Morgunblaðið - 15.01.2016, Síða 22

FRÉTTASKÝRING
Benedikt Bóas
benedikt@mbl.is
Um 2% barna í bílum viðleikskóla á Íslandi eruenn laus í bílnum sam-kvæmt niðurstöðum
könnunar, sem Slysavarnafélagið
Landsbjörg, Sjóvá, VÍS og Sam-
göngustofa gerðu haustið 2015 á ör-
yggi barna í bílum.
Sambærilegar kannanir hafa
verið gerðar undanfarin 30 ár en ár-
ið 1985 voru um 80% barna alveg
laus í bílum.
Könnunin í haust var gerð við
60 leikskóla í 25 bæjarfélögum víða
um land með 2.236 þátttakendum.
Það þýðir að um 45 börn voru laus í
bílnum þegar komið var með þau í
leikskólann.
Öryggisbelti ekki nóg
Ef skoðað er tímabilið sem leik-
skólakönnunin hefur verið fram-
kvæmd frá 1996 sést að tilfellum þar
sem enginn búnaður er notaður hef-
ur fækkað mikið, nánar tiltekið úr
32% árið 1997 í 2% árið 2015. Árið
1990 var sett í lög að skylt væri að
nota sérstakan öryggis- og verndar-
búnað fyrir börn í bílum og jafn-
framt var komið á beltaskyldu fyrir
öll sæti í bíl. Um 5% barna mættu í
leikskólann einungis spennt í örygg-
isbelti, sem er ekki fullnægjandi
búnaður fyrir aldurshópinn.
Þeir staðir sem eru til fyrir-
myndar á höfuðborgarsvæðinu eru
Kópavogur og Seltjarnarnes og
Hofsós stendur upp úr á lands-
byggðinni. Á botninum er Ólafs-
fjörður, með aðeins 68% barna í við-
eigandi búnaði. Sveitarfélög sem
færast upp listann eru Seltjarnar-
nes, Kópavogur, Sauðárkrókur,
Keflavík, Akranes og Garður. Önnur
hafa staðið í stað eða færst neðar á
listann.
Allt of mörg börn
„Það er allt of mikið að 45 börn
séu óspennt í umferðinni,“ segir
Dagbjört H. Kristinsdóttir hjá
Slysavarnafélaginu Landsbjörg.
Hún segir að 2% sé lítil tala en það
séu margir litlir einstaklingar á bak
við töluna og hún sé allt of há. „Við
gerðum þessa könnun árlega til
2011 en eftir það annað hvert ár.
Þessi tvö prósent hafa lítið breyst
og við erum föst í þeim. Við kom-
umst ekki neðar. Auðvitað á þetta
að vera 0% og ég hreinlega skil ekki
hvers vegna sú er ekki niðurstað-
an,“ segir hún.
Fólkið í bænum fékk áfall
Hástökkvarar á listanum eru
Fáskrúðsfjörður og Grindavík. Árið
2013 voru um 20% barna á Fá-
skrúðsfirði ekki í viðeigandi örygg-
isbúnaði en í ár komu yfir 95%
barnanna í viðeigandi búnaði í leik-
skólann. Í Grindavík fjölgaði þeim
um 10% sem mættu með börnin sín í
viðeigandi öryggisbúnaði í leikskól-
ann. „Þessi sveitarfélög hafa bætt
sig verulega, fólkið í bænum hefur
hrokkið í kút við það að sjá þessar
niðurstöður og ég veit að slysa-
varnadeildin á Fáskrúðsfirði fór í
átak og hnippti í foreldra og lét vita
af þessum slæmu niðurstöðum 2013
sem varð til þess að foreldrar bættu
sig,“ segir Dagbjört.
Ekki gott mál
Gunnar I. Birgisson, bæjar-
stjóri í Fjallabyggð, segir að tölurn-
ar um Ólafsfjörð komi á óvart og
farið verði í átak. „Þetta er ekki gott
mál og auðvitað þurfa vegfarendur
og bæjarbúar að taka sig á í þessum
efnum. Bæjaryfirvöld munu stuðla
að því og hvetja fólk til að spenna
börnin sín í viðeigandi öryggis-
búnað. Það erum ekki bara við sem
munum koma þar að máli, lögreglan
og fleiri munu verða okkur innan
handar.“
Morgunblaðið/Ómar
Umferð Enn leynast börn í bílum sem eru ekki í viðunandi öryggisbúnaði.
Um 45 börn mættu í leikskólann í haust laus í sætunum sínum.
Komumst ekki niður
fyrir tvö prósentin
Laus í bíl
» Árið 1985 voru um 80%
barna alveg laus í bílum sam-
kvæmt umferðarkönnun sem
þá var gerð.
» Þegar leikskólakönnunin
var fyrst gerð 1996 mættu
28% barna í leikskólann án ör-
yggisbúnaðar.
