Tíminn - 13.02.1983, Síða 5

SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 1983.
.5
Sandinista í Nicaragua og hryggð sinni
vegna fráfalls Torrijos, einræðisherra í
Panama. Tðkum svo að nýju upp
þráðinn.
- Nú skulum við ræða um bækurnar
þínar. Það hefur verið sagt að í Hundrað
ára einsemd takist þér að túlka alla sögu
Suður-Ameríku með sögunni um Bú-
endía fjölskvlduna. Ykjur?
„Hundrað ára einsemd er ekki saga
Suður-Ameríku. Bókin er líking (meta-
phor) um Suður-Ameríku."
- I einni af smásögum þínum, Sak-
leysingjanum Eréndiru, þá segir ung
vændiskona við elskhuga sinn: „Það
sem mér fellur við þig, er hvað þú bullar
á alvarlegan hátt.“ Er þetta Gabriel
Garcia Marquez að tala um sjálfan sig?
„Já, þetta er komið beint úr mínu lífi.
Þetta á ekki einugis við um verk mín,
heldur um persónu mína. Ég fyrirlít
hátíðleika, en ég get sagt hina furðuleg-
ustu og ótrúlegustu hluti, án þess að
stökkva bros. Þetta erfði ég frá ömmu
minni - móðurömmu minni - sem hét
Dona Tranquilina. Hún var stórkost-
legur sögumaður og sagði mér villtar
sögur um yfirnáttúrulega hluti eins og
ekkert væri eðlilegra. Sem ég var að
alast upp var ég oft að velta fyrir mér
hvort sögurnar hennar væru sannar, og
yfirleitt hneigðist ég til að trúa henni
vegna þess hversu alvarleg hún var alltaf
á svipinn. Núna, þegar ég er orðinn
rithöfundur, geri ég hið sama: segi'
yfirnáttúrulega hluti á alvarlegan hátt.
Það er hægt að komast upp með hvað
sem er, svo lengi sem maður gerir það
trúanlegt. Þetta kenndi amma mín mér.“
„Ég er ekkert annað
en stækkunargler“
- Hversu mikið af verkum þtnum á
sinn útgangspúnkt í raunveruleikanuin?
„Hver einasta lína í Hundrað ára
einsemd, raunar í öllum mínum verkum,
á sér einhvern útgángspúnkt í raunveru-
leikanum. Ég er ekkert annað en
stækkunargler svo lesandinn skilji raun-
veruleikann betur. Ég skal gefa þér
dæmi. I sögunni um Eréndiru, sem þú
nefndir áðan, þar er maður sem heitir
Ulises og í hvert sinn sem hann snerti
gler þá breytir það um lit. Vitanlega
getur slíkt ckki gerst. En það er búið að
skrifa svo mikið um ástina að ég varð að
finna nýja leið til að segja að þessi
drengur væri ástfanginn. Og því læt ég
glasið skipta um lit, og rnóðir hans segir:
„Þetta getur aðeins stafað af ástinni...
Hver er hún? í rauninni er ég að segja
á nýjan hátt það sem aftur og aftur hefur
verið sagt um ástina, að hún kemur róti
á lífið. að hún kemur róti á allt.“
- Er amma þín fyrirmyndin að
Úrsúlu Búendía, þungamiðju Hundrað
ára einsemdar?
„Ja, bæði og. Þær voru báðar bakarar
og þær voru báðar hjátrúarfullar. En
annars eru allar persónur mínár samsett-
ar úr mörgum raunverulegum persón-
um. Ég tek nokkur brot úr persónu eins
og klessi þeim saman við brot úr öðrum.
Hvað ömmu varðar, þá bjó ég hjá henni
fyrstu átta ár ævinnar. Það var mikið af
konum í kringum mig - amnta, ömmu-
systir mín, margar fleiri. Afi og ég
vorum einu karlmennirnir í húsinu.
Allar þessar konur voru ótrúlega hjátrú-
arfullar, þær voru brjálaðar- þá í þeirri
merkingu að þær höfðu ímyndarafl sem
sagði sex. Dona Tranquilina amma mín
sagði furðulegustu hluti eins og ekkert
væri. Ég er ekki viss um hvaðan hún var
upprunnin, en ég held að hún hafi komið
frá Galiciu á Spáni. Galicia er mjög
undarlegt hérað og fólkið þar gruflar
mikið í dulrænum efnum. Hjá ömmu
minni hafði hver náttúrulegur hlutur
yfirnáttúrulega skýringu. Ef fiðrildi flaug
fyrir gluggann þá sagði hún: „Bréf
kemur í dag." Ef mjólk sauð upp úr á
eldavélinni þá var viðkvæðið: „Éinhver
er veikur í fjölskyldunni." Þegar ég var
barn þá vakti amma mig stundum á
næturnar og sagði mér hræðilegar sögur
um fólk sem fékk vitrun fyrir dauða sinn,
um dautt fólk sem birtist hinum sem
lifðu og svo framvegis. Oft var eins og
húsið okkar í Aracataca, risastóra húsið
okkar, væri reimt. Öll þessi áhrif úr æsku
hafa brotið sér leið inn í bækurnar
rnínar."
