Tíminn - 13.02.1983, Síða 11

Tíminn - 13.02.1983, Síða 11
SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 1983. itmhm 11 mannahöfn 10. júní 1784. Þar leggur hann til að úr sýslu sinni verði flutt það fólk sem flósnað hefur upp vegna harðindanna (de, tienstdygtige omflakk- enda Folk") og verði farið með það til Danmerkur eða á einhvern annan stað á íslandi. Veita ber því athygli að þarna er berum orðum lagt til að vinnufærir Islendingar verði fluttir úr landi, en ekki aðeins sjúklingar og ósjálfbjarga fólk. Tillaga sýslumanns hlaut ekki góðan hljómgrunn í Höfn. I svarbréfi frá 31. júlí 1784 kemur fram að dönsk yfirvöld telja hugmyndina ekki tímabæra. Skúli leggst gegn flutningi Næst verður fyrir okkur álitsgerð um brottflutning íslendinga vegna Móðu- harðinda sem Skúli Magnússon hefur sennilega samið í október-nóvember 1784. Þessi álitsgerð er skrifuð á dönsku og kom í leitirnar fyrir nokkrum árum. Aðalgeir Kristjánsson skjalavörður birti hana og skýrði í tímaritinu Sögu árið 1977. Álitsgerð Skúla sýnir að enda þótt Rentukammerið hafi gefið Jóni sýslu- manni neikvætt svar um sumarið hefur hugmyndin ekki verið dottin upp fyrir. Við vitum hins vegar ekki á hvaða vettvangi hún var helst rædd og af hve mikilli alvöru. í greinargerð Skúla eru nefndir þrír staðir sem til máls hafi komið að flytja íslendinga áljótlandsheiðar, Finnmörk og Kaupmannahöfn. Hann ncfnir töluna 10 til 20 þúsund manns, sem er allt að helmingur þjóðarinnar. Skúli er eindregið andvígur brottflutn- ingi landsmanna. Hann segir að brott- flutningur í hvaða mynd sem er muni margfalda þann skaða sem orðinn er í landinu, og leggja efnahag þess og verslun í rúst. Enn fremur telur hann að íslendingar muni þola ferðalagið suður illa og eins breytt loftslag, og minnir í því viðfangi á örlög margra íslenskra námsmanna. Kostnaður við flutning kannaður 1 miðjum janúar 1785 ritar síðan Rentukammerið í Höfn tvö bréf varð- andi brottflutningshugmyndina. Annað er sent flotastjórninni, en hitt forstjóra konungsverslunarinnar. Þá cru menn í stjórnardeild Islandsmála komnir á þá skoðun að ef af llutningum verði skuli þeir takmarkaðir við fólk sem er þrotbjarga og öðrum til byrði, gamal- menni. munaðarlaus börn, sjúka menn og vanburða og svo vinnulausa flækinga. Samtals áttu þetta að verða um 500 manns. Flotastjórnin áleit að kostnaður við að senda tvö skip til Islands yrði nálægt 7-8 þúsund ríkisdölum. Á hinn bóginn var það mat fulltrúa konungsverslunarinnar að cf þetta fólk kæmi um borð í skipin í höfnum verslunarinnar yrði kostnaður- inn mun minni cða um 1720 ríkisdalir. í svarbréfi konungsverslunar er að finna mjög ýtarlega greinargerð um hvemig að þessum flutningi skuli staðið og m.a. er tekið fram frá hvaða höfnum fólk skuli flutt og hve margir frá hverjum stað. Ætla má að Rentukammerið hafi einnig leitað álits Levetzows á fyrirhug- uðum brottflutningum því varðveist hefur svarbréf frá honum dagsett 30. janúar 1785. Hann kveðst þar telja það góðverk að losa landið við öreiga, beiningamenn og landhlaupara. Hann vill að fleiri verði fluttir en 500, eða samtals um 800 manns. Landsnefndin andvíg Landsnefndin sem hér starfaði um nokkurt árabil fékk hugmyndirnar um brottflutning Islendinga til Danmerkur til umræðu. Skjöl um álit einstakra nefndarmanna eru ekki varðveitt, nema í dæmi Þorkels Fjelsteðs, sem gerði skriflega grein fyrir afstöðu sinni. Hann reyndist á sama máli og Skúli Magnús- son. Þorkell taldi flutning óhagkvæman og kostnað við að framfleyta íslenskum sjúklingum, gamalmennum og börnum í Danmörku meiri en hér á landi. Svo virðist sem aðrir í Landsnefndinni hafi talið þetta sjónarmið rétt og Rentukammerinu var tilkynnt að nefnd- in gæti ekki stutt tillöguna um brottflutn- ing. í framhaldi af því hafa dönsk stjórnvöld fallið frá hugmyndinni. / / Atti að flytja alla Islend- inga eða aðeins hluta þeirra? Lengi vel deildu íslenskir fræðimenn um það hvort frásagnir á bókum um brottflutning allra