Morgunblaðið - 26.10.2015, Page 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 26. OKTÓBER 2015
TWIN LIGHT
GARDÍNUR
Betri birtustjórnun
MEIRA ÚRVAL
MEIRI GÆÐI
ÍSLENSK
FRAMLEIÐSLA
EFTIR MÁLI
Sendum frítt hvert á land sem er gegn staðgreiðslu
Hringdu og bókaðu tíma í máltöku
Álnabær
Allt fyrir gluggann… úrval, gæði og þjónusta.
Síðumúla 32, Reykjavík. Sími: 588 5900 ▪ Tjarnargötu 17, Keflavík. Sími: 421 2061
Glerárgötu 32, Akureyri. Sími: 462 5900 ▪ alnabaer.is ▪ Opnunartími: mán.-fös. 10-18
Vilhjálmur A. Kjartansson
vilhjalmur@mbl.is
Vetrardag einn þegar snjókornin
féllu eins og hvítar fjaðrir af himni sat
bóndadóttir ein við gluggann sinn við
lestur. – Þannig gæti ævintýri um
Silju Aðalsteinsdóttur, bókmennta-
fræðing, hafist en hún fæddist í
Rauðuvík á Árskógsströnd en ólst
upp á Akureyri og varð bókelsk á
unga aldri. Sá brestur er þó á að æv-
intýri um ævi Silju gæti skort hin
skýru mörk góðs og ills eins og annað
sem gerist í raun-
veruleikanum.
Allar líkur eru á
að Silja myndi
sjálf benda á
þann vankant
enda nýbúin að
þýða ein þekkt-
ustu ævintýri
bókmenntasög-
unnar, úrval úr
sjálfum Grimms-
ævintýrum sem var að koma út í
stórri og myndarlegri bók.
„Philip Pullman, sá sem endur-
sagði ævintýrin í þessari bók, lýsir
ævintýrinu sem bókmenntagrein vel í
inngangi bókar sinnar. Hann segir að
þar ráði atvik og atburðir ferðinni;
þau eru kjarni sögunnar og í raun það
sem allt snýst um og skiptir máli. Sál-
arlíf fólks varðar okkur lítið um og
persónurnar skipta litlu máli í fram-
gangi sögunnar sem slíkar. Oft fáum
ekki einu sinni að vita hvað þær heita.
Við þekkjum margar sögupersónur
eingöngu sem dóttur malarans eða
son fátæks bónda. Umhverfið skiptir
líka sjaldan máli enda mikilvægara að
segja frá því hvernig atburðir hitta
sögupersónur og hvernig þær kljást
við aðstæður sínar.“
Mörk góðs og ills þurfa líka að vera
skýr að sögn Silju og sagan má ekki
enda illa fyrir aðalpersónuna.
„Iðulega eru það smælingjarnir
sem hafa betur í ævintýrum, rísa upp
sem sigurvegarar. Þeir gera það ekki
í fyrstu tilraun og ekki annarri en
alltaf eða oftast í þeirri þriðju. Þessar
sögur voru sagðar og endursagðar út
í það óendanlega, ekki síst börnum og
ungu fólki sem leiðarvísir, hvatning
til að gefast ekki upp þegar á móti
blæs en halda áfram að ströggla því
þá og kannski aðeins þá gæti þeim
hlotnast hamingjan. Og tákn hennar
er hálft konungsríkið og konungs-
dóttirin eða prinsinn.“
Þau íslensku groddalegri
Íslenskar þjóðsögur eiga margt
sameiginlegt með ævintýrum þeirra
Grimmsbræðra og má víða í bókinni
lesa samanburð Silju á þessu tvennu,
t.d. sögunni um „Drenginn sem fór út
í heim til að fá hroll“ í safni Grimms-
bræðra og sögu í Þjóðsögum Jóns
Árnasonar, sem nefnist Ófælni
drengurinn.
„Ævintýrið gerist í alíslensku um-
hverfi og er langt og viðburðaríkt; í
stað kastala hjá Grimmsbræðrum er
sjálfur Skálholtsstaður. Þar er biskup
nýlátinn og slíkir reimleikar á staðn-
um að enginn helst þar við,“ segir
Silja í viðbót sinni við þýðingu Pull-
mans á ævintýri Grimmsbræðra.
