Fréttablaðið - 04.01.2018, Page 24

Frá stofnun lýðveldisins hafa ráðamenn beitt krónunni sem gjaldmiðli fyrir landsmenn.
Með tímanum kom í ljós, að hagkerfi
okkar væri allt of lítið og þar með allt
of óstöðugt fyrir traustan og öruggan
eigin gjaldmiðil. Krónan mun hafa
fallið 40 sinnum frá 1950.
Við hvert gengisfall hafa miklir
fjármunir færst milli manna. Oft
hafa skuldir lántakenda aukizt – líka
vegna þeirra okurvaxta, sem ónýtri
krónu fylgja – og þannig hafa mikil
– stundum gífurleg – verðmæti færst
milli manna.
Verst var þetta í hruninu 2008,
þegar skuldir margra tvöfölduðust og
margir misstu aleiguna. Hrunið lagði
í raun líf margs góðs Íslendingsins í
rúst, og hafa sumir ekki beðið þess
bætur enn. Óforskammaðir banka-
stjórar halda t.a.m. hundruðum
fórnarlamba hrunsins enn í gíslingu
á svörtum lista.
Í tengslum við hrunið blöskrar
mér margt og ofbýður sumt, bæði
það, sem gerðist þá, en ekki síður sú
afstaða þeirra ráðamanna, sem halda
því fram, að krónan sé eini rétti og
bezti gjaldmiðillinn fyrir landsmenn.
Bjarni Benediktsson sagði í frétt
á RÚV 30. marz sl., að krónan hefði
komið okkur út úr hruninu, þó að
allir menn, sem málið skoða í alvöru
og af fagmennsku hljóti að sjá, að það
var einmitt krónan, sem kom okkur
í hrunið.
Allar þær smáþjóðir í Evrópu, sem
voru í ESB og nutu styrks evrunnar,
komust frá bankakreppunni án veru-
legra áfalla – með skrámur – meðan
margir eða flestir Íslendingar urðu
fyrir alvarlegum áföllum, sem kalla
verður beinbrot.
Nefna má Lúxemborg, Írland,
Eistland, Lettland, Litháen, Möltu,
Slóveníu og Kýpur, sem dæmi um
smærri lönd, sem sluppu frá krepp-
unni „með skrekkinn“, og náðu sér
fljótt á strik aftur, þökk sé ESB, evr-
unni og Evrópska seðlabankanum.
Maðurinn, sem keikur mælti með
krónunni á RÚV 30. marz, sagði þetta
í viðtali við Fréttablaðið 19.  ágúst
2011: „Ég neita því hins vegar ekki að
það er mjög erfitt að halda myntinni
stöðugri, jafn lítil og hún er og við-
kvæm fyrir ytri áhrifum. Það má orða
það svo að sveiflurnar séu eins og
fórnarkostnaður þess að hafa smáa
mynt…“ Fórnarkostnaður; hverju var
verið að fórna, fyrir hvern og á kostn-
að hvers!? – Ekki er minni allra langt.
Ef Íslendingar ættu engan valkost
í gjaldmiðlamálum, mætti skilja
krónusinna, en svo er ekki. Íslend-
ingar hafa átt aðgang að öflugasta og
traustasta gjaldmiðli heims, evrunni,
um árabil.
Alls gengu 12 evrópsk ríki t.a.m. í
ESB á árunum 2004 til 2007. Er ekki
ósennilegt, að Ísland hefði líka getað
tryggt sé aðild að ESB á þessu tíma-
skeiði, en afturhaldsöfl landsins
komu í veg fyrir það. Því fór sem fór
2008.
Það er loks ríkisstjórn Jóhönnu
Sigurðardóttur, sem áttar sig á bráðri
krónuhættunni, enda heljarstökk
hrunsins rétt afstaðið, og sækir um
aðild að ESB 2009. Sýndi sú ríkis-
stjórn með þessu skynsemi, framsýni
og ábyrgð gagnvart landsmönnum.
Formlegar samningaumleitanir hóf-
ust 2011.
Því miður náðu svo þröngsýnis- og
íhaldsöflin aftur völdum í kosning-
unum 2013, og tilkynnti Gunnar
Bragi Sveinsson, sem var utanríkis-
ráðherra stjórnar Sigmundar Davíðs
Gunnlaugssonar, ESB í marz 2015,
að Íslandi drægi umsóknina til baka.
Var lítill bjarmi skilnings eða vizku
yfir því.
Þessir 2 menn, ásamt með Bjarna
Benediktssyni, ákváðu með þessari
tilkynningu að halda sér í krónufar-
inu, þó að það hafi nánast valdið
þjóðargjaldþroti og leitt ómælt böl
yfir landsmenn nokkrum árum áður,
og voru ekki einu sinni til í að láta
reyna á samninga.
Ég spyr mig nú; hvar var dóm-
greind, framtíðarsýn og skilningur
þessara manna á hagsmunum
Íslendinga og þeirri alþjóðavæðingu,
sem löngu var byrjuð og ekki verður
stöðvuð, þar sem menn þurfa að
skipa sér í fylkingu með sínum nán-
ustu, og, hvar var ábyrgðin gagnvart
landsmönnum?
Það liggur fyrir, að gífurlegar eigna-
tilfærslur hafa átt sér stað í þessu
landi, langt umfram það sem gerist
í öðrum siðmenntuðum löndum,
á sama hátt og það liggur fyrir, að
krónan er höfuðorsök þessara til-
færslna.
Eru gjörðir þessara manna og ann-
arra þeirra, sem halda krónunni með
öllum ráðum að landsmönnum þá í
samræmi við Stjórnarskrá lýðveldis-
ins Íslands?
72. gr. hljóðar svona: „Eignar-
rétturinn er friðhelgur. Engan má
skylda til að láta af hendi eign sína
nema almenningsþörf krefji. Þarf til
þess lagafyrirmæli og komi fullt verð
fyrir.“
Hafa ráðamenn brotið Stjórnar-
skrána í stórum stíl og jafnvel með
saknæmum hætti? Hvað með dreng-
skaparheiti þingmanna gagnvart
Stjórnarskránni, og hvað með gr. 14
um ábyrgð ráðherra; „Ráðherrar bera
ábyrgð á stjórnarframkvæmdum
öllum“!? Dæmi nú hver fyrir sig.
Eru ráðamenn, sem halda
krónunni að landsmönnum,
að brjóta stjórnarskrána?
Myndun ríkisstjórnarinnar hefur kallað fram margs konar hugleiðingar um eðli
hennar og tækifæri. Hástemmdustu
heilabrotin vitnuðu í nýsköpunar-
stjórnina sem e.k. sáttastjórn, enda
sátu í þeirri stjórn fulltrúar stjórn-
málahreyfinga, sem mestar breytingar
vildu gera á íslensku samfélagi ásamt
þeim sem ekki vildu gera miklar
ef nokkrar breytingar. Sáttin fólst
aðallega í því að eyða sameiginlega
peningum sem safnast höfðu saman
erlendis í stríðinu. Þeir áttu að fara í
uppbyggingu atvinnulífsins.
Svo rækilega var gengið til verks að
ekki liðu mörg ár þar til gjaldeyris-
forðinn var uppurinn og við tók ára-
tuga efnahagslegur vandræðagangur,
sem snerist að miklu leyti um gjald-
eyrisskort og „rétta“ skráningu krón-
unnar. Rétt skráning var það gengi
sem sjávarútvegurinn gat sætt sig við,
sem var ekki endilega sama gengi og
afkoma almennings þoldi.
Skipting þjóðartekna var stærsta
átakamálið milli vinstri og hægri. Þá
gerðu vinstri menn sér enn grein fyrir
því að krónan var valdatæki ráðandi
stétta, sem með gengisfellingu flytur
tekjur frá almenningi til atvinnu-
vega. Meginágreiningurinn var þó
um utanríkismál, sem leiddu síðar til
stjórnarrofs. Þegar nú er sagt að mestu
andstæður íslenskra stjórnmála hafi
náð saman um nýja stjórn, er rétt að
staldra við. Er það svo? Ekki fer ætíð
saman sjálfsmynd og veruleiki. Er
ekki eitthvað bogið við þessa skörpu
aðgreiningu milli vinstri og hægri?
