Norðurslóð - 16.12.1981, Síða 13

Höfundur eftirfarandi greinar er
Óskar fjórði sonur hjónanna á
Jarðbrú, Halldórs oddvita Jóns-
sonar og Ingibjargar Helgadóttur.
Óskar tók stúdentspróf frá M.A.
á síðastliðnu vori. Ritgerðin er
prófverkefni hans.
Margt fólk nær aldrei á æviskeiði
sínu að aðlagast samfélaginu sem
það býr í. Það verður hornreka og
oftast vinafátt og lifir í eigin
heimi.
Þessa eru mörg dæmi í hinu
vestræna menningarþjóðfélagi nú
tímans sem og á fyrri tímum. Þá
voru aðstæður allar aðrar. Fólk
lifði fremur fábreytilegu lífí til
sveita. Það sem oft lífgaði upp á
hversdagsleikann var förufólk
sem flakkaði milli bæja og færði
fréttir.
Svarfdælingar muna vafalaust
margir hverjir eftir tveimur
förukonum, Stuttu-Stínu og
Beggu gömlu, sem flökkuðu milli
bæja í Svarfaðardal fyrrá þessari
öld. Örfáir muna enn eftir
umrenning einum sem flæktist um
dalinn í lok síðustu aldar og
upphafi þessarar. Margir hafa þó
heyrt sögur af manni þessum því
um margt var hann merkilegur.
maður þessi hét Björn Snorra-
son.
I eftirfarandi greinarkorni
reyni ég að varpa einhverju Ijósi á
Björn, hans atferli og innri mann.
Margt af því sem fram kemur í
greininni er mestmegnis byggt á
heimildum eftir mönnum sem
þekktu hannn persónulega og er
því von mín að sú mynd sem
dregin er upp af honum hér sé
raunsönn.
Uppvöxtur Björns og upphaf
flækings hans.
Árið 1831 fluttust að Böggvi-
stöðum í Svarfaðardal, þau
Snorri Flóventsson og Guðríður
Benediktsdóttir. Komu þau sér
upp allgóðu búi á hálflendu
Böggvistaða. Þegar Snorri tí-
undaði mest var bústofn hans
íjórir nautgripir og um 60 fjár.
A þessum árum þótti þetta
stórbú enda munu þau Snorri
og Guðríður hafa verið talin í
hópi heldri búenda í Svarfaðar-
dal.
Jafnhliða búskapnum stund-
aði Snorri sjóróðra, eins og títt
var um bændur í dalnum, og
þótti hinn mesti sægarpur og
aflamaður. Á vertíðum gerði
hann vorskipið „Svarfdæling“
út frá_ Siglunesi til hákarla-
veiða. í einni hákarlalegunni að
áliðnum júnímánuði 1842 fórst
skipið og með því öll áhöfnin.
Seinna um sumarið kom upp sá
kvittur að í raun réttri hafi
belgískir duggarar rænt Snorra
og hans mönnum. Að ósk
Guðríðar konu hans var mál
þetta athugað og kom þá í ljós
að orðrómur þessi ætti sér enga
stoð og var það þar með látið
niður falla.
Eftir frá fall manns síns bjó
Guðríður um nokkurra ára
skeið á Böggvisstöðum og þarf
Björn Snorrason.
Af Birni Snorrasyni
Svipmynd frcí lidinni ölci
ekki að efa að þau ár hafa verið
henni erfið, því þeim Snorra
höfðu auðnast 7 börn og hún
gekk með það áttunda. Elsta
barnið, Kristín, varaðeinsþrett-
án ára gömul. Næst elsta barnið,
Jón, var ellefu ára gamall og
varð hann nú, ásamt móður
sinni, helsta fyrirvinna fjöl-
skyldunnar.
Björn, sá sem hér um verður
fjallað, var fimmti í systkina-
röðinni og var hann aðeins sex
ára þegar Snorri faðir hans
fórst, fæddur 15. júlí 1836.
