Tíminn - 13.02.1983, Qupperneq 16

16
^imm
SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 1983.
merkursléttunni í Perú styðji hugmyndir
sínar um geimfaraguðina. „Þær uppgötv-
uðust fyrst á fjórða áratug aldarinnar"
skrifar hann. „Síðan þá hafa forn-
fræðingar stöðugt brotið heilann um það
geómetríska línukerfi sem þarna er að
finna, uppdrætti af dýrum og snyrtilega
röðuð steinbrot. Þetta er á um fimmtíu
kílómetra löngu svæði milli Palpa í
norðri og Nazca í suðri. í mínum augum
minnir þetta eindregið á einskonar
flugvöll."
Að mati fornleifafræðinga voru þessi
kennileiti gcrð (á nokkur hundruð ára
tímabili) milli ársins 400 fyrir tímatal
okkar og 900 eftir tímatali okkar. Von
Dániken hefur sfnar eigin skýringar á
tilurð þeirra:
„Einhvern tíma bar svo við að
óþekktar háþroskaverur lentu á
óbyggðri sléttunni nálægt þar sem nú er
borgin Nazca og gcrðu sér þar flugvöll
fyrir geimskip sín sem voru í förum í
nágrenni jarðar. Landslagið og jarðveg-
urinn var hvort tveggja eins og best varð
á kosið og verurnar lögðu þarna tvær
rennibrautir. Lögðu þær kannski braut-
irnar úr cfni sem við þekkjum ekki nú?
Eins og í öðrum slíkum tilfellum afluku
geimfararnir hér erindum sínum og
sneru svo aftur til eigin plánetu." (Úr
bókinni í geimfari til goðheima).
einfaldlega rangt að kortin hafi fundist
í byrjun átjándu aldar eins og von
Dániken skrifar. Pau fundust árið 1929.
Skekkjan er kannski ekki mjög mikil-
væg, en skiptir þó máli, og það eru
einmitt skekkjur af þessu tagi sem úir
og grúir af í bókum hans. Hirðuleysi um
smáatriði er oft einkenni ótraustra
fræðimanna.
Landabréf Piri Reis er dregið 1513 og
hefur höfundurinn haft 20 önnur kort til
hliðsjónar við gcrð þess. Þau kort
notuðu mismunandi mælikvarða en Piri
Rei virðist ekki hafa áttað sig á því og
þess vcgna er landabréf hans verulega
skekkt. Skekkjan er líka til marks um
takmarkaða landafræðiþekkingu hans.
Af áberandi villum á kortinu má nefna
að þar'vantar um 1450 kílómetra af
strandlcngju Suður-Ameríku, Amazon-
fljótið er tciknað tvisvar á ólíkum
stöðum, gert er ráð fyrir landi sem ekki
er til (en von Dániken telur að sé
Suðurheimsskautslandið) um það bil
6500 kílómetrum frá þeim stað þar sem
Suðurheimsskautslandið er. Fjöll, eyjar,
fljót og strandlengjur eru hvergi ná-
kvæmlcga dregin eins og á nútíma-
landabréfum - og í heild er Piri Rei
kortið ckkcrt frábrugðið öðrum sex-
tándu aldar landabréfum. Það er ekki
■ Innbyggjar á Páskaey sýna hvemig unnt er að reisa steinlíkneski eins og þau sem þar vora gerð til forna.
VORU GUÐIRNIR GEIMFARAR?
I
Sérfræðingar á öðru máli
Á þetta vilja fræðimenn ekki fallast
og fyrir því cru margar gildar ástæður.
í fyrsta lagi sýnist það liggja í augum
uppi að geimskip scm lcnt getur lóðrétt
hefur ekki þörf fyrir margra kílómetra
langa flugbraut. í annan stað eru
brautirnar ekki hentugar scm lendingar-
svæði því þær liggja upp á móti, í átt að
hólum og fjöllum. í þriðja lagi er
jarðvegurinn laus í sér og sums staðar
nánast eðja og því ekki þægilegur fyrir
þung gcimskip til að lenda á. Enda hefur
helsti sérfræðingurinn um þetta svæði,
Maria Rciche, gert gys að von Dánikcn
og sagt: „Ég er hrædd um að geimförin
Itcfðu festst í eðjunni."
