Norðurslóð - 17.12.1997, Qupperneq 12

12 — NORÐURSLÓÐ
Forsetinn í Skotlandi,
fyrsta útvarpið og Brimar
Upprifjun úr fyrstu jólablöðum Norðurslóðar
Utgáfa á sérstöku jólablaði hefur verið
aðalsmerki Norðurslóðar. Eins og sagt
var frá í síðasta blaði var fyrsta desem-
berblaðið, það er 1977, ekki með nein-
um sérstökum jólablaðsblæ utan jóla-
auglýsinga. Hins vegar má segja að árið
eftir, desemberblaðið 1978, hafi formið á jólablað Norð-
urslóðar þegar verið komið að undanskildri krossgátu
sem kom til sögunnar 1980 og hefur verið fastur liður á
dagskrá æ síðan.
Það er kannski ekki alveg sann-
gjart að segja að jólaauglýsingar
hafi verið það eina sem minnti á að
jólahátíðin var í nánd í desember-
blaðinu 1977. Tryggvi Jónsson
fyrrverandi frystihússtjóri skrifaði
hugleiðinu um gömul jól. Tryggvi
skrifaði margar greinar í Norður-
slóð um dagana og er ekki vafi á að
upprifjun hans á ýmsum atburðum
á eftir að verða mikilvæg heimild
síðar meir.
Annað sem minnti á jólin og
sagði svolítið til um jólablöðin síð-
ar meir var ljóðagetraun sem
Hjörtur samdi og sá um meðan
hann lifði. Þó komu aðrir úr tjöl-
skyldunni þar að, sérstaklega Sig-
ríður. Ljóðagetraunin og ýmsar
smáþrautir og reyndar fyrripartar
til að botna hafa sett svip á jóla-
blöðin í gegnum tíðina. Alltaf hafa
mörg svör borist við þrautum og
hafa verið veitt verðlaun fyrir.
Krossgáta var í fyrsta sinn í jóla-
blaði 1980 og hefur hún verið ár-
lega síðan. Steinunn P. Hafstað
hefur séð um og samið allar kross-
gáturnar og þykir þær vera sér-
deilis vel heppnaðar.
Eiríkur Pálsson
eða hvað?
Nokkrir velunnarar Norðurslóðar
hafa frá upphafi sent efni til blaðs-
ins sem miðast hefur við að það
birtist í jólabluðinu. Kristján Eld-
járn, þá forseti Islands, skrifaði
grein í jólablaðið 1978 sem hét Mr.
Gillespie, Eiríkur Pálsson og ég. I
greininni segir Kristján frá ferð um
Skotland eða eins og hann segir í
upphafi:
„Hinn 22. júní 1978 fórum við
hjón snemma morguns frá Stone-
field Castle Hotel við Loch Fyne í
Argyll á Skotlandi alllanga leið til
smábæjar sem Oban nefnist og
stigum þar um borð í skip mikið
sem bar nafn hins heilaga Col-
umba eða Kólumkilla, eins og
fornir frændur okkar nefndu hann.
Skip af þessu tagi kalla enskir ferj-
ur, svo látum það gott heita. En
hlutverk þessa skips var að sigla
með ferðamenn út um eyjar og
sund vestur af Argyll, og nú var
það einmitt á einni slíkri hring-
siglingu." Síðan segir Kristján frá
hvernig svona ferð er háttað og
staðháttum. Eftir það kemur kafli
þar sem maður skynjar, að þjóð-
höfðinginn, sem allir Islendingar
þekktu. naut stundarinnar. „A ferj-
unni var fjöldi manns, líklega af
ýmsum þjóðum, en auðheyrilega
voru þeir langflestir enskumæl-
andi. Engir voru þar Islendingar
nema við hjón og fylgdarmaður
okkar, við vorum þarna alfrjáls og
óþekkt og kallast slíkt á fínu máli
að ferðast inkognító. Við spígspor-
uðunt um þiljur, sátum á bekkjum,
litum inn í setustofur, allt eftir at-
vikum, en þó var dýrðin mest að
horfa á landið og jafnvel einnig
nokkuð á farþegana ókunnu, öll
þessi margbreytilegu andlit ungra
og gamalla. Ég hef alltaf gaman af
að gefa fólki gætur ef hægt er án
þess að valda því óþægindum.