» Árið 2015 voru 7% ekki í
viðeigandi öryggisbúnaði.
2% voru laus, 5% í bílbelti.
» Á áratugnum 1964 til
1973 var meðaltal fjölda lát-
inna barna í umferðinni 5,5
börn en áratuginn 2006 til
2015 er það komið niður í 0,8
börn.
» Könnunin var gerð við 60
leikskóla í 25 bæjarfélögum
víða um land með 2.236 þátt-
takendum.
22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JANÚAR 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Guantanomo-fangelsið áKúbu hef-
ur algjöra sér-
stöðu í röðum
fangelsa. Það hef-
ur verið notað til
að geyma meinta
hryðjuverkamenn, ekki síst
frá löndum á borð við Afgan-
istan, Jemen og Írak.
Fangelsið var opnað árið
2002 eftir að ríkisstjórn
George W. Bush hafði fengið
þann úrskurð lagaráðs dóms-
málaráðuneytis Bandaríkj-
anna að fangelsið í flotastöð
þeirra á Kúbu teldist standa
utan venjulegrar lögsögu
Bandaríkjanna.
Hafa Bandaríkjamenn
haldið sig við þá túlkun og
jafnframt að eðli þessarar
fangelsunar væri annað þar
sem um hryðjuverkamenn
væri að ræða en ekki stríðs-
fanga. Því giltu til dæmis ekki
almennar reglur Genfarsátt-
málans um meðferð á stríðs-
föngum um þá sem væru lok-
aðir inni á Guantanamo.
Hæstiréttur Bandaríkj-
anna hefur ekki fyllilega stað-
fest þennan skilning Banda-
ríkjastjórnar og úrskurðað að
lágmarksvarnir sáttmálans
um stríðsfanga hljóti einnig
að gilda um þessa tegund
fangelsaðra manna. Var
reglum um fangahaldið breytt
til samræmis við þá niður-
stöðu.
Hvað sem fyrrnefndum úr-
skurðum um „lögsögu“
Bandaríkjanna líður fer starf-
semin þar fram undir fána
Bandaríkjanna og bandarísk-
ir herlögreglumenn gæta
fanganna og bandarískir
starfsmenn leyniþjónustu-
stofnana koma þar að
yfirheyrslum og það jafnvel
með aðferðum sem margar
þjóðir myndu flokka undir
pyntingar.
Obama forseti fór fram með
það sem hástemmt kosninga-
loforð að þessu fangelsi skyldi
loka. Á sínum fyrstu dögum í
forsetaembætti skrifaði hann
undir yfirlýsingar og fyrir-
mæli sem stefndu í þessa átt.
Þegar fjölmennast var í fang-
elsinu voru þar tæplega 800
fangar. Í valdatíð Bush for-
seta voru hundruð fanga úr
þeim hópi látin laus.
Það gefur augaleið að þeir
sem fyrst voru látnir lausir
hafa verið þeir sem minnst
hætta þótti stafa frá og í þeim
hópi menn sem komið hafði í
ljós að dvalið höfðu þar alsak-
lausir innan veggja.
Nú er rétt ár þar til Obama
lætur af sínu embætti. Marg-
ar ástæður eru
fyrir því að honum
gekk svo treglega
að efna kosninga-
loforð sitt, sem
hann hófst þó
handa við í upp-
hafi embættis-
tíðar sinnar.
Mikill meirihluti banda-
ríska þingsins hefur verið
andvígur fyrirætlunum for-
setans og hefur þingið þannig
neitað að samþykkja fjárveit-
ingar sem fylgdu þessum
áformum. Einstök fylki
Bandaríkjanna eru ekki áfjáð
í að fá þessa fanga til sín.
Þeim yrði ekki haldið þar án
dóms og laga. Rétta yrði yfir
þeim í kjölfar flutnings til
meginlands Bandaríkjanna.
Líklegt er talið að erfitt
yrði að fá sakaða menn frá
Guantanamo dæmda fyrir
bandarískum dómstólum,
m.a. vegna þess hvernig
handtökur þeirra og fangels-
un hefur borið að og hvernig
háttað var yfirheyrslum yfir
þeim og þeir nutu engrar lög-
fræðilegrar verndar þegar
fundnar voru sannanir gegn
þeim.
Eftir að hinu svokallaða
Ríki íslams óx fiskur um
hrygg hefur stuðningur við
áform forsetans um lokun
fangelsisins minnkað veru-
lega. Ekki bætir úr skák að
talið er að örugg vissa liggi
fyrir um það, að allt að 30%
þeirra fanga sem látnir hafa
verið lausir hafi þegar gengið
til liðs við hryðjuverkasamtök
á ný.