Spyrja má þá af hverju í ósköpunum
þessar línur voru drcgnar fyrir hundr-
uðum ára. Rannsóknir prófessors Paul
Kosok við háskólann á Long Island í
Bandaríkjunum benda til þess að skýra
mcgi línurnar sem stjörnuathugunar-
tæki; Mayarnir hafa bersýnilega notað
línur og tcikningar á svæðinu til að átta
sig á gangi himint.ungla o.fl., og má m.a.
nota þær við sólhvörf og jafndægur.
Óvenju nákvæmt
landabréf frá fornöld?
Piri Rei-landabréfin hafa einnig orðið
von Dániken uppspretta. í bókinni Voru
guðirnir geiinfarar? segir hann: „I
byrjun átjándu aldar fundust forn
landabréf í Tokapi-höllinni, er vcrið
höfðu í eign Piri Reis. aðmírals í
tyrkneska notanum. Tvær landabréfa-
bækur með uppdráttum af Miðjarðar-
.hafssvæðinu og svæðinu í kringum
Dauðahafið. sem varðveittar eru í
ríkissafninu í Berlín. voru einnig í eign
lians. ... Landabréfin reyndust nákvæm-
lega rétt dregin - ekki einungis hvað
snerti Miðjarðarhafssvæðiö og svæðið
kringum Dauðahaf. Strandlína Norður-
og Suður-Ameríku. jafnvel strandlína
Suðurheimskiiutslandsins. voru ná-
kvæmlega réttar á þessuin landabréfum
Piri Reis. Og þar voru, auk strandlín-
anna, sýnd öll helstu landfræðileg sér-
kenni á báðum þe^um heimsálfum -
fjallgarðar. fjalltindar eyjar. Iljót og
sléttur - af undraverðri nákvæmni...
Furðulegast er það þó að fjallgarðarnir
á Suðurheimsskautslandinu, sem sýndir
eru á landabréfum Reis, voru ekki
uppgötvaðir fyrren 1952. Þeir hafa verið
jökli huldir öldum santan og eru dregnir
á nútíma landabréi aöstoð berg-
málstækja."
Ósköp venju
16.-aldar kor*
Þess er fyrst að .eta að það cr
minnsta ástæða til að láta að sér hvarfla
að geimverur hafi átt þátt í að búa það til.
Hverjir gerðu steintröllin
á Páskaey?
Stcintröllin svokölluðu á Páskacy í
Suður-Kyrrahafi eru enn eitt viðfangs-
efni von Dánikens. Páskaey drcgur nafn
sitt af því að hollenskur sjóliðsforingi,
Jacob Roggeveen, fann hana á páskadag
árið 1722. Eyjan er umlukin miklu
hafsvæði og var fyrrum einhvcr einangr-
aðasti staður á jörðinni. Hún er um 3700
kílómctra í austur frá Chile og um 2000
kílómetra vestur frá Pitcairn-eyju. Það
er sumpart vegna þessarar einangrunar
sem íbúar eyjarinnar hafa þótt einhverjir
kynlegustu kvistirnir í menningu fortíð-
arinnar. Þeir áttu sér eigið myndletur
sem er ólíkt öllum öðrum þekktunr
nrálum, stjórnkerfi þeirra og trú virðist
hafa verið á háu stigi. og þeir bjuggu til
hcfö höggmyndagerðar sem getið hefur
af sér fleiri en 600 risastór líkneski (sum
allt að 20 metrar á hæð og um 50
smálestir að þyngd) sem meitluð hafa
veriö úr cldfjallagrjóti á cynni.
Líkneski þessi hafa orðið mörgum
manninum umhugsunarefni, og fjöl-
breytilegar eru þær tilgátur sem í timans
rás hafa vcrið settar fram til að skýra
ástæðurnar fyrir því að þau voru gerð á
sínum tíma.
Von Dániken teluróhúgsandi að Itinir
frumstæöu eyjarskeggir hafi getað gert
líkneskin og t'lutt þau til. Til þess hafi
skort verkfæri og aðstöðu.
Gáta líkncskjanna ráöin
Á árunum 1955-56 fór norski fræði-
maðurinn Thor Hcyerdahl fyrir svcit
fornleifafræðinga til Páskaeyjar til að
reyna að ráða gátu líkneskjanna. Eftir
sex mánaða rannsókn tókst þeim að
leiða í Ijós hvernig líkneskin urðu
upphatlega til (eyjaskeggjar sýndu
hvernig fara á að því að búa þau til), og
hvernig farið var að því að flytja þau
langar vcgalengdir og reisa upp.