- En afi þinn?
„Hann var alger andstæða hennar.
Hann hét Nicolas Marquez og var sá eini
sem ég náði einhverju sambandi við.
Heimur kvennanna var svo furðulegur
að hann fór alveg fyrir ofan garð og
neðan hjá mér. En afi færði mig nær
raunvtruleikanum með því að segja mér
sögur um raunverulega hluti - sögur úr
stríðinu til dæmis en hann var ofursti í
her frjálslyndra í borgarastyrjöldinni. í
hvert sinn sem amma eða einhver
frænka mín var að segja mér einhverja
furðusöguna þá sagði hann: „Hlustaðu
ekki á þessar kerlingabækur." Hann var
líka mjög hagsýnn og þá hagsýni hef ég
erft frá honum.“
- Sögur afa þins úr stríðinu hljóta að
hafa verið á sinn hátt jafn úgnvekjandi
og sögur ömmu þinnar?
„Reyndar ekki. Þegar hann talaði um
borg^istríðið þá virtist það hin ánægjul-
egasu lífsreynsla - svona eins og
strákaleikir með byssur. Eitthvað annað
en stríðin nú til dags. Auðvitað voru
háðar margar hræðilegar orrustur í
borgarastríðinu og fjöldamargir dóu. En
á sama tíma stóð afi í endalausum
ástarsamböndum og hann eignaðist hell-
ing af börnum.“
- Ein aðalpersónan í Hundrað ára
einsemd, Árelíanó Búendía ofursti,
eignaðist 17 úskilgetin börn með 17
konum meðan á stóð 32 borgarstyrjöld-
um. Átti Nicolas Marquez einnig 17
börn?
„Hver veit? Nákvæm tala mun aldrei
verða kunn. Það eru ekki nema 15 ár
síðan ég hitti síðast fólk sem reyndist
vera skylt mér á þennan hátt. Mamma
sagði börnin væru 17, en hún var annað
af tveimur sem afi eignaðist í hjónab-
andi."
- Svo ljúl'ar minningar afa þíns úr
stríðinu voru þá raunverulega minningar
af hetjudáðum hans á kynferðissviðinu?
„Ég held nú að hann hafi notið kynlífs
hvort sem stríð fylgdi t kaupbæti eða
ekki. í minningu minni er hann einn af
hinum mestu kvennabósum."
- Það hlýtur að hafa farið i taugarnar
á ömmu þinni?
„Það var skrýtið hvernig hún brást
við. Amma mín var afar, afar afbrýði-
söm kona, en í hvert sinn sem hún frétti
að afi hefði eignast einn eitt barnið þá
gerði hún hið sama og Úrsúla Búendía:
hún tók krakkann að sér. Amma sagði
sem svo að ekki mætti láta fjölskyldu-
blóðið týnast einhvers staðar. Og hún
elskaði öll þessi börn rnjög mikið. Um
eitt skeið vissi eiginlega enginn í húsinu
hver af börnunum voru fædd í hjóna-
bandinu og hver ekki. Amma var líka
mjög sterk kona. Þegar afi fór í stríðið
frétti hún ekkert af honum í heilt ár.
Hún hugsaði um húsið og öryggi
fjölskyldunnar, en nótt eina var barið að
dyrum. Þar var einhver sem sagði:
„Tranquilina, ef þú vilt sjá Nicolas,
komdu þá úl í dyr." Og hún hljóp til og
sá nokkra menn á hestbaki á leið fram
hjá, en hún þekkti þá ekki í myrkrinu.
Eftir þetta leið enn eitt ár þar til hún
frétti aftur af honum."
Úrsúla, uppáhaldspersóna
Marquez
- Það mætti ætla að Úrsúla væri
uppáhaldspersónan þín.
„Já. Hún heldur veröldinni saman.