Vafalaust varð sex ára gömlu
barninu föðurmissirinn sár og
þungbær. Margt bendir til þess
að drengurinn hafi frá fyrstu tíð
verið með erfiða lund og jafn-
framt með afbrigðum einrænn.
Af þeim sökum átti hann erfitt
með að tjá hug sinn og einangr-
aðist því æ meir. Slíkum
„lokuðum“ börnumgetursökn-
uðurinn orðið þungur og þeim
mun þyngri verður hann sem
þeim gengur verr að ‘fá útrás
fyrir það sem innra með þeim
býr.
Heima á Böggvisstöðum kom
strax í ljðs eindæma leti Björns
til allra líkamlegra verka en þess
í stað tilhneiging hans til grúsks í
bókaskræðum þeim er hann gat
yfir komist.
Víst er að vegna þess hve
Björn var þungur til allrar
líkamlegrar vinnu bakaði hann
sér óvild systkina sinna, einkum
Jóns, því mikið reið á að
fjölskyldan öll væri samhent við
bústörfin ef takast mætti að
sigrast á þeim erfiðleikum er að
henni steðjuðu með fráfalli
Snorra.
Sú eina sem sýndi Birni
einhverja ástúð og hélt verndar-
hendi yfir honum var Guðríður
móðir hans. Vildi hún honum
allt hið besta en varð þó með því
óbeint völd að því að stjórn-
leysi hans og einangrun jókst
því hún sýndi honum taumlaust
eftirlæti og leyfði honum ap
breyta eftir eigin höfði.
Árið 1848 fluttist fjölskyldan
frá Böggvisstöðum að Ytra-
Krossanesi í Glæsibæjarsókn.
Ekki þarf að fara í neinar
grafgötur með að þetta umrót í
lífi Björns var ekki til þess fallið
að draga úr óróleika hans.
Ekki kann ég að segja frá dvöl
fjölskyldunnar að Ytra-Krossa-
nesi en þar var hún allt fram til
ársins 1860, þó ekki héldi hún
saman allan þann tíma. Björn
réðist t.d. árið eftir fermingu,
1852, í eins árs vist að Arnarnesi
sem léttadrengur.
I yfirliti Daníels Halldórs-
sonar yfir fermda í Glæsibæjar-
og Lögmannshlíðarsóknum ár-
ið 1851 kom fram að þekking
Björns um fermingu var mjög
góð og hana hafði hann öðlast af
móður sinni og presti í 3 ár.
Daníel lét þess einnig getið í
yfirliti sínu að hegðan Björns
væri ágæt.
Þetta ár fermdust 7 önnur
börn í sókninni og af þeim hafði
eitt fengið eins árs undirbúning,
eitt þriggja ára og hin fimm
fjögurra ára undirbúning. Af
þessu má ráða að fermingar-
undirbúningur Björns hafi verið
með stysta móti og styður það
þá skoðun að Björn væri vel í
meðallagi greindur.
Árið 1860 tóku við búi að
Ytra-Krossanesi þau Hálfdán
Hálfdánarson og Kristin, elsta
barn Guðríðar, en hún fluttist
ásamt yngri börnum sínum að
Dagverðartungu.
Þau tvö ár sem fjölskyldan
dvaldi þar var Björn í prest-
þjónustubókum skráður vinnu-
maður þar. I prestsþjónustubók
Bægisárprestakalls 1862 var
þess getið að Björn þætti námfús
maður.
Frá Dagverðatungu fluttist
fjölskyldan að Ytri-Skjaldarvík
og var Björn þar vinnumaður
allt til ársins 1871 að hannréðist
í vinnumennsku til Hildar
systur sinnar og Erlendar Jóns-
sonar á Neðsta-Landi í Bakka-
sókn þar sem hann var um eins
árs skeið. Þá fór Björn að
Moldhaugum en var þar aðeins
skamma hríð.
