Morgunblaðið - 03.03.2016, Blaðsíða 13

Siglt milli tveggja
turna á sundunum
út af Reykjavík.
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. MARS 2016 13SJÓNARHÓLL
BÓKIN
Sumar hugmyndir breyta heim-
inum og gera fólk að milljarðamær-
ingum. Aðrar hugmyndir mislukk-
ast og sóa bæði tíma
og peningum. Yf-
irleitt er ekki hægt
að greina milli þeirra
hugmynda sem virka,
og hinna sem virka
ekki, fyrr en á hólm-
inn er komið. Þess
vegna er best að
prófa sem flestar
hugmyndir, sem
hraðast og með sem
minnstum tilkostnaði.
Þetta er inntakið í
nýrri bók eftir þrjá
lykilmenn hjá Google Ventures sem
er áhættufjárfestingaarmur Alpha-
bet. Bókin heitir Sprint: How to
Solve Big Problems and Test New
Ideas in Just Five Days. Er Sprint
væntanleg í sölu 8. mars en er þeg-
ar farin að príla upp metsölulistana
enda höfundarnir engir aukvisar.
Jake Knapp, John Zeratsky og
Braden Kowitz þykja snjallir
reynsluboltar og hafa látið rækilega
að sér kveða innan Google sam-
steypunnar.
Sprint kynnir til sögunnar að-
ferðafræði sem gerir það mögulegt
að þjóta frá hugmynd
til frumgerðar á fimm
dögum, og taka rétta
ákvörðun um fram-
haldið.
Hefur þessi nálgun
reynst vel hjá Google
og sparað bæði tíma
og peninga við alls
kyns þróunarvinnu.
Hefur sýnt sig að
það er ekki alltaf
skynsamlegast að
vanda sig og hafa allt
fullkomið í fyrstu til-
raun. Grófar frumgerðir duga oft
vel til að sjá hvað er spunnið í nýja
vöru eða nýtt forrit. Ef í ljós kemur
að vit er í því sem smíðað var, þá
má halda áfram á sömu braut, bæta
og endursmíða. Ef frumgerðin, sem
klambrað var saman í snarheitum,
er ekki að standa undir væntingum
þá fóru ekki nema fimm dagar í
súginn. ai@mbl.is
Hlutirnir gerðir
í hvínandi hvelli
Nýverið lést bandaríski hæstaréttardómarinn Ant-onin Scalia. Hans verður einkum minnst fyrir lög-skýringar hans sem kenndar eru við „originalism“
eða upprunatúlkun sem er ein tegund textaskýringar. Í
lögskýringaraðferð Scalia felst að við beitingu laga er eink-
um stuðst við texta þeirra og horft til þess hvað í textanum
fólst þegar lögin voru sett (en m.a. að teknu tilliti til tækni-
breytinga sem orðið hafa frá setningu laganna). Við túlk-
unina er því fyrst og fremst horft til textans þegar þessari
aðferð er beitt en ekki hvort útkoman teljist æskileg eða
vinsæl. Það sé hlutverk löggjafans en ekki dómara að
breyta lögum séu þau talin óæskileg. Í Bandaríkjunum, og
þá einkum í Hæstarétti landsins, má segja með mikilli ein-
földun að uppi séu tvenns konar sjónarmið við túlkun, þar á
meðal við túlkun stjórnarskrár-
innar. Annars vegar áður nefnd
túlkun sem oft var kennd við Scalia
og hann hélt á lofti um áraraðir (þó
hann hafi ekki verið upphafsmaður
hennar). Hins vegar er túlkun sem
tekur einatt mið af öðrum þáttum
en lagatextanum sjálfum. Er þá stundum vísað til „anda
laganna“, hvað sagt hafi verið á þingi við lagasetninguna án
þess að það hafi ratað í textann, og breytts tíðaranda. Þessi
túlkun er stundum kölluð framsækin eða breytileg túlkun
og er, a.m.k. í Bandaríkjunum, kennd við frjálslyndi en
túlkun sú sem Scalia beitti er kennd við íhaldssemi.
Sjónarmið af þessu tagi eru ekki bundin við Bandaríkin
þar sem Scalia starfaði heldur eiga þau við í lagatúlkun um
allan heim, m.a. hér á landi. Fyrir sjónarmiðum Scalia um
að textinn eigi að ráða öðru framar eru óneitanlega mjög
sterk rök. Verða hér nokkur þeirra nefnd.