Það er raunar ólíkt því sem var í minni
fjölskyldunni þar sem konurnar voru
ábyggilega ekki af þessum heimi. En á
heildina litið tel ég að konur séu mun
hagsýnni en karlar. Karlarnar eru róm-
antískir og vitlausir og gera alls konar
dellu; konur vita aftur á móti að
raunveruleikinn er harður. Úrsúla er
svoleiðis kona; hagsýn og drífandi. Fyrir
utan Úrsúlu kann ég best við barnabarn-
abarn hennar, Amaröntu Úrsúlu. Af
allri ættinni er hún sú sem líkist hinni
upprunalegu Úrsúlu mest, en án ford-
óma og sálarflækja gömlu konunnar.
Amaranta Úrsúla er Úrsúla á nýjan leik,
en nú reynslunni ríkari og full nútíma
hugmynda. En af því hún lifir og hrærist
í því umhverfi sem Árelíanó Búendía
ofursti skapaði - umhverfi sem mótast
af sigri íhaldsins - þá fær hún ekki að
þroska persónuleika sinn. Svoleiðis
sögur eru algengar í latnesku Ameríku.
- Ersagan um bananuverkfallið 1928,
þegar 3000 verkamenn voru myrtir,
einnig komin frá afa þínum?
„Þessi saga er í rauninni byggð á
hörðunt staðreyndum, nema að ekki
voru 3000 myrtir heldur í mesta lagi 100.
Ég hækkaði töluna til samræmis við
tíðarandann. 100 dauðsföl! í svona þorpi
árið 1928 höfðu svipuð áhrif og 3000 nú.
Það er svo athyglisvert að nú virðist sú
skoðun óðum að festa rætur í Kólombíu
að það hafi verið 3000 sem voru drepnir;
Þingmenn hafa m.a.s. fjallað um þetta
opinberlega og þá halda þeir að 3000
hafi verið drepnir. Kannski verður það
satt með tímanum. Það er þess vegna
sem ég lét patríarkann í Hausti patríark-
ans segja á einum stað: „Einu gildir þó
það sé ekki satt núna; það verður satt
með tímanum."
- Hvernig vildi það til að þú ákvaðst
að skapa Macondo upp úr minningunum
um Aracataca?
„Sjáðu til, ég bjó þar í þorpinu þangað
til ég var orðinn átta ára, að ég fluttist
til foreldra minna. Afi dó úm það leyti.
Þegar ég var um tvítugt reyndi ég að
skrifa skáldsögu um Búendía fjölskyld-
una og hún átti að heita La Casa- Húsið.
Sagan átti öll að gerast innan dyra,
ekkert fyrir utan. Eftir að hafa skrifað
nokkra kafla komst ég að raun urn að
ég var ekki tilbúinn til að ráðast í svona
stórt verkefni og ég ákvað að byrja
smærra og læra í millitíðinni að skrifa.
Ég fór að skrifa srnásögur. Um sama
leyti - ég var 21s eða svo - fór mamma
með mig aftur til Aracataca í heimsókn
og hún hafði mikil áhrif, rauna; ómetan-
leg áhrif á mig, sem rithöfund. Afi og
amma voru bæði dáin og mamma ætlaði
að selja húsið þeirra. Bærinn hafði
ekkert breyst, akkúrat ekkert. Hann
hafði staðið í stað í tímanum. Tíminn
leið ekki og ég fékk þá hugmynd að
bærinn væri dauður. Þá skildi ég að
smásögurnar mínar höfðu ekki verið
annað en menntamannalegar æfingar
sem komu raunveruleikanunt ekkert
við. Þegar við komum heim aftur settist
ég niður og skrifaði fyrstu sögunísem
gerist í Macondo, Laufstorminn. Það
má skjóta því inn í að á leiðinni fórum
við mamrna fram hjá bananaplantekru
sem ég hafði oft séð þegar ég var krakki.
Við plantekruna var skilti: á því stóð
Macondo."
- Hvenær fór svo bókin að taka á sig
mynd í huganum á þér?
„Ég hafði gert nokkrar tilraunir en
aldrei fundið rétta tóninn. Svo var það
einn daginn, árið 1965 held ég, að ég var
í ökuferð, og þá sló þessu niður í mig.
Ég vissi hvernig ég ætlaði að hafa
bókina; ég var kominn með tóninn, allt
saman. Þá hófst átján mánaða hörð
vinna en á þeim tíma lokaði ég mig
næstum algerlega inni, gat ekki um
annað hugsað en bókina og Mercedes
konan mín varð að sjá urn allan
búreksturinn. Við vorum orðin bláfátæk
og skuldum vafin í lokin en rukkararnir
sýndu okkur vinsemd vegna þess að það
hafði spurst út um nágrennið að ég væri
að skrifa bók sem allir töldu að væri
mjög merkileg. Þegar ég hafði lokið
bókinni varð ég að selja heimilistækin til
að eiga fyrir póstgjöldunum til útgef-
anda. „Nú vantar bara að bókin sé
léleg," sagði Mercedes þá.“
- Hvernig kont nafnið á bókinni til?