Frá Ytri-Skjaldarvík fór Guð
ríður til Jóns, sonar síns, sem
bjó í Auðbrekku. Þar andaðist
hún árið 1872.
Eftir andlátið virtist sem
síðustu stoð Björns í lífinu væri
undan honum kippt, því upp frá
því tók hann að flakka um
landið. Ekki er nákvæmlega
vitað hve vítt hann fór en þó er
eftir honum haft að hann hafi
farið ferðir vestur undir Jökul
og suður í Hornafjörð.
Ekki er vitað með neinni vissu
hvernig eða hvenær Björn varð
svo undarlegur sem líf hans
einkenndist síðar af. Hins vegar
sagði hann sjálfur svo frá að
hann hafi„ verið sendur til
stuttrar dvalar hjá Jóni bróður
sínum, hreppstjóra í Auð-
brekku, í þeim tilgangi að fá bót
á skapgerð sinni.
Eitt sinn í blíðskaparveðri að
haustlagi, sagði Björn, að Jón
hafi skipað sér að hreyta skít á
túninu nálægt bænum en vegna
veðurblíðunnar hafi hann lagt
sig út af og sofnað og vaknað við
það að Jón stæði yfir sér og
hreytt í sig skömmum. Kvaðst
Björn hafa svarað Jóni í sama
tón en hann tekið rekuna er við
fætur hans lá og barið flötu
blaðinu í höfuð sér, aftan og
ofan við eyrað.
Við höggið sagði Björn sig
hafa misst meðvitund og ekki
vitað af sér fyrr en inni í rúmi í
Auðbrekku. Og upp frá þessu
sagði Björn að byrjað hefði að
bera á fyrirvaralausum brjál-
semisköstum hjá sér.
Persónan Björn Snorrason - útlit
og innri maður.
Að ytra útliti var Björn tröll-
vaxinn, hár og gildur, og í
samræmi við það var hann
geysilega sterkur. Andlitið var
stórskorið og var hann því
talinn heldur ófríður maður. En
hins vegar var sagt að svipur
hans bæri vitni um meðfæddar
gáfur. Rödd Björns var rám og
djúp en þó ekki mikil. Sagt var
að útlit hans og orðfæri væri allt
jafn óvenjulegt.
Alla jafna var Björn vel klædd-
ur sumar sem vetur. Oftast gekk
hann í þremur peysum og bux-
um og hafði síðan utan yfireins-
hvers konar skikkju.
Ystu buxurnar voru sagðar
ákaflega skrautlegar og ekki
með neinu móti hægt að greina
upphaflegan lit þeirra vegna
þess hve oft þær höfðu ver-
ið bættar. Eins konar hattkúf
bar hann og slúttu börð hans
niður. Hatt þennan bar hann
jafnt að nóttu sem degi.
Á flækngi sínum vildi Björn
ekki sofa annars staðar en í
hlöðum og heytóftum. Þar gróf
hann geilar í heystabbana og
gerði sér náttstað. Hann svaf
alltaf kviknakinn og notaði
fatagarma sína ofan á sig eða þá
ábreiður sem fólk bauð honum
afnot af.
Að morgni barst oft hinn
mesti hávaði frá svefnstöðum
Björns. Þegar að var gáð var
hann iðulega vopnaður hníf og
var í hinum ægilegasta bardaga
við útveggi og burðarstoðir
gripahúsanna. Risti hann þær
oft í sundur sem mest hann
mátti og hafði yfir um leið
ófagrar bölbænir.
Eitt sinn var Björn staddur í
fjárhúsinu á Syðra-Hvarfi og
fékk hann þá eitt æðiskastið.
Þegar að húsinu var komið hafði
hann slegið nær allar stoðirnar
undan því og munaði minnstu
að þekjan hryndi öll yfir hann.
Áðspurður kvaðst Björn vera
í bardaga við bjarndýr, forynjur
og tröll þegar hann væri í slíkum
ham.