Og andstæðingar forsetans
telja augljóst að þegar harð-
svíraðasti hópurinn, fangar
sem haldið hefur verið inni án
ákæru í 14 ár, verði látinn
laus, muni flestir þeirra þegar
verða virkir í hryðjuverkum á
ný. Það er auðvitað mikið
áhyggjuefni.
En þó að það fái staðist og
þrátt fyrir þann mikla óhug
sem hryðjuverk í Evrópu,
Bandaríkjunum, Indónesíu,
Írak og Egyptalandi og víðar
vekja þessi misserin, er
niðurstaðan aðeins ein.
Óhjákvæmilegt er að loka
þessu fangelsi sem allra fyrst.
Þótt í upphafi, í kjölfar ógn-
arverkanna 11. september
2001, hafi heimurinn horft í
gegnum fingur sér varðandi
Guantanamo, þá getur helsta
lýðræðis- og réttarríki í heim-
inum ekki lengur rekið fang-
elsi af þessu tagi.
Hver dagur sem líður án
þess að því verði lokað stækk-
ar því svarta blettinn á sam-
viskunni.
Það er vond lausn að
loka Guantanamo,
en áframhaldandi
starfsemi þar er
ennþá verri}
Óhjákvæmilegur endir
Þ
egar tekin var ákvörðun um að Ís-
land yrði hluti Schengen-
svæðisins var samkomulagið
nokkurn veginn svona: Við fellum
niður landamæragæzlu okkar
gagnvart öðrum ríkjum svæðisins gegn því að
geta treyst því að gæzlan á ytri mörkum þess
verði í lagi. Við höfum staðið við okkar hluta
samkomulagsins en það hefur hins vegar ekki
verið raunin af hálfu Evrópusambandsins.
Með öðrum orðum hefur átt sér stað fullkom-
inn forsendubrestur í þessum efnum.
Landamæragæzla hefur víða verið í ólagi á
ytri mörkum Schengen-svæðisins frá því að
því var komið á laggirnar fyrir fimmtán árum.
Einkum víða í Austur-Evrópu og meðfram
Miðjarðarhafsströnd álfunnar. Ítrekaðar til-
raunir Evrópusambandsins til þess að koma
skikki á þetta hafa ekki borið árangur. Flóttamanna-
vandinn í Evrópu olli því þannig ekki að ytri mörk
Schengen-svæðisins brustu. Hann beindi í raun aðeins
kastljósinu að vanda sem verið hefur viðvarandi.
Mikill straumur flóttamanna og hælisleitenda inn fyr-
ir ytri mörk Schengen-svæðisins, fyrst á landamærum
Ungverjalands og Serbíu en síðan víðar um Evrópu,
varð hins vegar til þess að skörðin í ytri mörkum þess
leiddu til enn stærra vandamáls en áður. Meira en hálft
ár er nú liðið frá því að þessi staða kom upp og þrátt fyr-
ir ítrekaða neyðarfundi forystumanna Evrópusam-
bandsins á þeim tíma eru menn nær ráðalausir.
Fyrir utan samkomulag við stjórnvöld í Tyrklandi, um
að þau komi í veg fyrir að flóttamenn og
hælisleitendur reyni að komast þaðan til
Schengen-ríkja eins og Grikklands, sem
virðist strax í uppnámi, hefur útspil forystu-
manna Evrópusambandsins einkum verið að
dusta rykið af hugmyndum um að sambandið
taki yfir gæzluna á ytri mörkum Schengen-
svæðisins. Ísland er eitt þeirra ríkja sem
gæta ytri markanna og næðu áformin því
hingað til lands.
Landamæralögregla sem og strandgæzla
Evrópusambandsins, sem væri óháð aðild-
arríkjum Schengen-svæðisins, er nú komin í
formlegt ferli hjá sambandinu og er reiknað
með því að fyrstu skrefin verði jafnvel tekin
strax í sumar. Ólíklegt verður þó að teljast
að íslenzk stjórnvöld verði reiðubúin til að af-
sala sér landamæragæzlu hér á landi í hend-
ur Evrópusambandinu, en fyrir 15 árum þegar hug-
myndin var viðruð var því hafnað af þáverandi
ráðamönnum landsins.
Vafalaust mun krísan á Schengen-svæðinu verða nýtt
til þess að koma á enn meiri samruna innan Evrópusam-
bandsins og færa enn frekari völd til þess. Svonefndur
Evrópusamruni hefur enda alla tíð þrifist á krísum.
Nokkuð sem hófst með síðari heimsstyrjöldinni. Þegar
krísur verða og í kjölfar þeirra eru ákvarðanir enda
gjarnan teknar í örvæntingu fremur en af yfirvegun.
Eftir á kemur hins vegar í ljós hverju hefur verið fórnað.
En þá er það oftar en ekki um seinan.
hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Fullkominn forsendubrestur
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen