Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.12.2017, Page 16

VIÐTAL
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.12. 2017
aðilar koma að stórum verkefnum.
Ég tók ekki þátt í þessari grein til að
efla heiður minn eða frama, enda var
þáttur minn veigalítill. Ég hafði á
þessum tímapunkti skrifað rúmlega
150 vísindagreinar og nú eru þær
rúmlega 200, sem er allnokkuð fyrir
lækni í fullu klínísku starfi. Ég hef
aldrei áður fengið ámæli fyrir mín
vísindastörf og nemendur mínir og
samstarfsmenn í rannsóknum, sem
skipta hundruðum, geta vitnað um
þær miklu kröfur sem ég geri til
sjálfs mín þar. Ég tel líka mikilvægt
að benda á að eftir 26 ára feril sem
skurðlæknir, þar sem ég hef að-
allega sinnt hjarta- og lungna-
aðgerðum, hef ég aldrei fengið ákúr-
ur fyrir mín störf, hvorki hér á landi
né í Svíþjóð eða Bandaríkjunum.
Við Óskar höfum komið því á
framfæri, í byrjun þessa árs, að við
vildum taka nöfn okkar sem meðhöf-
unda af greininni. Það gerðum við
eftir að ég átti viðtöl við sænsku
rannsakendurna, Asplund og
Heckscher, sem komu hingað til
lands í byrjun árs til að kynna
skýrslur sínar. Þeir staðfestu að
leyfi siðanefndar í Stokkhólmi hefði
skort, jafnvel þótt Macchiarini hefði
maldað í móinn og reynt að koma
með leiðréttingar í Lancet. Eftir að
hafa leitað ráðgjafar í Svíþjóð var
mér tjáð að orðalag í greininni um
útlit öndunarþekjunnar eða lýsing á
einkennum sjúklingsins, sem gagn-
rýnt er í íslensku og sænsku skýrsl-
unum, væru ekki nægilega haldbær
ástæða til að segja sig frá greininni.
En þegar það fékkst staðfest að leyf-
in hefði vantað taldi ég mig hafa
traustari grundvöll til þess að taka
skrefið. Það skrítna er að þótt
nokkrum öðrum höfundum hafði áð-
ur verið leyft að segja sig frá grein-
inni, að því er virtist án ástæðu, var
bón okkar að hálfu Lancet hafnað og
það án skýringa.“
Nefndin finnur að rannsóknum
sem gerðar voru á Andemariam fyr-
ir greinina í Lancet á Landspít-
alanum og segir að til dæmis hafi
vantað samþykki sjúklings og leyfi
vísindasiðanefndar. Þeir segja að
þessi leyfi hafi þó ekki verið snið-
gengin af þér af ásetningi – hvernig
geturðu útskýrt það?
„Í fyrsta lagi stóðum við í þeirri
trú að öll leyfi væru til staðar í
Stokkhólmi. Það var jú tekið skýrt
fram í greininni, en reyndist síðar
ekki rétt. Eftir 10 ára setu í ritstjórn
Læknablaðsins get ég með góðri
samvisku sagt að á Íslandi hefur
ekki verið venja að sækja um svona
leyfi, þ.e. sem ná til eins sjúklings
eða fárra. Ég er ekki þar með að
segja að ég telji að þetta sé röng nið-
urstaða hjá nefndinni, en ég hafði
ekki ástæðu til að áætla að verklagið
væri með öðrum hætti. Þetta kemur
líka skýrt fram í skýrslunni, þ.e. að
mér hafi ekki gengið annað en gott
til. En þetta er mikilvægt að hafa í
huga fyrir framtíðina þannig að öllu
regluverki sé fylgt og þessar reglur
þarf klárlega að kynna betur meðal
íslenskra lækna.“
Erfitt að hafa ekki
getað tjáð sig fyrr
Nú kunna margir að spyrja af
hverju þú rekur atburðarásina
svona nákvæmlega fyrst núna. Af
hverju ekki að tala fyrr?
„Stór hluti af vandamálinu hefur
verið skortur á upplýsingum frá Sví-
þjóð. Fjölmiðlar hafa krafist svara
þegar fréttir hafa birst um eitthvað
sem við vissum hreinlega ekki nóg
um og vorum að lesa í sömu fjöl-
miðlum og þeir. Ég hef líka verið
bundinn af trúnaði gagnvart sjúk-
lingi og þær reglur eru mjög skýrar,
bæði á Íslandi og í Svíþjóð. Það er
hins vegar hægt í gegnum þessa
skýrslu núna að tjá sig því ekkja
Andemariams gaf til þess leyfi sér-
staklega.