Svona æðisköst gat Björn
fengið hvar og hvenær sem var.
Virtust þau koma yfir hann upp
úr einhverri hugsun hans og
byrjaði hann þá að hlæja
tröllslega og bölva all ótæpilega.
Síðan magnaðist þetta smátt og
smátt upp í illsku sem hann lét
aðallega bitna á dauðum hlutum
í kringum sig. Einnig gat hann
átt til að ybba sig við skepnur og
menn en slíkt var ekki algegnt. I
einu kastinu náði hann næstum
að drepa tvær manneskjur en
því atviki verður gerð betri skil
síðar í ritgerðinni.
Ef vel var til Björns talað
þegar hann var í einhverju
æðiskastinu mátti róa hann svo
að hann varð ljúfur sem lamb og
ekkert nema góðmennskan ein.
Því leyndist margt gott í sálu
Björns. Sem dæmi um það ber
að nefna að hann var með
afbrigðum barngóður og laginn
við þau.
Við einhverja krakka mun
hann hafa sagt,... „já, ungarnir
mínir, þetta er hann góði Björn,
sem er bara stundum vondur.“
Hændust mörg börnin að
karli því hann átti það til að
segja þeim sögur, bæði af
sjálfum sér og öðrum. Margar
þessara sagna voru æði þjóð-
sagnakenndar. Skýrasta dæmi
þess var saga, sem hann sagði
krökkunum á Tjörn um veru
sína í Skálholti á dögum Jóns
biskups Vídalíns. Hún var hag-
lega sett saman og því trúleg
öllum þeim er á hlýddu.
Flækingur Björns um Svarfaðar-
dal.
Þjóðhátíðarárið 1874 var Björn
Snorrason úrskurðaður í Svarf-
aðardalshrepp, þ.e.a.s, hreppn-
um var þaðan í frá skylt að
framfæra hann.
Upp frá þessu byrjaði hann
flakk sitt um Svarfaðardal.
Ekki er vitað með nokkurri
vissu hvort Björn hefur á
ferðum sínum haft viðdvöl á
öllum bæjum í dalnum, um
lengri eða skemmri tíma, en
líklegt er þó að svo hafi verið. En
víst er að hann dvaldi um skeið á
Ytra-Hvarfi, Syðra-Hvarfi, Mel
um, Tungufelli, Hreiðarstöðum
og Urðum.
Ekki veit ég ástæðu þess að
Björn settist upp á áðurnefnd-
um bæjum en þó get ég mér þess
til að heimilisfólk þar hafi reynst
honum betur en annars staðar
og viljað allt fyrir hann gera.
Á Syðra-Hvarfi veit ég að
Birni þótti gott að vera m.a.
vegna þess hve góður svefnstað-
ur honum þótti hlaðan vera.
Skömmu eftir aldamót hugð-
ist Gísli Jónsson, bóndi á Syðra-
Hvarfi og fjölskylda hans flytja
niður í Hof en þar var engin
hlaða. Björn hafði veður af
þessu og kom að máli við Gísla
og sagði: „Blessaður góði Gísli,
leyfðu mér nú að bera alla
steinana úr hlöðunni ofan í Hof
svo að ég geti sofið í henni þar.“
Á Ytra-Hvarfi, hjá þeim
hjónum Jóhanni Jónssyni og
Sólveigu Jónsdóttur, dvaldi
Björn lengst samfleytt eða í um
þrjú og hálft ár.
Þegar Björn kom á bæi var
það vani hans að spyrjast fyrir
um hvort elsti bróðir væri heima
ef bræður voru fleiri en einn.
Ástæðu hræðslu hans á elsta
bróður veit ég ekki en líklegt er
að hún hafi staðið í sambandi
við það högg er Jón, elsti bróðir
hans, átti að hafa veitt honum
og áður er skýrt frá.