Hcyerdahl og félagar sýndu hvernig
unnt er fyrir sex menn á frumstæðum
vinnupöllum að höggva í öskubergið
myndir á aðcins þremur dögum, og fyrir
180 manna hóp að draga Itkneski á sleða
og með rcipum á áfangastað. Þegar svo
haft er í huga að íbúar Páskaeyjar
virðast hafa lagt trúarlcgan metnað sinn
í gerð líkneskjanna og líf þeirra að
verulegu leyti snúist um þau kemurekki
á óvart að þeir hafa ekki vílað fyrir sér
allt umstangið. Aðalatriðið er að við
gerð og ílutning líkneskjanna nægði hin
frumstæðasta tækni samhentra manna,
og ástæðulaust að blanda gcimfara-
guðum í málið.
Undursamlegar gersemar
í leynigöngum?
Allar bækur von Dánikens hafa getið
af sér miklar deilur - svo sem lesendum
hlýtur að virðast eðlilegt í ljósi þess scm
að framan er sagt um innihald þeirra og
vinnubrögð höfundarins. Sú bók sem
mestar deilur hefur vakið er Gersemar
guðanna (1972). Þar heldur hann því
fram að hann hafi litiö eigin augum
„dýragarð úr gulli" (sem á að vera safn
dýraltkneskja úr sktra gulli) og „bóka-
safn úr málmi" (tvö til þrjú þúsund
málntplötur. sem lauf að lögun, ígrafnar
merkjum og skrift) í undirgöngum djúpt
undir yfirborði Ekvadors og Perú. í
bókinni hirtir von Dániken Ijósmyndir
sem eiga aö vera af gerscmum úr þessum
undirgöngum sem hann segir að séu í
geymslu hjá föður Crespi í Cuenca í
Ekvador. Hann skrifar: ..Nú er mér
allavega Ijóst að mestu gulldjásnin úr
myrkum undirgöngum eru ekki til sýnis
í suður-amerískum söfnum. Þau er að
finna í bakgarði Fátækrakirkju Maríu
Auxiliadore í Cuenca í Ekvador..."
Hvað segja aðrir um þennan fund?
Prófessor Miloslav Stingl segir, sam-
kvæmt endursögn von Dánikens, að cf
Ijósmyndirnar séu ekta. og allt bendi til
þess að svo sé, vegna þess að enginn falsi
gull, a.m.k. ekki í svo miklum mæli, þá
sé nér um að ræða mesta fornminjafund
sö ;unnar frá því Trója var grafin upp.
Von Dániken segir í bókinni Gersem-
ar guðanna að hann hafi hitt Argentínu-
manninn Juan Moricz, sem fundið hafi
innganginn að undirgöngunum árið
1965. í mars 1972. Hann segir að Moricz
hafi leitt sig um göngin og sýnt sér allar
gersemarnar sem þar eru enn faldar.
Von Dániken hefur frásögn sína með
þessum orðum: „I mínum eyrum er þessi
saga sú ótrúlegasta og undursamlegasta
á þessari öld. Hún gæti verið beint úr
hugarheimi vísindaskáldsagna, en nú
vill svo til að eg hef sjálfur séð það, sem
hún fjallar um. og ljósmyndað þaö. Það
sem ég sá er hvorki framleiðsla drauma
né ímyndunar, heldur áþreifanlegur
raunveruleiki.
Frásögn von Dániken
uppspuni
Þýska vikuritið Dcr Spiegel sendi
fréttamann sinn á fund Juan Moricz til
að ganga úr skugga um hvort þessi
ótrúléga frásögn gæti haft við einhver
rök að styðjast. Moricz sagði: „Von
Dániken hefur aldrei komið niður í
hellana - nerna hann hafi farið þangað
í tljúgandi diski. Ef hann þykist hat'a séð
bókasafnið og aðrar gersemar sjálfur þá
fer hann með ósannindi." Samkvæmt
frásögn Moricz bauð von Dániken
honum til hádegisverðar að Atahualpa
hóteli í Guayaquil í Ekvador í mars
1972. Þeir ræddu um undirgöngin og
fóru ofan í saumana á öllunt atriðum
varðandi þau. Moricz segir í þýska
tímaritinu: „Ég sagði honum alla sög-
una. Klukkustundum saman, dögum
saman, pressaði hann mig." Fróð-
leiknum kom von Dánikcn síðan á
framfæri við lesendur sína og kvað hann
byggðan á eigin reynslu. Það sem von
Dániken virðist ekki hafa vitað er að
Moricz er ekki upphafsmaður hinnar
tortryggilegu sögu um undirgöngin.