Sameiginleg meginstefna
Það fór ekki fram hjá þeim sem fylgd-
ust með kosningabaráttunni að allir
flokkar voru með keimlíkar áherslur
á sviði velferðar-, heilbrigðis- og
menntamála. Því liggur nokkuð ljóst
fyrir að þar verður enginn óleysan-
legur ágreiningur. Fé til samneyslu
skyldi auka. Mestur ágreiningur var
um hvernig afla ætti fjár til að borga
brúsann. Slík minni háttar mál leysast.
Þetta hefðu einu sinni þótt tíðindi.
Hefðbundin hægri stefna hefur
átt í vök að verjast í álfunni. Viðhorf
almennings, og þar með flokkanna,
hefur þróast í átt til kratískra sjónar-
miða. Fátækt, sjúkdómar, fáfræði og
ólæsi eru á undanhaldi í heiminum.
Kratar um allan heim lögðu metnað
sinn í að vinna bug á fyrrnefndum
samfélagsmeinum. Árangurinn er sýni-
legur. Stjórnmál í álfunni hafa hvað
þetta snertir færst til vinstri. Réttindi
einstaklinga eru lögfest og tryggð, því
þó misbrestir séu á framkvæmd þeirra,
þá eru þau ekki lengur dregin í efa.
Margt óbeitið eins og kynferðisleg
valdbeiting og margháttuð kyn-
þátta- og þjóðernishyggja eru þó enn
sprelllifandi á meðal okkar. Vestræn
þjóðfélög eru þó flest það þroskuð,
að sjaldan er lengur gripið til nakins,
óbeislaðs valds til að kúga einstaklinga
eða hópa til undirgefni. Það sem eftir
lifir af einbeittri hægri stefnu er þessi
eitraðra þjóðernishyggja, sem nú ríður
yfir og brýtur niður samstöðu og sam-
vinnu þjóða. Einnig markast viðskipti
og fjármál enn af frjálshyggju. Margs
konar markaðsátrúnaður og fortaks-
lítil einkavæðing með ójöfnuð sem
eðlilega, sjálfsagða og jafnvel æskilega
afleiðingu eru enn efst á dagskrá.
Hvað er að vera til vinstri?
Sú staðreynd að vinstri hugmynda-
fræði er orðin óaðskiljanlegur hluti af
pólitískum hugmyndaheimi Vestur-
landabúa, þá vatnast út umtalsverður
munur hefðbundinnar hægri og
vinstri stefnu. Því hlýtur það að vera
rökrétt að velta því fyrir sér, hvað það
tákni nú til dags að vera til vinstri.
Fyrrum var það að taka ætíð afstöðu
með okkar minnsta bróður. Það nær
ekki að fanga fjölbreytileika krata-
samfélags nútímans. Kannski megi
skilgreina vinstri hyggju sem næmi
fyrir breytingarkrafti sögulegrar þró-
unar. Hafa sannfæringu fyrir því að
hægt sé að bæta ásigkomulag þjóða og
þar með mannkyns með því að hafa
að leiðarljósi nokkur skilyrðislaus
meginstef. Við höfum þekkt þau lengi.
Þau eru frelsi, jafnrétti og bræðralag
auk ný tilkominnar náttúru- og loft-
lagsverndar.