Hún bætir við að margt sem hendir
strákinn í ævintýri Grimmsbræðra
eigi sér samsvörun í íslensku þjóð-
sögunni.
„Ég lá yfir þjóðsögum Jóns Árna-
sonar árum saman og ég vildi að ég
væri sá sérfræðingur í þessum sögum
sem þú lætur í veðri vaka að ég sé,“
segir Silja spurð um skyldleika ís-
lensku þjóðsagnanna og ævintýra
Grimmsbræðra. „Það er ég samt ekki
en mín tilfinning er sú, eftir að hafa
rennt yfir öll bindin af Þjóðsögum
Jóns Árnasonar í leit að hliðstæðum
við Grimmsævintýri, að íslensku
þjóðsögurnar séu ívið grófari. Við vit-
um að Grimmsævintýrin voru hreins-
uð, einkum í seinni útgáfum, gerð
kristilegri, siðlegri og móralskari.
Engin slík vinnsla hefur átt sér stað á
íslensku þjóðsögunum enda eru þær
beinskeyttar og stundum pínulítið
dónalegar.“
Silja segir íslensku sögurnar oft á
tíðum fyndnari en sögur Grimms-
bræðra og ljóst sé að íslensku sögu-
mennirnir hafi verið óhræddir að
senda safnaranum groddalegar sög-
ur. Hún er viss um að Jón Árnason
hafi kunnað að meta það.
Nær upprunanum
Grimmsævintýri hafa Íslendingar
þekkt í fjölda ára en fyrsta stóra safn-
ið af þýðingum kom út á árunum
1922-1937 og var eftir Theodór Árna-
son. Silja segist hafa átt þrjú bindi af
fimm í þýðingu hans sem barn og hafi
því aldeilis ekki verið að koma að sög-
unum í fyrsta sinn.
„Ég þaullas ævintýrin þegar ég var
lítil og hafði svo gaman af þeim. Theo-
dór þýddi 75 ævintýri af 210 ævintýr-
um Grimmsbræðra og eru margar af
hans þýðingum á sömu sögum og
Pullman velur í sinni bók. Ég komst
því ekki hjá því að hafa Theodór til
hliðsjónar. Góð þýðing og enn vel
læsileg fyrir nútíma Íslendinginn en
vissulega barn síns tíma og merkt
sínum tíma í orðfæri og stíl. Ég vildi
því ekki endurbirta þá þýðingu en bar
minn texta oft saman við hana.“
Silja er trú texta Pullman í sinni
þýðingu en segist þó leyfa sér ákveðið
frjálsræði.
„Til er fjöldi þýðinga á Grimms-
ævintýrum á ensku en Pullman fer þá
leið að endursegja þau með sínum
orðum. Hann hvetur okkur líka, þeg-
ar við segjum sögurnar sjálf í góðum
hóp, að orða þær upp á nýtt á okkar
eigin stíl. Ég tók hann því á orðinu og
var ekki hundslega trú texta hans.“
Enska, íslenska og þýska
Silja segist aldrei hafa gefið sér
leyfi til að bæta við textann eins og
Pullman gerir á stöku stað en hafi
notað sinn stíl við þýðinguna og hafði
auk þess þýska frumtextann aldrei
langt frá sér.
„Hversu mikið minn persónulegi
stíll er á þessari þýðingu er ekki fyrir
mig að meta. Það væri eflaust gaman
að skoða saman upprunalegan texta
Grimmsbræðra, texta Pullmans og
minn. Ég er þó ekki viss um að það
kæmi neitt merkilegt út úr slíkri
skoðun, allavega ekki þegar borinn er
saman minn texti og Pullmans,“ segir
Silja. „Mig langaði oft að vita hvort
eitthvað sem mér þótti skemmtilegt
og fyndið hjá Pullman, t.d. brandarar
og samtöl, væri eins í frumtextanum
og leitaði því iðulega í hann. Það kom
í ljós við þá athugun að þó að Pullman
sé trúr frumtextanum hefur hann
sums staðar gert sér meiri mat úr til-
efnum. Stundum leit ég líka á þýska
textann hreinlega vegna þess að
Þar sem mörk góðs og ills
 Grimmsævintýri eru komin út í
nýrri þýðingu Silju Aðalsteinsdóttur
 Þýðingin er trú frumtextanum en
fylgir samt endursögn Philips Pull-
mans sem gaf þær út í enskri þýðingu