Rekja má söguna allt að þrjá áratugi
lengur aftur í tímann, til vitskerts
liðsforingja í Ekvador, Jaramillo að
nafni.
Moricz hafði aftur á móti forystu um
lcit ;rð þessum undirgöngum árið 1969.
Með honum voru fjórtán aðstoðarmenn
þar á meðal indíánahöfðinginn á
staðnum. frá Coangos-ættflokknum.
Enda þótt þeir rötuðu á manngerða helli
og höggnar granítsteinblokkir, fundu
þeir enga fjársjóði úr gulli eða minnstu
vísbendingar um heimsóknir vitsmuna-
vera úr geimnum til jarðarinnar.
Gersemarnar í bakgarði föður Crespi
reyndust samkvæmt athugun Der Spieg-
el vera ómerkilegar eftirlíkingar úr tini
og látúni sem unnt var að kaupa í
minjabúðum í Cucnca. Nokkrar athygl-
isverðar höggmyndir fundust þar þó
einnig, en engar sem markverðar eru
fyrir fornleifafræði.
I Gersemum guðanna hcfur von
Dániken gengið lcngst í fölsunum
sínum. Þar lét hann sér ekki nægja að
hagræða staðreyndum og túlka þær að
geðþótta sínum, heldur kaus hann að
fara með bláber ósannindi. Varla getur
maður sem slíkt aðhefst talist hafa
traustan málstað að verja.
Siðlaus bókaútgáfa
Bækur Erich von Dánikens hafa selst
í milljónaupplagi víða um heim, svo sem
getið var um í upphafi þessarar greinar.
Hér á íslandi hefur forlagið Örn og
Örlygur gefið bækur hans út í þýðingu
Lofts Guðmundssonar og Dags Þorlcifs-
sonar og þær munu hafa selst mjög vel.
Eins eru þær vinsælar til útlána á
bókasöfnum.
Útgáfa geimfarabóka von Dánikens
vekur upp ýmsar spurningar um ábyrgð
og skyldur útgefenda. Á þein að vera
frjálst að setja á markað falsrit vegna
þess að þau eru góð söluvara, eða er
hugsanlegt að útgáfa af þessu tagi brjóti
gegn anda prentfrelsisákvæða?
Það er sennilega varhugavert að setja
bókaútgáfu ströng takmörk með laga-
setningu, en ekki fer milli mála að
útgáfufyrirtæki sem vill halda virðingu
sinni hlýtur að leiða falsrit. eins og von
Dániken hefur samið hjá sér. Allt frá
því fyrsta bók hans kom út 1968 hefur
verið Ijóst að hann fer mcð staðlausa
stafi, væntanlega í því skyni að afla sér
fjárs og frægðar. og útgefendur sem
þykjast ekki vita það ættu að leita sér
að annarri atvinnu.
(Heimildir: The Space Gods Revealed
eftir Ronald Story (1976); „Von Dánik-
en's Chariots: A Primer in the Art of
Cooked Science" eftir John T. Omo-
hundro í The Zetetic (Vol. 1, No. 1,
1976); „Von Dániken’s Golden Gods"
eftir Ronald B. Story í The Zetctic (Vol.
II. No. 1. 1977); „Rqcasting the Past:
Powerful Pyramids. Lost Continents,
and 'Ancient Astronauts" eftir E.C.
Krupp í Science and the Paranormal
(1981); og The Ancient Visitors eftir
Daniel Cohen frá 1976).
-GM
■ Lágmyndin frá grafhýsinu í Palenque sem von Dániken heldur að sýni geimfara
í farartæki sínu, en fræðimenn telja öruggt að sé sé dæmigerð fyrir list og trúarbrögð
Maya á sjöundu öld.