„Hér um bil þegar ég var að skrifa
síðusíu blaðsíðuna. Þangað til hafði ég
ekki haft hugmynd um hvað ég ætti að
kalla bókina. Ég var fyrir löngu búinn
að kasta nafninu La Casa fyrir róða. En
þegar mér datt í hug þctta nafn fór ég
að reikna og komst að því að í bókinni
hafa liðið rúmlega hundrað ár í einsemd,
en ekki gat ég kallað hana Hundrað
fjörutíu og þriggja ára einsemd?;"
Rithöfundur og guð
- Er rithöfundur að semja skáldsögu
í svipuðu hlutverki og guð að skapa
heiminn?
„Ja, altént er hlutskipti þeirra ekki
mjög ólíkt. En vandinn er sá að
rithöfundurinn getur ekki drepið per-
sónur sínar jafn auðveldlega og guð
drepur fólk. Það er ekki fyrr en
sögurpersónunni sjálfri þóknast aðdeyja
sem hægt er að losna við hana. Þetta
gerðist með Úrsúlu. Ef þú sest niður og
reiknar, þá hlýtur niðurstaðan að vera
sú að hún sé meira en 200 ára gömul.
Meðan ég var að skrifa bókina komst ég
oft að því að hún hefði lifað of lengi og
ég reyndi að láta hana deyja. En hún
lifði alltaf af. Ég þurfti alltaf á henni að
halda til einhvers. Og ég sat uppi með
hana uns hún dó eðlilegum dauðdaga,"
- Við höfum rætt ýtarlega um Hundr-
að ára einsemd. Móðgar það þig er
lesendur láta sem það sé eina bókin þín?
„Mjög svo. Ég hef lesið marga
ritdóma þar sem segir að Hundrað ára
einsemd sé hin endanlega suður-ame-
ríska skáldsaga. Bull og þvættingur! Ef
svo væri hefði ég ekki haldið áfram að
skrifa. Ef út íþaðerfarið tel égað Haust
patríarkans sé miklu merkilegri bók. Þar
geri ég ýmsar og erfiðar tilraunir, enda
gat ég ekki skrifað þá bók fyrr en
Hundrað ára einsemd hafði tryggt mér
öruggar tekjur. Mjög tímafrek bók.
Margir segja að Haust patríarkans sé
erfið bók að lesa, en þeir ættu að vita
hvað það var erfitt fyrir mig að skrifa
hana ! Ég veit svo sem að það þarf
töluvert bókmenntalegt hugarfar til að
lesa hans, en ég vona að hún verði með
tímanum jafn auðlæs og aðrar bækur
mínar. Mér dettur í hug að ég tel cina
gallann á Hundrað ára einsemd vera
hversu auðvelt er að lesa hana.“
- Þessi bók um patríarkann - einræðis-
herrann - er hún byggð á einhverju
sérstöku í lífi þínu?
„Ja, eins og áður liggja ræturnar í
Aracataca. Þegar ég var að alast upp
voru þarna í þorpinu margir útlagar frá
Venesúela, en þar var þá við völd
einræðisherrann Juan Vicente Gómez.
Eins og títt er um útlaga, þá varð
einræðisherrann í huga þeirra að goð-
sagnakenndri veru. Stækkaði upp úr öllu
valdi, ef svo má að orði komast. ímynd
þeirra um Gómez er það sem hleypti
bókinni af stað. En fleira kom til.“
Fleygði uppkasti að Patr-
íarkanum
- Ég hef heyrt að þú hafir fleygt fyrsta
uppkastinu að Hausti patríarkans vegna
þess að það hafi veríð of svipað Hundrað
ára einsemd. Er það rétt?
„Að nokkru leyti. Ég reyndi þrisvar
við þessa bók. í fyrsta sinn sem ég
skrifaði hana byggði ég hana á minning-
unt mínum frá Havana árið 1959. Ég
var þar sem blaðamaður að fylgjast með
réttarhöldum yfir einum hershöfðingja
Batista sem var sakaður um stríðsglæpi.