Vinstri hyggja er ástríðufull hugar-
sýn sem metur framfarir á mælikvarða
þessara meginstefja, í gagnrýninni,
skynsamlegri rökhugsun. Vinstri
hyggja ver réttarríkið, félagslegt mark-
aðskerfi og þingbundið lýðræði. Án
þessara stofnana eru frelsi, jafnrétti og
mannréttindi í bráðri hættu. Sá sem
vill veikja eða leggja fyrrnefndar stofn-
anir af, er ekki vinstri maður. Hægri
flokkar víða um heim gera nú atlögu
að sjálfstæði dómstóla. Við finnum
einnig óþef af því hér heima. Stöðug
gagnrýnin sýn og kröfur um umbætur
á samfélagskerfinu, sem standast
fyrrnefnd meginviðmið eru dæmi
um vinstrihyggju. Það er ekki vinstri
stefna að neita að jafna kosningarétt
eða víkja sér undan því að beita rök-
hyggju á samfélagsleg vandkvæði eða
skekkjur. Alþjóðahyggja jafnaðar-
manna, sem hefur frelsi, jafnrétti og
bræðralag að leiðarljósi, er dæmi um
vinstri bræðralagshugsun sem mark-
visst er reynt að brjóta niður með sér-
hyggju þjóðernisrembings. Bræðralag
er samstaða – solidarítet. Því er þjóð-
ernisstefna ekki vinstri hyggja.
Hvar er umbótahugsunin?
Í hverju er þá tímamótasátt þessarar
ríkisstjórnar fólgin? Áþreifanlegustu
ósættin innan stjórnarinnar eru ann-
ars vegar NATO, sem hljómar hjá
VG eins og hver önnur síbylja, sem
engum eyrum nær. Hins vegar eru
það einkavæðing, umhverfis- og lofts-
lagsmál. Þrátt fyrir stórslys á Bakka og
afskiptaleysi af ofbeit, er VG ljósárum
á undan hinum stjórnarflokkunum í
umhverfismálum. Þar eru andstæð-
urnar skarpastar. Ef VG tekst að sætta
Framsókn og Sjálfstæðisflokk við
núverandi stefnu sína í þessum mála-
flokki, þá eru það vissulega þakkar-
verð vatnaskil.
Því miður er hægri slagsíða á VG
í flestu því sem snertir breytingar á
kerfislægum skekkjum þjóðfélagsins.
Það er ekki vinstri hugsun að halda
landbúnaði í heljargreipum sem
engum gagnast. Það ber ekki vott um
vinstri hyggju að tryggja yfirstéttinni
kverkatök á afkomu vinnandi fólks
með því að ríghalda í öflugasta valda-
tæki hennar, íslensku krónuna. Það er
ekki vinstri hyggja að viðhalda sádi-
arabísku fyrirkomulagi á auðlinda-
arðinum. Það er ekki vinstri hyggja að
berjast gegn ESB eins og nýjum alþjóð-
legum óvini. Ekkert er eins fjarri því
að teljast til vinstri eins og að vilja við-
halda óbreyttri samfélagsgerð.
Innan ríkisstjórnarinnar virðist
traust samstaða um að ekki sé þörf á
kerfisbótum á samfélaginu. Þar er því
ekki um mikinn ágreining að ræða.
Frans páfi sagði, að það væri álíka
auðvelt að koma á endurbótum í
Róm (Vatíkaninu) eins og að hreinsa
egypska sphinxinn með tannbursta.
Skyldi það eiga við fleiri ríki en Vatík-
anið?
Söguleg sáttastjórn eða hvað er vinstri hugsun?
Þröstur
Ólafsson
hagfræðingur
Frans páfi sagði, að það væri
álíka auðvelt að koma á end-
urbótum í Róm (Vatíkaninu)
eins og að hreinsa egypska
Sphinxinn með tannbursta.
Skyldi það eiga við fleiri ríki
en Vatíkanið?
Ole Anton
Bieltvedt
alþjóðlegur
kaupsýslumaður
Óhófleg notkun flugelda olli umhverfisslysi á höfuðborg-arsvæðinu. Met svifryks-
mengun sem samsvaraði 90 földum
heilsuverndarmörkum mældist
stuttu eftir áramót við Dalsmára
í Kópavogi. Mengunin flokkaðist
sem hættuleg í marga klukkutíma
um nóttina skv. fimm þrepa loft-
gæðastaðli (e. Air Quality Index). Á
annan tug manna leituðu á bráða-
móttöku vegna andþyngsla. Þetta
er í annað sinn í röð sem mjög há
svifryksmengun mælist um áramót,
þrátt fyrir víðtæka umfjöllun um
yfirvofandi mengunarslys.