Lægi vel á Birni var hann til
með að spjalla við fólk. Sagði
hann þá fréttir og allra hand-
anna sögur. Höfðu menn af því
hina mestu skemmtan þar sem
karl kunni vel að koma fyrir sig
orði og var kyndugur í til-
svörum Það var siður Björns,
væri við hann rætt, að vera
ósammála því sem viðmælandi
sagði. Þessa kann ég að nefna
eitt dæmi.
Eitt sinn þegar Björn var
staddur á Syðra-Hvarfi varð
fólki tíðrætt um matreiðslunám-
skeið sem haldið hafði verið á
Bakka nýverið pg staðið í viku -
hálfan mánuð. Heimilisfólk var
sammála um það að stúlkurnar
gætu vart hafa lært mikið í
matargerðarlistinni á svo
skömmum tíma. En Björn þótt-
ist vita betur. Hann sagði þær
hafa lært ósköpin öll á nám-
skeiðinu og sem dæmi um það
hefðu þær tilreitt heila átján rétti
úr einum ýsuhaus og borið síðan
á borð mestmegnis sem ket.
Á matmálstímum kom Björn
inn í eldhús og var honum þar
skammtaður matur sem hann
fór með í frambæinn og borðaði
þar út af fyrir sig. Hann var
ævinlega þakklátur fyrir matinn
og yfirleitt allt sem fyrir hann
var gjört og sagðist launa fyrir
með vinnu en oft vildi verða
misbrestur á því, þar sem karl
var eins og áður sagði latur til
vinnu. En væri hann beðinn vel
kom fyrir að hann ynni verk
fyrir fólk.
Af húsverkum tók hann í
prjóna, kembdi og malaði korn
en ekki hafði hann þolinmæði til
þess að vinna lengi að þessum
störfum í einu. Einnig bar Björn
við og við eldivið og vatn í hús.
Lítt kærði hann sig um
erfiðisvinnu en þó bar hann
stundum bagga heim í hlöðu ef
bundið var nálægt bæjum. Torf
risti Björn stundum og bar þá
torfhlaðana heim.
Þegar Björn hafðist að líkam-
legum erfiðisverkum var ætíð
mikið um fyrir honum því hann
vildi láta allt ganga hratt fyrir
sig.
Eitt sinn var Björn staddur á
Syðra-Hvarfi þegar verið var að
binda bagga. Var hann nú
fenginn til þess að bera baggana
heim í hlöðu. Þótti honum verki
miða heldur rólega og bað um
að tveir baggar yrðu bundnir
saman svo hann gæti tvöfaldað
afköst sín. Var svo gert og
böggunum tveim komið með
erfiðismunum upp á axlir karls.
Riðaði hann undir byrðinni en
kom henni þó heim. En ekki
vildi Björn bera fleiri slíkar
byrðar þann daginn.
Það eina sem Björn hafði
reglulegt yndi af í lífinu var
lestur bóka. Las hann allt það
efni sem hann gat yfir komist en
hrifnastur var hann þó af
bardaga- og hreystisögum svo
og rímum.
Sagt er að ófá æðisköstin hafi
hann fengið upp úr lestri slíkra
sagna.
Margir gáfu honum bækur og
hafði hann þær alltaf meðferðis
á flakki sínu, í barmi sér,
innanundir skikkjunni og band
bundið neðanundir.
Eitt sinn kom Björn í Tjörn
og hitti þar þá fyrir Þórarinn,
síðar hreppstjóra, og Snorra
Sigfússon, síðar námsstjóra.
Tóku þeir strax eftir því að karl
hafði meðferðis eitthvað af
bókum og spurðu hvað hann
hefði nú með sér. - „Ekki
nokkurn skapaðan hlut, drengir
mínir," mælti karl. „Jú. það er
eitthvað þarna,“ sögðu piltarnir
og bentu í barm Björns. „Ja,
þetta er nú bara svolítið brot af
Jónsbókartussu,“ hafði hann þá
sagt.