Óþekktu fólki eins og þessu.
Óþekktu segi ég, það er nú svo.
Hver situr þama á bekk með bók í
hendi annar en Eiríkur Pálsson,
lögfræðingur í Hafnarfirði, gamall
sveitungi minn og frændi nokkuð í
ættir fram, Eiríkur í Ölduhrygg?
Eða hvað? Eiríkur er ekki hér um
borð, það var af og frá og það vissi
ég vel, þetta var bara eitt af þeim
dæmum, sem mér verður svo oft,
að ókunnugir menn minna mig á
einhvem sem ég þekki. Að þessu
sinni var sú tilfinning óvenjulega
nærgöngul. Maðurinn var nauða-
líkur Eiríki, eins á hæð og vöxt,
mjög líkur honum í andliti og fasi,
roskinn maður með grátt hár en
ekki skalla, kvikur í hreyfingum
eins og Eiríkur og allur persónu-
leikinn einhvern veginn eins og
endurskin af Eiríki.“
Ja, þvílíkt!
Ferjan kom við á eyjunni Iona þar
sem klausturrústir eru sem Kristj-
án og förunautar fóru í land til að
skoða og um það segir í greininni:
„Og við komum í klausturgarð-
inn, sem er nú stór grasflöt. Hver
stendur þá þar nema maðurinn sem
ég hafði verið að horfa á en ekki
ávarpað og ekki tekið eftir að gæfi
mér nokkurn gaum. Jú reyndar.
Þama er hann og er að bíða eftir
okkur. Gengur nú í veg fyrir okkur
þarna í klausturgarðinum og heils-
ar kurteislega upp á okkur og spyr
hvaðan við séum? Við segjum það,
við séum frá Islandi. Og nú víkur
hann sérstaklega að mér og segir:
Þið verðið að afsaka að ég gef mig
svona á tal við ykkur, bláókunnug-
ur maðurinn, en ég er búinn að
horfa talsvert á þig í dag, og þú ert
svo líkur eldri bróður mínum að ég
hef bara aldrei komist í annað eins.
Ég get varla haft augun af þér. Ég
er svo undrandi að ég bara verð að
segja þér frá þessu. Ja, þvílíkt, seg-
ir hann og slær sér á lær. Og hvað-
an ert þú með leyfi að spyrja, segi
ég. Ég er írskur að uppruna en hef
lengi átt heima hér og í Englandi,
segir hann. Já, einmitt, segi ég, en
við verðum nú víst að nota þennan
stutta tíma sem við höfum hér á
þessari helgu ey, við skulum
spjalla svolítið saman þegar við
komum um borð.“
Þegar um borð er komið heldur
frásögn áfram:
„Eg gekk á þilfar og skyggndist
um eftir hinum nýja vini. Jú, mikið
rétt, þarna situr hann á bekk, Eirík-
ur enn, auðþekktur. Ég gekk til
hans og hann bauð mér ljúfmann-
lega að setjast við hlið sér og tók-
um við tal saman. Hann sagðist
heita Gillespie og hefði upphaf-
lega verið eins konar arkitekt, en
síðan snúið sér að kennslustörfum
og síðast lengi verið skólastjóri í
verkmenntaskóla eða kannski
tækniskóla í Kent á Englandi."
Og síðar:
„Síðan bað hann mig afsökunar
„Eigi ætla ek, at önnur kona sé betr
gefin en ek,“ segir Yngvildur fagur-
kinn við Klaufa sinn á þessari teikn-
ingu Sigrúnar Eldjárn.