En það hefur oft verið gríðarlega
erfitt að geta ekki tjáð sig, ekki síst
þegar rangar fréttir hafa ítrekað
birst af málinu og sögusagnir farið
af stað. Að þurfa að sitja undir ein-
hverju sem var auðvelt að sýna fram
á að stóðst ekki, en mega hreinlega
ekki tjá sig. Ein þessara frétta var
t.d. að Andemariam hefði í raun ekki
verið með krabbamein í barka held-
ur aðeins sýkingu. Stundum finnst
mér hafa skort á skilning fjölmiðla á
hvað það getur verið erfitt fyrir okk-
ur lækna að tjá okkur
um málefni skjólstæð-
inga okkar.“
Ertu sáttur við
skýrsluna?
„Páll Hreinsson er
mjög vandvirkur mað-
ur og hið sama á við um
læknana tvo sem unnu skýrsluna
með honum. Þetta er afar ítarlegur
texti og ítarlega farið í flest atriði
þessa máls á næstum 300 blaðsíðum.
Ég hef þó komið því á framfæri við
nefndina að mér finnst hún of gild-
ishlaðin og of mikið af vangaveltum
um siðferðileg álitaefni. Einnig tel
ég vera í henni atriði sem eru lög-
fræðilega umdeilanleg. Þetta álit hef
ég fengið staðfest hjá lögfræðingum.
Íslenski þátturinn er síðan bara eitt
púsluspilið í þessu öllu en það kæmi
mér ekki á óvart að það yrðu einhver
eftirmál af henni í Svíþjóð.“
Finnst þér að þú hefðir getað gert
hlutina öðruvísi?
„Enginn er fullkominn og ég hef
lagt mikla áherslu á það í minni
kennslu sem prófessor í skurðlækn-
ingum. Ég segi alltaf að góður
skurðlæknir sé sá sem horfist í augu
við vandamálin þegar þau koma upp.
Það er auðvelt að taka við þakklæti
fyrir aðgerð sem gekk vel, en það
sést hversu góður læknir þú ert þeg-
ar þú lendir í flóknum tilfellum og
mótlæti sem þeim fylgir. Þá verður
ekki aðeins að sýna læknisfræðilega
hæfileika heldur færni í mannlegum
samskiptum. Ég held að And-
emariam og fjölskylda hans geti bor-
ið vott um að ég hafi lagt mig allan
fram í samskiptum við þau.“
Hvernig tilfinningar eru það sem
hafa komið upp eftir allt þetta mál?
„Þær eru mjög flóknar og hafa
reynt mikið á mig. Þetta snýst jú
ekki um peninga, verðbréf eða eitt-
hvað efnislegt. Þetta snýst um
mannslíf og tilfinningar fólks sem á
um sárt að binda.
Þetta hefur verið mér
sérlega erfitt vegna
þess hve við And-
emariam vorum
tengdir. Ásakanir sem
ég hef fengið að heyra
um að ég hafi sent
hann í tilraunaaðgerð til þess að öðl-
ast sjálfur frægð, þær nísta djúpt.
Ekkert mál sem ég hef komið að á
mínum læknisferli hefur haft jafn-
mikil áhrif á mig, bæði sem lækni og
persónu. Þar skiptir líka máli að
þetta hefur verið langt ferli, erfitt að
geta ekki tjáð sig, vera ásakaður um
að halda einhverju leyndu og jafnvel
beinlínis ljúga. Þetta hefði e.t.v. ver-
ið mér eitthvað léttbærara ef ég
hefði getað tjáð mig jafnóðum um
það sem var að gerast.
Það hefur ekki liðið sá dagur í
þrjú ár þar sem málið hefur ekki
minnt á sig. Sumir segja nú að mál-
inu sé lokið. Með hönd á hjarta,
myndi ég fyrstur manna óska þess.
Því miður er ég ekki sannfærður um
að svo sé, en sjálfur hef ég ekki
miklu við að bæta. Ég tel mig hafa
gert allt sem í mínu valdi stendur til
að upplýsa málið. Þetta mál hefur
einnig haft mikil áhrif uppi á Land-
spítala og ekki síður á mína nánustu
fjölskyldu og vini.