Er „fullkomlega óábyrgt
stjórnleysi“ frábært?
Erlendir gestir lýstu flugeldagleð-
inni sem „sturlaðri sýningu“, „full-
komlega óábyrgt“ og „við vorum
mjög hrifin“ í kvöldfréttum RÚV
á nýárskvöld. Einnig var nefnt að
„flugeldarnir þutu upp úr öllum
áttum“, „svo mikil óreiða“, „við
vorum eiginlega skelfingu lostin“
og „að í Bandaríkjunum væri búið
að stöðva þetta fyrir að vera hættu-
legt og stjórnlaust“.
Meðan algert stjórnleysi getur
verið skemmtileg tilbreyting fyrir
ferðamenn sem heimsækja landið
einu sinni á ævinni, gegnir það
sama fyrir íbúana sem upplifa til-
heyrandi mengunarský og rusl
árlega? Hvert gramm af mengun
sem losað er í umhverfið er baggi
fyrir framtíðarkynslóðir. Sumir
telja að þetta sé jú bara dropi í
hafið, bara einn dagur á ári, en
þegar droparnir frá hverjum
ármótum, bílaumferð og öðrum
mengunaruppsprettum leggjast
saman yfir áratugina þá kemur að
því að „margt smátt gerir eitt stórt“,
eins og máltakið segir. Langvarandi
innöndun mengunar er mesta
umhverfisvandamál heimsins skv.
Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni.
Aðgerðir eru nauðsynlegar
Ef við viljum standa undir nafni að
vera hreint land, með fyrirmyndar
umhverfisgæði, þá þurfum við að
sýna það í verki. Svifryksmæling-
arnar í höfuðborginni sl. tvenn ára-
mót eru ákall um að grípa inn í og
takmarka flugeldaskot. Það verður
að leita leiða fyrir sjálfbæra ára-
mótagleði sem reynir eftir fremsta
megni að þjóna sem breiðustu
hagsmunum og ná sem mestri sátt.
Sem dæmi mætti stofna nefnd sem
ynni tillögur sem styðji við stefnu-
mótun stjórnvalda „hreint loft til
framtíðar“ sem kom út sl. nóvem-
ber. Nefndin yrði skipuð að full-
trúum hagmunaðila s.s. Lands-
björg, fagfólks í umhverfismálum
og heilsuvernd, svo og fulltrúa
ferðaþjónustu, íbúa, og þjóðfélags-
hópa viðkvæma fyrir loftmengun
eins og barna, aldraðra og lungna-
sjúklinga.
Víðtæk samræða
Góð lausn er grunduð á víðtækri
samræðu sem tekur á mörgum sjón-
arhornum. Svara þarf spurningum
eins og:
l Eru flugeldar venjuleg heimilis-
vara eða sértæk vara?
l Hversu miklu magni af flugeldum
má skjóta upp?
l Hverjir eiga að skjóta flugeldum?
l Hvar, hvenær og hversu lengi ætti
að skjóta flugeldum?
l Hvernig getum við aukið gegnsæi
á efnainnihald flugelda?
l Hvernig eiga björgunarsveitirnar
að fjármagna sig?

Með því að draga úr mengun má
auka umhverfisgæði, sem bæði
dregur úr sjúkdómum vegna meng-
unar og stuðlar að vellíðan í þjóð-
félaginu.
Metmengun þrátt fyrir
aðvaranir – hvað nú?
Hrund Ólöf
Andradóttir
prófessor í um-
hverfisverkfræði
við HÍ
4 . j a n ú a r 2 0 1 8 F I M M T U D a G U r24 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð
0
4
-0
1
-2
0
1
8

0
4
:4
2
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
E
A
4
-B
4
3
0
1
E
A
4
-B
2
F
4
1
E
A
4
-B
1
B
8
1
E
A
4
-B
0
7
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
A

F
B
0
5
6
s
_
3
_
1
_
2
0
1
8
C
M
Y
K