á að hann hefði slegist svona upp á
mig, en ég bara varð að gera það,
sagði hann aftur, þú ert svo nauða-
líkur eldri bróður mínum að það er
alveg makalaust. Það er ekki eitt,
heldur allt, látbragð og framkoma,
sömu taktamir. Éða með öðrum
orðum, hann lýsti þessu nákvæm-
lega eins og ég vildi hafa lýst því
sem ég hugsaði um hann og Eirík
Pálsson. Annars þarft þú ekkert að
vera óánægður með þetta, sagði
hann svo hlægjandi, því hann
bróðir minn gamli er allra við-
kunnanlegasti náungi.“
Myndin af Manna
og Margréti
Á baksíðu jólablaðsins birtist afar
skemmtileg ljósmynd sem Jón
Baldvin Halldórsson frá Jarðbrú
tók á Tungurétt. I myndatexta und-
ir myndinni sagði: „Margar vilja
að mér renna“ Félagi Manni og
Magga. Myndin er af Guðmanni á
Tungufelli og Margréti Ríkarðs-
dóttur og eins og sjá má hér er
þetta með afbrigðum skemmtileg
mynd. Myndatextinn, það er að
segja Félagi Manni og Magga,
kom til vegna þess að umdeild bók
Félagi Jesús var þá mikið til um-
ræðu þegar var verið að ganga frá
blaðinu. Það var undir áhrifum frá
henni sem myndatextinn varð til.
Myndin tengdist umfjöllum Hjart-
ar um Guðmann undir fyrirsögn-
inni Attrœður Ijóðasmiður sem
hefst svo:
„Guðmann á Tungufelli varð átt-
ræður þann 12. desember eins og
skýrt var frá hér í síðasta blaði. Hann
er Skagfirðingur að ætt og uppruna,
fæddur á Miklhóli í Viðvíkursveit,
en fluttist hingað í Svarfaðardal
1929 og tók við búi á Tungufelli af
tengdaföður sínum Þorvaldi Bald-
vinssyni. Þóra kona hans andaðist
árið 1965, eftir að fjölskyldan var
flutt til Reykjavíkur.“
Síðar segir Hjörtur:
„Guðmann er einn þeirra mörgu
alþýðumanna, sem hefur létt sér og
öðrum lífsgönguna með því að
setja saman vísur og ljóð um sam-
ferðarmenn sína og um daginn og
veginn og viðburði líðandi stund-
ar. Samt hefur hann í og með leitað
lengra og hærra til fanga, jafnvel
ort sálma og lofgerðarljóð, því hann
er trúmaður mikill.
Guðmann hefur löngum verið
óspar á vísur sínar og ljóð og aldrei
tregur til að lofa mönnum að
heyra. Því er kveðskapur hans á al-
mannavörum hér um slóðir og
gengur í uppskriftum manna á
rnilli og er í hávegum hafður nteð
frumlegum líkingum sínum og
skringilegu orðavali.“
Pegar útvarpið kom
Jóhann Kr. Pétursson eða Jóhann
Svarfdælingur sýndi Norðurslóð
alla tíð mikinn velvilja og sendi
blaðinu stundum efni. Til dæmis
birtist í jólablaðinu 1980 frásögn
undir fyrirsögninni Þegar fyrsta
útvarpið kom í Svarfaðardal og
hefst hún svo:
„Ekki man ég, hvaða ár það var
rnilli 1922 og 27, sem sú frétt kom
í Svarfaðardal, að úti í hinum stóra
heimi - víst í Ameríku - væri búið
að finna upp tæki, sem hægt væri
að hlusta í, hvað fólk í margra kíló-
metra fjarlægð væri að tala um. Þá
var mér á að segja sem svo, að nú
væri okkur ráðlegast að gæta tungu
okkar og forðast að tala illa um
náungann. Seinna fréttist, að tæki
þetta væri nefnt útvarp.
Hvenær kom svo hið fyrsta út-
varpstæki í Svarfaðardal?
Kristján Eldjárn og Mr. Gillespie í klausturgaröinum á Iona.