Persónulega hefur mér fundist
erfiðust þau viðbrögð sem sumir
kollegar mínir á spítalanum hafa
sýnt mér og félögum mínum án þess
að hafa í raun forsendur til að meta
hvernig málið er vaxið. Ég vil þó
taka fram að langflestir kollegar
mínir og samstarfsfólk hafa sýnt
mér ómetanlegan stuðning og hvatt
mig áfram. En það eru líka læknar,
jafnvel nánir samstarfsmenn, sem
hafa verið gríðarlega dómharðir og
látið stór orð falla opinberlega, oft
án þess að kynna sér nægilega mála-
vexti.
Það tók mig 7 klukkustundir
sleitulaust að lesa skýrsluna en hún
var jú fyrst birt samtímis ágætri
kynningu Páls Hreinssonar. Kynn-
ingin var samt aðeins samantekt á
helstu atriðum hennar og lítið komið
inn á ýmsa hluti sem taldir eru mér
til málsbóta. Samt virtust nokkrir
kollegar geta staðið upp beint eftir
kynninguna og farið í viðtöl við fjöl-
miðla með vægast sagt ásakandi um-
mæli í minn garð, og það án þess að
lesa skýrsluna. Ég skil ekki á hvaða
vegferð slíkir kollegar eru og ég
upplifi þetta sem óeðlilega dóm-
hörku, sérstaklega þegar forsendur
sumra flókinna ákvarðana liggja
ekki fyrir. Stundum upplifi ég að
þessi dómharka hafi eitthvað með að
gera hver ég er. Að ég hafi verið
áberandi í fjölmiðlum í ýmsum mál-
um, ekki síst tengt áhugamálum
mínum eins og útivist og umhverf-
isvernd, auk þess að hafa tjáð mig
endurtekið skýrt um Landspítalann
og málefni hans, gagnrýnt hús-
næðis- og mygluvandamálin og
skort á fjármagni og starfsfólki.“
Greint var frá því að þú hefðir ver-
ið sendur í fjögurra vikna leyfi frá
Landspítalanum samdægurs og
skýrslan kom út. Hvað finnst þér um
það?
„Það kom mér verulega á óvart að
lesa í fjölmiðlum að ég hefði verið
sendur í frí og að yfirlýsingin frá
spítalanum hefði verið orðuð með
þessum hætti. Ég sýndi því þó skiln-
ing að ég sé í leyfi á meðan ég svara
atriðum í skýrslunni. Að því loknu
stefni ég aftur í klíníska vinnu.
Samhliða vinnu og álagi sem hefur
fylgt úrvinnslu skýrslunnar hef ég
notað tímann og passað afastrákinn
minn, Hlyn Atla, sem er 8 mánaða,
og hef náð að kynnast honum náið
þar sem hann býr í kjallaranum.
Þegar mín börn voru lítil var ég allt-
af á spítalanum sem nemi eða kandí-
dat. Þetta er dýrmæt reynsla þótt
tilefni þess að ég sé svona mikið
heima við sé ekki endilega ánægju-
leg.“
Tómas hefur líka notað tímann til
að ganga frá bæklingi með myndum
af fossum og sömuleiðis ráðist í
prentun á fossadagatali. Þá stendur
hann fyrir tónleikum með Jan Lund-
gren og Barbörukórnum í næstu
viku, en þetta eru stærstu djass-
tónleikar af mörgum sem Tómas
hefur skipulagt í gegnum árin.
„Í svona mótbyr er gott að sjá
hverjir eru vinir manns og sem bet-
ur fer á ég fjölmarga slíka. Nánir
vinir hafa staðið þétt við bakið á mér
og einnig hafa gamlir vinir stigið
fram og verið mér ómetanlegir og
hjálpað mér að fókusera á allt aðra
og skemmtilegri hluti.
Ég hef einnig náð að skoða sjálfan
mig, en sennilega hefur mér stund-
um hætt til að vera sjálfur óþarflega
dómharður í garð annarra, en hef
lært á eigin skinni hvað það getur
verið sárt. Ég er þó almennt bjart-
sýnn maður og trúi því að flestir hafi
gott innræti og vilji vel. Annars væri
ekki gaman að lifa.“
„Ekkert mál sem ég hef komið að á mínum læknisferli
hefur haft jafnmikil áhrif á mig, bæði sem lækni og per-
sónu. Þar skiptir líka máli að þetta hefur verið langt
ferli, erfitt að geta ekki tjáð sig, vera ásakaður um að
halda einhverju leyndu og jafnvel beinlínis ljúga. Þetta
hefði e.t.v. verið mér eitthvað léttbærara ef ég hefði
getað tjáð mig jafnóðum um það sem var að gerast. “
’Stór hluti afvandamálinuhefur verið skort-ur á upplýsingum
frá Svíþjóð.