Kveðskapur Björns.
Björn gerði töluvert af því að
setja saman vísur og hefur sem
betur fer nokkuð af þeim
varðveist. Flestar vísurnar eru
tækifærisvísur um fólk. Að
gæðum er kveðskapur Björns
ærið misjafn. Sumar vísurnar
eru lýtalausarað kalla en flestar
undarlegar og fylgja lítt braga-
reglum. Þær hefur hann líklega
sett saman í einhverju óráðs-
kastinu.
Til að varpa einhverju ljósi á
kveðskap Björns læt ég hér
fylgja nokkrar tækifærisvísur
hans:
Um Hallgrím Halldórsson á
Melum:
Elskan blessuð indælasta.
Astin fögur heiðbjartasta.
Rósin fögur rólegasta.
Ríkdóm hlaðin kurteisasta.
Um Soffíu konu Hallgríms:
Soffia er sómagjörn
situr á Melum.
Einatt gefur hún Öddu kom,
sem er á Hreiðarbænum.
Um Sólveigu Hallgrímsdóttur,
vinnukonu á Ytra-Hvarfi:
Fingralöng er faldagná
fljótt á morgna upp stendur.
Stórt er andlit á henni þá,
er aftur Ieggjast niður má.
Um Gísla Jónsson, þá á Syðra
Hvarfi:
Gísli á Hvarfi, grérinn karfa ullar.
Stilltur, djarfur stangaver,
smíðastarfi vanur er.
Um Sigurhjört á Urðum:
Hjörtur hvíti hermir frá
hans er andlit bjart að sjá.
Guð ákalla gjörir sá,
glöggt hann lofar himnum á.
Um Björn Jónsson á Hreiðars
stöðum:
Nafni góður nú er að saxa.
Njótur loga engjalaxa.
Bjartur er um frónið faxa.
Fríðastur af lundum axa.
Um Guðrúnu Jónsdóttur,
konu Björns:
Guðrún nefnist gæða yfirsetu-
kona, sem að kemur hér.
Kosti ýmsa með sér ber.
Um ungling sem hljóp út í
öskrandi stórhríðarbyl:
Angantýr í eldinn fór
af því grænn hann verður.
Heyrðist þá i hjarnakór,
hríðarstrokan stendur.
í Vallasókn í Svarfaðardal
var eitt sinn geftð út handskrif-
að blað, sem Ljótur hét, en í
Skíðadal blað, er Skíði hét. Ekki
virðist Birni hafa líkað þessi
útgáfustarfsemi, ef marka má
vísu hans:
Ljótur og Skíði
báðir bíði bófar þeir
niði i víðum vítis leir.
Engin prýði er það lýði,
að alist þeir
unz hver út af deyr.
Sakamál Björns - vitnaleiðslur í
Svarfaðardal.
Einn er sá atburður í lífi Björns
sem óvéfengjanlega hafði mikil
áhrif á skapferli og allt atferli
hans hin síðari æviár. Þetta var
árás Björns á Sólveigu þáver-
andi húsfreyju á Ytra-Hvarfi
þann 2. desember 1897. Af
atburði þessum leiddu málaferli
bæði hér heima og á Akureyri,
en þar sat Björn í fangelsi á
meðan hann var yfirheyrður.
Það væri of langt mál að skýra
frá þessum réttarhöldum í smá-
atriðum hér þannig að ég læt
nægja að drepa á það helsta sem
fram kom í þeim.
Klemens sýslumaður Jónsson
hóf vitnaleiðslur að Ytra-Hvarfi
11. desember 1897 og tók þá
m.a. skýrslu af Sólveigu hús-
freyju. í máli hennar kom fram
að heimilisfólk á Ytra-Hvarfi
hafi umrætt kvöld setið í bað-
stofu og hlýtt á Þóru dóttur
hennar kveða Bernotesarrímur.
