Morgunblaðið - 04.01.2018, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 2018
Morgunroði Veðrið hefur verið gott að undanförnu, þrátt fyrir nokkurt frost á stundum, og sólarupprásin, sem blasti við íbúum á höfuðborgarsvæðinu í gær, var sem fegursta listaverk.
RAX
Fáir málaflokkar eru
jafn erfiðir viðfangs og
barnaverndarmál. Það
er einfaldlega svo eðli
máls samkvæmt. Upp
koma mál sem varða
réttindi barns, foreldra
og fleiri aðila sem að-
komu hafa haft að upp-
eldi barnsins og lífi
þess. Þegar deilur rísa
eða álitamál koma
fram eru gráu svæðin
fleiri og stærri á þessu sviði en flest-
um öðrum. Þarna er því þörf á
reynslu, yfirvegaðri fagmennsku og
innsæi sem á henni byggist. Til
stjórnvalda þarf síðan að gera þá
kröfu þegar kerfisbreytingar eru á
döfinni í þessum málaflokki að þar
séu engin vanhugsuð skref stigin.
Það verður því miður að segjast eins
og er að víða í stjórnsýslunni hafa
stjórnvöld misstigið sig með van-
hugsuðum ákvörðunum. Slíkt getur
verið dýrkeypt og valdið tjóni til
frambúðar.
Kredda og veruleiki
Að undanförnu hafa komið fram
ályktanir um skipulag barnaverndar
og hugsanlegar breytingar á því.
Þær hafa borið keim af nokkru fljót-
ræði og það sem verra er, deilur sem
risið hafa innan kerf-
isins virðast að ein-
hverju leyti marka far-
veg fyrirhugaðra
áforma.
Hugmyndin virðist
að öðru leyti vera gam-
alkunnugt módel, að
eftirlitsaðili megi ekki
jafnframt vera ráðgef-
andi aðili, hvað þá ann-
ast framkvæmd. Þessi
formúla hefur leitt til
þess að í okkar agn-
arsmáa samfélagi hafa
einu sérfræðingar
landsins á tilteknum sviðum ekki
nýst til ráðgjafar vegna þess að þá
kallist það að þeir hafi eftirlit með
eigin ráðgjöf. Slíkt kann að hljóma
ósköp vel í fjarlægu skipuriti en í
samfélagslegum veruleika þar sem
heildarfjöldi barnaverndarstarfs-
manna losar rúmlega hundrað
manns er þetta fráleitt. Þá má það
ekki gleymast að samkvæmt stjórn-
sýslulögum hvílir leiðbeiningaskylda
á stjórnvöldum og þegar af þeirri
ástæðu verða eftirlit og ráðgjöf ekki
aðskilin.
Um skilin á milli eftirlits og fram-
kvæmdar get ég nefnt fjölmörg
dæmi um kreddubundna nálgun.
Þetta var til dæmis ein meginhugs-
unin að baki uppstokkun samgöngu-
stofnana landsins fyrir fáeinum ár-
um. Leit svo út fyrir um skeið að
Vegagerðin missti alla sína sérfræð-
inga til Samgöngustofu vegna þessa.
Áður en yfir lauk varð skynsemin þó
kreddunni yfirsterkari. Vil ég taka
fram að sjálfur var ég fylgjandi upp-
stokkun á stjórnsýslu samgöngu-
kerfisins en á allt öðrum forsendum,
en það er önnur saga.
Barnaverndarstofu á ekki
að veikja heldur styrkja
Nú virðist mér vera uppi raddir
um að leika þennan leik gagnvart
Barnaverndarstofu. Færa allt eft-
irlitsstarf á hennar vegum yfir til
nýrrar stofnunar, ráðuneytisstofn-
unar, sem áformað er að koma á fót
nánast án umræðu ef undan eru
skildir þröngir hópar hagsmuna-
aðila. Vera má að slík stofnun kunni
að eiga rétt á sér hvað varðar ýmis
önnur málefni en barnaverndina sér-
staklega. En þar eru líka önnur sjón-
armið sem huga verður að.
Barnaverndarstofu má ekki undir
nokkrum kringumstæðum veikja
með framangreindum hætti. Minnist
ég erindis sem Bragi Guðbrandsson,
forstjóri stofnunarinnar, flutti á ráð-
stefnu á vegum Rauða kross Íslands
árið 2006 sem hann nefndi: „Sá veit
gjörst hvar skórinn kreppir sem hef-
ur hann á fæti.“ Lagði hann út af
þessari fyrirsögn á þann veg að til að
skilja vanda fólks í erfiðleikum þyrfti
að hlusta á það, það ætti ekki síst við
um börn. Til að barnavernd skili sér
þurfi að vera til staðar frá fyrstu
hendi skilningur á öllum hliðum þess
vanda sem upp kynni að koma. Ég
leyfi mér að bæta því við að til þess
að fyrir hönd samfélagsins sé stigið
inn á hin gráu svæði barnaverndar
þarf að vera fyrir hendi öflug stofn-
un með fjölmennt teymi reyndra
sérfræðinga. Þeirrar reynslu er afl-
að í meðferð og ráðgjöf og síðan eft-
irliti með öllum þeim úrræðum sem
eru í framkvæmd utan veggja stofn-
unarinnar.
Ísland í leiðandi hlutverki
Ástæðan fyrir því að ég kveð mér
hljóðs um þetta málefni er sú að mér
hefur bæði í starfi mínu sem innan-
ríkisráðherra og í starfi mínu á al-
þjóðavettvangi sem ráðherra og
þingmaður á þingi Evrópuráðsins
gefist kostur á fylgjast með því hve
mikils metið framlag Íslands á þessu
sviði er.
Almennt er litið á Barnahúsin,
sem nú spretta upp um heim allan að
íslenskri fyrirmynd, sem eitt stærsta
framfaraskref sem stigið hefur verið
í réttindamálum barna. Í stuttu máli
þá hefur orðið bylting í þessum
málaflokki á síðasta aldarfjórðungi
eða frá samþykkt Barnasamningsins
á vettvangi Sameinuðu þjóðanna.
Grundvallarbreytingin speglast í
þeirri áherslu sem nú er á rétt
barnsins til verndar og til þess að á
það sé hlustað og vilji þess virtur.
Engar tilviljanir
Svokölluð Lanzarote-samþykkt
frá árinu 2007, sem öll 47 aðild-
arríkja Evrópuráðsins hafa und-
irritað, myndar grunn að hug-
myndafræði mannréttindasviðs
Evrópuráðsins um hvernig verja
beri börn gegn kynferðisofbeldi.
Sérstök nefnd bestu sérfræðinga
fylgist með framkvæmd sáttmálans
og er ráðgefandi um þróun í mála-
flokknum. Íslandi hefur verið treyst
til að leiða þetta starf en forstjóri
Barnaverndarstofu, Bragi Guð-
brandsson, var formaður þessarar
nefndar um árabil. Það er engin til-
viljun. Enda eiga tilviljanir ekki að
ráða för í þessum málaflokki.
Eftir Ögmund
Jónasson »Ég leyfi mér að bæta
því við að til þess að
fyrir hönd samfélagsins
sé stigið inn á hin gráu
svæði barnaverndar
þarf að vera fyrir hendi
öflug stofnun með fjöl-
mennt teymi reynslu-
mikilla sérfræðinga.
Ögmundur
Jónasson
Höfundur er fyrrverandi
innanríkisráðherra.
Ekkert óðagot í skipulagi barnaverndar