Réttarhöldin fóru fram á stórum íþrótta-
velli og meðan ég fylgdist með honum
fylltist ég áhuga á þessari stöðu, frá
bókmenntalegu sjónarmiði. Þegar ég
svo settist niður að skrifa bókina hélt ég
að ég gæti skrifað hana sem eins konar
einræðu einræðisherrans á leikvellinum.
Þessi hugmynd dugði ekki. Allir einræðis-
herrar í Suður-Ameríku hafa annað
hvort dáið í rúminu eða sloppið með
fúlgur fjár úr landi. I annarri tilraun
reyndi ég því að skrifa hana eins og
þykjustu ævisögu og það var þessi gerð
sögunnar sem var of svipuð Hundrað ára
einsentd. Ef ég hefði viljað halda áfram
að græða peninga hefði ég getað látið að
óskum fólksins og skrifað Hundrað ára
einsemd upp aftur og aftur, svona eins
og þeir gera í Hollywood: Árelíanó
Búendía ofursti snýr aftur. Lokaniður-
staðan var sú að ég skrifaði bókina eins
og seríu af einræðum, en þannig er lífið
undir einræðisstjórn. Maður heyrir
margar raddir sem segja sama hlutinn á
mismunandi hátt."
-Nýjasta bók þín, Frásögn um marg-
boðaö morð, er nýlcga komin út. Þú
sagöir einu sinni að þú myndir ekki gefa
út nýja skáldsögu fyrr en Pinochet væri
farinn frá völdum í Chile. Hann virðist
traustari í sessi en nokkru sinni fyrr en
þú ert með nýja bók. Hvað veldur?
„Æ, þetta var bara eitthvað sem ég
sagði við blöðin rétt eftir að Haust
patríarkans kom út. Ég var reiður. Ég
hafði stritað í sjö ár við þessa bók og
þeir spurðu bara:
Hvað ætlarðu að gera næst? Þegar ég
fæ svona spurningar þá bulla ég eitthvert
svar upp úr mér, hvað sem er, bara til
að gera þá hamingjusama. Ég var ekki
með neina nýja bók f kollinum og þetta
svar kom í veg fyrir að ég yrði spurður
um ófyrirsjáanlega framtíð.“
- Þér hefur ekki orðið svaravant í
þessu spjalli. En hver er maðurinn að
baki ímyndinni? Geturðu sagt okkur
eitthvað meira um hann?
„Nei. Þess gerist varla þörf. Auk þess
hefur hver manneskja sín einkamál sem
enginn þekkir til. En égheld að lesendur
viðtala hafi engan áhuga á slíkum
málum. Þeir vilja heldur fá þá mynd af
manninum sem þeir hafa fyrir.“
Feimnasti maður í heimi
- En hver ertu þá?
„Ég? Ég er feimnasti maður í heimi,
en einnig vinsamlegasti maður í heimi.
Það er engin spurning!"
- Fyrst svo er, hverjir eru þá
aðalveikleikar þínir?
„Seisei, þessu hef ég aldrei verið
spurður að áður; Veikleikar mínir?
Hmmmmmmm. Það er hjartað í mér.
Ég er svo tilfinningaríkur. Ef ég væri
kona gæti ég aldrei neitað neinu. Ég
þarfnast ástar mjög mikið. Eini vandi
minn er að fá fólk til að elska mig meira
og til þess skrifa ég.“
- Það er eins gott að skriftir þínar
hafa fært þér ást. Meira að segja þeir
sem þola ekki stjórnmálaskoðanir þínar
elska bækurnar.
„Já, en ég þarf ennþá meiri ást.“
- Þú virðist vera óscðjandi.
„Já, hjarta mitt er óseðjandi. Ég vona
að þetta komist til skila í þessu viðtali.
Ég hef nefnilega grun um að einhvers
staðar úti í hinum stóra heimi sé einhver
sem ekki elskar mig, og nú vil ég að sá
hinn sami elski mig vegna þessa viðtals.“
- Það var og. En svaraðu loks einni
spurningu, og sú er ekkert smásmíði.
Hver hefur verið tilgangur lífs þíns
hingaö til?
„Ég get svarað þessu með því að segja
þér hvað ég vildi hafa orðið ef ég hefði
ekki orðið rithöfundur. Ég hefði viljað
spila á píanó á lítilli krá. Þannig hefði
ég getað fengið elskendur til að elskast
ennþá meira. Ef ég næ því sem
rithöfundur - fæ fólk til að elska hvert
annað meiravegna bóka minna - þá held
ég að það sé sá tilgangur sem ég hef
leitað að.“
-ij snuraöi mjög lauslega.