I þann mund hafi Björn rokið á
fætur inn í hjónahúsinu, komið i
baðstofu gripið þar gæruhníf'
undan sperru og vaðið með
hann að sér og tuldrað um leið
að þetta skuli hún hafa fyrir
eitrið sem hún hafi byrlað sér í
matnum síðan í sumar. Sólveig
sagði Björn síðan hafa gert sig
líklegan til að bregða hnífnum á
kverkar sér en hún hafi náð að
víkja sér undan svo að slæmur
áverki hlytist ekki af tilræðinu.
Þessu næst sagðist Sólveig hafa
náð að grípa um þá hönd Björns
sem hélt um hnífinn en hann
hafi þá rist skurð í þumalfing-
ursgreip hennar og löngutöng
vinstri handar. í þann mund
kom Jón vinnumaður til hjálp-
ar, en Björn náði einnig að særa
hann. Jón rauk þá út og Björn á
eftir með hnífinn. Að sögn
Sólveigar náði Björn að brjóta
baðstofuhurðina á útleiðinni.
Vitnisburður annarra þeirra
sem urðu vitni að árás Björns
bar í öllu saman við vitnisburð
Sólveigar.
Að réttarhöldunum á Ytra-
Hvarfi loknum hélt sýslumaður
yfir á þinghús hreppsins til að
taka skýrslu af sökúdólgnum
Birni. Hann var þar í fylgd
Sigurðar á Tungufelli, Halldórs
á Melum og Jóhanns á Ytra-
Hvarfi. Björn varð hinn versti
þegar sýslumann bar að og
hótaði að safna liði fram í dölum
Ytra-Hvarf skömmu eftir aldamót.
og drepa hann og hans fylgdar-
menn.
Eins og nærri má geta gekk á
ýmsu í þessum réttarhöldum.
Björn þóttist ekkert kannast við
mál þetta og mun þá sýslumanni
hafa orðið á að spyrja Björn
hvort hann þekkti sig ekki.
„Það þekki ég þig, sonur hans
Jóns Borgfjörð sem stal frá mér
hundrað tímaritum og var flutt-
ur hreppaflutningi í mykjukláf
suður á land,“ ansar þá Björn að
bragði. Með tímanum róaðist
Björn og kannaðist hann þá við
að hafa ráðist á Sólveigu umrætt
kvöld. Ástæðu árásarinnar
sagði Björn vera þá að hann hafi
gjarnan fengið allrahanda með-
öl með matnum á Ytra-Hvarfi
og þau hafo oftast kallað fram
manndrápshugsanir og vonda
drauma hjá sér.
Þegar hér var komið sögu
þótti sýslumanni það ljóst vera
að Björn væri sekur í máli þessu
og bað hann því Halldór hrepp
stjóra á Melum að gæta hans
þangað til frekar yrði aðhafst í
málinu.
Að lokinni fangavist á Akureyri -
síðustu æviár Björns.
Eftir tæplega tveggja mánaða
veru i fangahúsinu á Akureyri
var Björn sendur heim í Svarf-
aðardal á ný.
Þegar fólk þar innti hann eftir
veYu hans á Akureyri lét hann
ætíð vel af henni. Hann gætti
þess að nefna aldrei fangahúsið í
frásögnum sínum en sagði þess í
stað að hann hefði verið á
bæjunum í kringum Apótekið
en fangahúsið var einmitt næst
því.
Eins og áður flakkaði Björn
nú um sveitina og þótti síst þjálli
en áður. Fólk beinlínis hræddist
hann og var hann því enginn
auðfúsugestur á bæjum. Ekki er
vitað með vissu hvort Björn
kom í Ytra-Hvarfeftirfangelsis-
dvölina en margt bendir til að
svo hafi ekki verið.
