Fréttablaðið - 09.09.2017, Blaðsíða 34

Hún hefur ekki notið sannmælis í sög­unni,“ segir Guðrún Sesselja Arnardóttir, h æ s t a r é t t a r l ö g ­maður og verjandi
Agnesar Magnúsdóttur sem réttað
verður yfir í gjörningi Lögfræðinga­
félags Íslands á Hvammstanga seinni­
partinn í dag.
Agnes var ásamt Friðriki Sigurðs­
syni hálshöggvin við Þrístapa í Vatns­
dalshólum 12. janúar 1830, fyrir
morð, brennu og þjófnað. Þetta voru
síðustu aftökurnar á Íslandi.
Fer ekki fram á sýknu
„Ég fer ekki fram á sýknu,“ segir
Guðrún Sesselja og vísar til þess að
Agnes játaði brotin á sínum tíma.
„Mín málsvörn mun byggjast á því
að þær hafi sætt gríðarlegu heimilis­
ofbeldi og kynferðisofbeldi af hendi
Natans,“ segir Guðrún og bætir við:
„Ég vísa til dómafordæma um að það
leiði til vægari refsingar þegar fólk
hefur búið við langvarandi ofbeldi
og nefni auðvitað líka þennan gríðar­
lega aðstöðumun sem þessar aumu
vinnukonur, Agnes og Sigríður, búa
við gagnvart þessu allt um lykjandi
yfirvaldi.“
Þótt ljóst sé af gögnum málsins
að heimilisaðstæður á Illugastöðum
hafi verið vægast sagt ömurlegar,
voru engin grið gefin við ákvörðun
refsingar og gjörningnum í dag er
ætlað að leiða í ljós hvernig höndum
nútímalöggjöf og ­gildismat hefði
farið um sakborningana.
Væri grunaður kynferðis­
brotamaður
Gestur Jónsson, hæstaréttarlög­
maður og verjandi Friðriks, segir
að í dag yrði Natan talinn kyn­
ferðisbrotamaður. Velta má fyrir sér
aðdraganda voðaverkanna á Illuga­
stöðum af lestri málsgagna og greina
um atburðinn.
„Friðrik minn var hálfgerður kjáni
og Sigríður greyið ekki nema 16 ára
þegar morðin eru framin. Hún er
aðeins 14 ára þegar foreldrar hennar
senda hana í sveit til Natans,“ segir
Gestur. „Sigríður var látin sofa upp
í hjá Natan þegar hann vildi. Í dag
væri enginn vafi á því að Natan er
kynferðisbrotamaður.
Friðrik bað um hönd Sigríðar. Sig­
ríður lætur á sér skilja að hún sé til
í það en Natan muni ekki láta hana
lausa.“
Gestur telur mögulegt að Friðrik
hafi litið á Natan sem ógn. Manninn
sem heldur unnustu hans frá honum,
neitar að láta hana lausa úr vistar­
bandi og misnotar hana.
„Í dómskjölunum hins vegar er
öll áhersla lögð á að þetta hafi verið
auðgunarbrot. Þau hafi ætlað að stela
frá Natan.“
Vonbrigði Agnesar
Gestur hefur fleiri kenningar um
aðdragandann að voðaverkunum á
Illugastöðum. „Það er enginn vandi
að sjá fyrir sér að Agnes hafi upplifað
að hún gæti aldrei öðlast þá stöðu
sem hún sóttist eftir á meðan Natan
lifði. Hún gat ekki farið úr vistinni án
þess að hann samþykkti það. Hún
gerði sér kannski vonir um að eitt­
hvað yrði á milli þeirra þegar hún
fór frá Geitaskarði. En hitti þar Sig­
ríði fyrir. Hún áttar sig á því að Natan
er hvorki að fara að kvænast henni
né Sigríði,“ segir Gestur og bætir við:
„Þannig að hafi hún haft drauma um
það að öðlast frelsi og sjálfstæði í
gegnum dvölina á Illugastöðum þá
verða það örugglega mikil vonbrigði
fyrir hana.“
Heimilisofbeldi undirrótin
Guðrún Sesselja leggur meiri áherslu
á að langvarandi ofbeldi gegn þeim
Agnesi og Sigríði hafi verið undir­
rótin. Vísar Guðrún meðal annars til
þeirra orða sem Agnes játaði að hafa
haft yfir líki Natans.