Í fyrsta lagi leiðir af 2. gr. stjórnarskrárinnar um þrí-
skiptingu ríkisvaldsins að löggjafinn setur lög, ekki dóm-
stólar. Dómstólar eiga því að horfa til textans eins og hann
kemur frá löggjafanum. Tengt þessu er sú staðreynd að
lög eru birt með tilteknum hætti og er ætlast til að borg-
arar hagi háttsemi sinni í samræmi við birt lög. Ef dóm-
stólar geta breytt lögum með túlkun stenst það illa sjón-
armiðin um að hin birtu lög gildi.
Í öðru lagi er textaskýring og þar með talin áðurnefnd
kenning um „originalism“ til þess fallin að gera niður-
stöður dómstóla fyrirsjáanlegri. Ef farið er eftir tíðar-
andanum hverju sinni getur það leitt til þess að ólíkar nið-
urstöður fáist í öldungis sambærilegum málum sem er
óæskilegt hvernig sem á það er litið. Sem dæmi um mál
þar sem telja má að farið hafi verið eftir tíðarandum er
dómur Hæstaréttar Íslands frá 2011 (mál nr. 100/2011) en
þar reyndi á það hvar mörkin lægju milli annars vegar
stjórnarskrárvarins tjáningarfrelsis og hins vegar stjórn-
arskrárvarins friðhelgis einkalífs. Kunnur knattspyrnu-
maður höfðaði mál gegn blaðamanni og ritstjórum DV til
m.a. greiðslu miskabóta vegna ummæla sem birtust í
blaðinu. Ummælin vörðuðu nánar tiltekið fjármál manns-
ins og kom m.a. fram að hann væri í fjárhagslegum
„kröggum“ og upplýst um hvað hann skuldaði en upplýs-
ingarnar höfðu borist til blaðsins gegn vilja knattspyrnu-
mannsins. Í dómi Hæstaréttar sagði m.a. að við mat á hvar
mörk tjáningarfrelsis og friðhelgi einkalífs lægju skyldi
taka tillit til þess að bankahrun varð á Íslandi. Opinber
umræða hefði í kjölfarið orðið nærgöngul og því voru upp-
lýsingarnar um fjárhagsmálefni
hans ekki brot gegn friðhelgi
einkalífs hans. Niðurstaða Hæsta-
réttar virðist byggð á því að það
skipti máli við mat á því hvort um-
mæli fari gegn friðhelgi einkalífs að
það varð bankahrun á Íslandi og þá
leyfist að tala með nærgöngulum hætti um fjármál manna.
Verndin sé þannig minni en ella vegna þeirra aðstæðna
sem komu upp á landinu árið 2008.
Í þriðja lagi er niðurstaða dómsmála meira háð geð-
þótta einstakra dómara ef miðað er við breytilega skýr-
ingu. Hann getur látið eigin viðhorf ráða því hvert mark-
mið lagaákvæðis er á meðan sá sem einskorðar túlkun sína
við textann er síður til þess fallinn.
Í fjórða lagi verður að hafna þeirri gagnrýni sem túlkun
Scalia hefur fengið að óbreytilegar lögskýringar taki að-
eins tillit til þeirra atriða sem stjórnarskrárgjafinn sá þeg-
ar stjórnarskrárregla var sett. Taka má tjáningarfrelsi
sem tilbúið dæmi. Gefið er að reglan um vernd þess hafi
verið sett áður en tölvur voru fundnar upp. Ef dómstólar
komast að þeirri niðurstöðu að ákvæðið verndi túlkun með
tölvuskeyti er ekki verið að túlka regluna með breyti-
legum hætti í samræmi við frjálslynda túlkun. Regla
stjórnarskrárinnar er til að vernda tjáninguna en ekki að-
ferðina við tjáninguna sem slíka.
Arfleifð umrædds dómara við Hæstarétt Bandaríkj-
anna er meðal annars hversu mikið hann virti þá meg-
inreglu sem finna má í bandarískum grundvallarlögum, og
raunar einnig stjórnarskrá Íslands, að þrískipting rík-
isvaldsins leiði til þess að það er löggjafinn sem setur lög
en ekki dómstólar. Eiga rökin fyrir kenningum hans því að
sama skapi við hér á landi.
Arfleifð Scalia
LÖGFRÆÐI
Eiríkur Elís Þorláksson
lektor við Háskólann í Reykjavík
”
Í lögskýringaraðferð
Scalia felst að við beit-
ingu laga er einkum
stuðst við texta þeirra.