íslendinga til Jót- landsheiða væru á rökum reistar. Þorkell Jóhannesson sagnfræðingur taldi söguna um fyrirhugaðan flutning allra íslend- inga alranga, og Sigfús Haukur Andrés- son skjalavörður taldi hana ekki byggða á skjallegum gögnum heldur aðallega á hviksögum. Efasemdarmenn bentu á að sagan hefði á sínum tíma hentað vel í sjálfstæðisbaráttunni við Dani, en þar fyrir yrði hún ekki að traustri sögulegri staðreynd. Heimildarmenn að sögunni um brott- flutning allra fslcndinga voru fram á síðustu ár fjórir: Hannes Finnsson, Magnús Stephensen, Jón Espólín og Jón Sigurðsson. Allir víkja þeir þó -aðeins lítillega að henni. Hannes Finnsson segir í bók sinni Mannfækkun af hallæruin, sem Lær- dómslistafélagið. gaf út 1796: „1784 var komið fyrir alvöru í tal að sækja allt fólk úr landinu til Danmerkur og gjöra þar af því nýbýlunga." Magnús Stephensen segir á annáls- kveri frá 1808 að veturinn 1783-1784 hafi komið til tals að þjóðin yftrgæfi landið með allt sitt hafurtask. Jón Espólín segir í Árbókum sínum (1854) að til tals hafi komið „að flytja allt fólk úr landi hér, og setja niður í Danmörku, og var nær staðráðið." Eru mikilvæg skjöl glötuð? Enginn þessara þriggja manna tiltekur néinn áfangastað, en sagan um að íslendingum hafi staðið til boða búseta á Lyngheiði á Jótlandi er komin frá Jóni Sigurðssyni forseta. Við vitum ekki hvaðan hann hefur þá heimild sína. Hugsanlega hefur liann þekkt álitsgerð Skúla Magnússonar, og eins má vera að hann hafi stuðst við skjal eða skjöl sem eru glötuð, eða enn ókomin í leitirnar. Á meðan að skjalleg. gögn um fyrirhugaða flutninga allra íslcndinga til Jótlandsheiða fyrirfundust ekki virtust rök manna einsog Þorkels Jóhannesson- ar og Sigfúsar Hauks Andréssonar sannfærandi. Sigl'ús taldi óframkvæman- legt að flytja 40 þúsund manns héðan á skömmum tíma og skapa þeim aðstöðu í Danmörku. Slíkt hefði og verið andstætt stefnu dönsku stjórnarinnar því að með því hefði hún látið landið laust handa hverjum sem vildi. Sigurður Líndal og Jóhannes Nordal, sem einnig kvöddu sér hljóðs um þetta deilumál, töldu aftur á móti að treysta mætti orðum Hannesar Finnssonar og Magnúsar Stephensens. Jóhannes skrif- aði t.d. í formála að endurútgáfa bókar Hannesar að ótrúlegt væri að Hannes færi með „fleipur eitt um svo alvarlegt mál, og það í ritum Lærdómslistafélags- ins aðeins nokkrum árum eftir að atburðirnir gerðust." Álitsgerð Skúla sannar flutningshugmyndina Álitsgerð Skúla Magnússonar. sem kom fyrst í leitirnar fyrir nokkrum árum, hefur nú staðfest þessa skoðun. Af henni verður ekki önnur ályktun dregin en að hugmyndir um að flytja jafnvel 10-20 þúsund íslcndinga hafi komið til alvarlegrar umræðu árið 1784. Aö líkindum hafa þcssar umræðurað mestu verið óformlcgar og ekki vcrið ta.lin ástæða til að færa nema fátt tilbókar um þær. Þó er hugsanlcgt að skjöl þar að lútandi séu glötuð eða sem ólíklegra er, ókomin í lcitirnar. Sennilega hefur umræðan verið takmörkuö viö embættis- menn og ekki orðið almcnn með þjóðinni, líklegast hefur allur þorri manna ekki frétt af henni fyrr en hún var löngu dottin upp fyrir. Hitt er svo annað, og raunar ekki síður forvitnilcgt, umhugsunarefni hvernig fyrir íslenskri þjóð væri komið ef af fjöldaflutningunum hefði orðið fyrir tvcimur öldum. Hvers konar sam- félag hefði m yndast á Lyngheiði á Jótlandi? Hvcrjir byggju nú á Islandi? Án nokkurs vafa hefðu fólksflutningarn- ir getað orðið örlagaríkir fyrir sögu þjóðanna í Norðurálfu. Úrval fremstir á Mallorca Tryggöu þér gististaö sem þér hentar best meö því aö panta far strax ÚRVAL við Austurvöll @26900 Umboðsmenn um allt land URVAL Páskar 27. mars 17dagar Ódýr vorferó 12. april 3 vikur 3. maí 3 vikur 24. maí 3 vikur 31. maí 2 vikur 14. júní 3 vikur 21. júnf 2 vikur “1 12. júlf 2vikur 26. júlf 3 vikur 2. ágúst 2 vikur 16. ágúst 3 vikur 23. ágúst 2 vikur 6. sept. 3 vikur 13.sept. 2vikur 27. sept. 3 vikur

x

Tíminn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.