Kannski hefur þar mest um
ráðið að Jóhann bóndi þar
kærði Björn fyrir sýslumanni
með bréfi dagsettu 19. mars
1900, fyrir mörg ærumeiðandi
orð hans um sig og heimilisfólk
sitt, í réttinum sem utan réttar-
ins, þar á meðal að kona hans
hefði byrlað honum eitur og
Jóhann sjálfur drepið kindurúr
hor. Einnig kærði Jóhann Björn
fyrir orð þau er hann hefði látið
falla um að fæða hans á Ytra-
Hvarfi hefði einungis verið
hrafna- og hundakjöt. Að síð-
ustu kærði Jóhann Björn fyrir
þá fullyrðingu Björns að hann,
Jóhann, hefði veitt konu sinni
og vinnumanni áverkann.
Með kærunni vildi Jóhann
einnig fá fram hvað orðið hefði
af nokkrum tímaritum sínum, 2.
árg. Framfara, 2. árg. Þjóðólfs,
6. árg. Norðlings og bók sinni
„Auðnuveginum“ sem hann
taldi Björn hafa verið með, en
væru nú með öllu glatað.
í bréfinu lagði Jóhann til að
sáttanefnd Tjarnasáttaumdæm-
is leitaði sátta milli þeirra Björns
en ef það gæti ekki gengið,
skyldi málinu vísað til dóm-
stóla.
Hinn 27. mars 1900 var málið
tekið fyrir í sáttanefnd en ekki
reyndist samt unnt að finna
lausn sem báðir málsaðilar gætu
sætt sig við.
í bréfi dagsettu 30. mars
gerði Jóhann héraðsdómaran-
um í Eyjafjarðarsýslu grein fyrir
niðurstöðum sáttanefndar og
fór í ljósi þeirra fram á að
réttvísin tæki málið upp á sína
arma sem fyrst.
Á manntalsþingi Svarfaðar-
dalshrepps 30. maí 1900 náðist
fram eftirfarandi sátt milli deilu
aðilja:
„Að Björn Snorrason lýsir
því yfir að hann afturkalli að
öllu leyti þær ærumeiðingar sem
hann hafi viðhaft um stefnanda
og hans heimili, bæði fyrir rétti
og utan réttar sem ósannar og
marklausar og biðst velvirð-
ingar á þeim.“
Með þessu var málið látið
niður falla.
Árið 1901-1903 virðist Björn
hafa verið viðurloða heimilið á
Syðra-Hvarfi því þar finnst
hann skráður í kirkjubókum
sem niðursetningur og hrepps-
ómagi í þessi þrjú ár.
Eftir það dvaldist hann í
einhvern tíma á Melum hjá
Halldóri hreppstjóra' en mun
hafa sinnast við Hallgrím, son
hans, með þeim afleiðingum að
hann rauk þaðan í fússi síðla
ágústmánaðar 1906 út í Tungu-
fell sem er næsti bær norðan við.
Þar andaðist Björn síðan 27.
janúar 1907 og var dauðamein
hans sagt „elliburðir“.
Aldrei sögðust menn hafa
heyrt jafn innilegar fyrirbænir
og hjá Birni á banabeði hans.
Utför Björns var gerð að
Urðum hinn 5. febrúar árið
1907. Séra Kristján Eldjárn á
Tjörn jarðsöng.
Ég tel víst að samtíðarfólk
Björns hafi getað tekið undir
eftirfarandi orð séra Kristjáns
sem hann mælti yfir kistu
Björns:
„Vér höfum því fullan rétt til
þess að vænta þess að hinn
miskunnsami faðir hafi heyrt
andvörp þessa síns villuráfandi
barns og veitt honum þar
vistarveru, sem honum líður
margfalt betur en á meðan hann
ráfaði hér um öræfi lífsins og
eyðihjarn."
Vegna pldsslevsis var Jelldur
nidur úr greininni stmtur kafli
itm gæsluvarðhald Björns á Ak-
urevri.
Jóhann og Sólveig á Ytra-Hvarfi.
12 - NORÐURSLOÐ
NORÐURSLOÐ - 13