En í dómsskjölum segir um það:
„Agnes viðkannast að þá Nathan
hafi verið dauður hafi hún sagt, að
nú væri hann ekki að laspúvera sig
til eður neitt af kvenfólki.“
Agnes vísar til þess heimilis­
ofbeldis og skamma sem þær
Sigríður máttu stöðugt þola af
hendi Natans.
Reiðin breyttist í hatur
Agnes hefur lengi verið
Maríu Ellingsen leik­
konu hugleikin.
María lék titilhlut­
verk kvikmyndar­
innar Agnes árið
1995. „Hún stend­
ur uppi í hárinu á
honum, reynir að
flýja en þar sem
vistarbönd eru í
gildi á þessum tíma
þá neyðist hún til að
hunskast aftur heim.
Hann niðurlægir hana
enn frekar með því að láta hana sofa
í útihúsunum. Þá er eins og henni
hafi verið stillt upp við vegg. Hún
hefur engan sér til varnar. Hvorki
fjölskyldu né yfirvöld og tekur þá til
sinna ráða. Reiðin breytist í hatur
sem mallar lengi og endar með
morði,“ segir María.
Málsbætur að engu hafðar
„Mér fannst ég vera að lesa sögu
konu sem ætíð fannst hún vera úti
í horni í öllum aðstæðum og aldrei
njóta nauðsynlegrar og sjálfsagðrar
viðurkenningar,“ segir Erla Bolla­
dóttir, sem drakk í sig allt sem hún
komst yfir um Agnesi á meðan hún
sat í gæsluvarðhaldi á áttunda ára­
tugnum vegna Guðmundar­ og Geir­
finnsmála.
„Í heimildum um réttarhöldin
var hvergi staf að finna sem skoð­
ast hefði mátt sem málsbætur. Til
dæmis upplýsingar um aðdragand­
ann sem hefðu jafnvel orðið henni
til náðunar. Yfirvöld og almenn­
ingur heimtuðu blóð hennar. Ekki
lágu fyrir sannanir um morð að yfir­
lögðu ráði aðrar en játningar,“ segir
Erla og bætir við: „Mér fannst við
eiga það sameiginlegt að vera kúg­
aðar af hálfu þeirra sem að okkur
stóðu. Natan birtist mér sem tákn
um dómsmálayfirvöld. Hann hélt
henni í óumflýjanlegri stöðu þar
til morð var framið og hún tekin af
lífi fyrir. Rannsakendur héldu mér í
örvæntingarfullri og óumflýjanlegri
stöðu þar til meinsæri var framið og
ég tekin af lífi fyrir.“
Hver var Agnes?
Í grein sinni „Dauði Natans“, sem
gefin var út 100 árum eftir aftökurn­
ar, heldur Guðbrandur Jónsson pró­
fessor því fram að Agnes og Friðrik
hafi verið „fáfróðir og illa upp aldir
vesalingar, af þeim enda þjóðfélags­
ins, sem einskis á úrkostar“. Guð­
brandur rökstyður þessa einkunn
ekki með öðru en þjóðfélagsstöðu
þeirra Agnesar og Friðriks og fer með
henni í rauninni gegn þeirri lýsingu
á Agnesi sem gefin er í sjálfum máls­
gögnunum sem hann sjálfur lætur
getið. Þar er haft eftir presti að hún sé
„hafandi góðar gáfur velkunnandi og
skiljandi sinn kristnidóm“. Í fanga­
skýrslu sýslumanns er hún kölluð
„allvel uppalin“.
„Vísurnar sem Agnes sendi Rósu
eru einhverjar flottustu vísur sem ég
hef séð,“ segir Gestur, aðspurður um
persónu Agnesar og vísar til send­
inga milli Skáld­Rósu og Agnesar,
sem hafa öðru fremur verið taldar
vísbending um ást þeirra beggja
til Natans og afbrýðisemi hvorrar í
annarrar garð. „Þetta er náttúrulega
örugglega mjög sorglegt líf þar sem
kona með svona mikla hæfileika og
góða greind nær ekki að njóta þeirra
í sínu lífi,“ segir Gestur og bendir á,
eins og málsgögnin sýna, að hún var
fluglæs, talin greind við fermingu og
að auki þannig skrifandi að hún var
að skrifa bréf fyrir aðra. „Það er eng­
inn vafi á að hún væri í A­bekknum,
hefði hún verið sett í getuskiptan
skóla, ekki spurning,“ segir Gestur.
Baráttukonan Agnes
„Þegar ég var að undirbúa mig
fyrir þetta hlutverk fann ég að hún
var með einhvern ógnarsterkan
baráttuvilja og stolt og neitaði að
láta þagga niður í sér,“ segir María
Ellingsen og bætir við: „En merki­
legast þykir mér að Agnes gefur sig
ekki heldur eftir að hún er dáin.“
María vísar til þess að Agnes hafi
stöðugt minnt á sig að handan og
haldið fólki að verki. „Það eru skrif­
aðar um hana greinar og bækur og
gerð um hana kvikmynd. Ég hugs­
aði einmitt þegar við fórum með
myndina á kvikmyndahátíð í Prag
– nú er Agnes komin með söguna
sína til Evrópu, nú hlýtur hún að
vera ánægð,“ segir María og bætir
við: „En það virðist ekki hafa verið
nóg.“
María vísar til leikverks sem hún
hefur verið með í þróun þar sem
Agnes er ein af aðalpersónunum,
bókar Hönnuh Kent, Náðarstund,
sem áform hafa verið um að kvik­
mynda í Hollywood, verk fræði­
manna eins og Helgu Kress svo fátt
eitt sé nefnt. „Og nú ætlar Lögfræð­
ingafélagið að taka málið upp um
helgina. En það er kannski það sem
Agnes er búin að vera að bíða eftir
í öll þessi ár – réttlát málsmeðferð,
við sjáum til hvort hún róast eftir
helgi,“ segir María að lokum.
Baráttukonan Agnes
Hvað gerir manneskja sem getur ekki flúið kvalara sinn? Í réttarhöldum sem fara fram í dag
á Hvammstanga verður réttað á ný í máli Agnesar Magnúsdóttur og Friðriks Sigurðssonar
sem voru hálshöggvin árið 1830. Langvarandi ofbeldi var undirrótin, segir verjandi Agnesar.
María Ellingsen vonar að eftir réttarhöldin fái Agnes frið. MYND/CHRISTOPHER LUND
Af gögnum málsins mátti ráða að heimilisaðstæður á Illugastöðum væru vægast sagt ömurlegar og líklegt að þær væru á einhvern hátt tilefni voðaverkanna.
Dómsorð í
Héraði
Því dæmist rétt vera.
Fangarnir Friðrik
Sigurðsson, Agnes
Magnúsdóttir og Sig-
ríður Guðmunds-
dóttir skulu hafa
fyrirgjört lífi sínu
og hálshöggvast
með öxi og þar
eptir leggjast á
steglur og hjól
en höfuðin
setjast á stjaka.
(Staðfest í
Hæstarétti 25.
júní 1929)
Æviferill Agnesar
l Fædd 1795
l Einstæðingur frá unga aldri og
vinnuhjú á bæjum alla tíð
l Réðst sem ráðskona að Illuga-
stöðum árið 1827
l 1828 Natan myrtur (13. mars)
l 1828 Héraðsdómur fellur
(21. júlí)
l 1929 Dómur Hæstaréttar
(25. júní)
l 1830 Hálshöggvin/dáin
(12. janúar)
l Dysjuð hjá réttarstaðnum
sama dag
l 1834 Jörðuð í vígri mold að
Tjörn í Vatnsnesi
Enginn lái öðrum frekt,
einn þótt nái að falla.
Hver einn gái að sinni sekt,
syndin þjáir alla.
Agnes Magnúsdóttir
Guðrún Sesselja,
verjandi Agnesar.
Aðalheiður
Ámundadóttir
adalheidur@frettabladid.is
9 . S E P T E M B E R 2 0 1 7 L A U G A R D A G U R34 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
9
-0
9
-2
0
1
7

0
4
:3
1
F
B
1
1
2
s
_
P
0
7
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
7
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
B
2
-C
6
A
8
1
D
B
2
-C
5
6
C
1
D
B
2
-C
4
3
0
1
D
B
2
-C
2
F
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
1
1
2
s
_
8
_
9
_
2
0
1
7
C
M
Y
K