Morgunblaðið - 08.01.2018, Blaðsíða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. JANÚAR 2018
inn,“ segir höfundurinn og kímir.
Sjálfur var hann starfsmaður stofn-
unar Árna Magnússonar í íslensk-
um fræðum í hartnær fjóra áratugi.
Skarðverjar og Dyflinnar-
lækningabókin
Sverrir hóf að leggja drög að
bókinni fyrir um aldarfjórðungi, en
hugmyndin kviknaði þegar hann
var að ganga frá sínum köflum í Ís-
lenska bókmenntasögu I og II, verk
sem hann vann með Vésteini Ólafs-
syni og Guðrúnu Nordal, en þau
fengu Íslensku bókmenntaverðlaun-
in í flokki fræðibóka árið 1992 fyrir
fyrra bindið.
„Þá rann upp fyrir mér að mat-
argerðarlist Íslendinga á miðöldum
væru hvergi gerð nægilega góð skil.
Ég rakst á nokkur rit sem lítið sem
ekkert hafði verið fjallað um og
höfðu að geyma læknisráð, upptaln-
ingar á jurtum og steinum sem nota
mátti til lækninga og matarupp-
skriftir. Annars er Pipraðir páfugl-
ar í rauninni angi af öðru verki sem
ég er að semja um bókmennta-
starfsemi Skarðverja, aðalsmanna í
Vestfirðingafjórðungi á 14. og 15.
öld. Þeir létu meðal annars skrifa
Skarðsbók postulasagna og Skarðs-
bók Jónsbókar í klaustrinu á Helga-
felli og áttu frumkvæði að ritun og
útgáfu lækningabókar, svokallaðri
Dyflinnarbók, elstu uppskriftabók
sem til er á íslensku, sem var ein
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Pipraðir páfuglar – Mat-argerðarlist Íslendinga ámiðöldum nefnist nýút-komin bók eftir dr. Sverri
Tómasson, miðaldafræðing. „Í ridd-
arasagnatextum er þess margsinnis
getið að pipraðir páfuglar hafi verið
fínustu kræsingarnar sem höfðingj-
arnir létu bera fram í matarveislum
sínum á miðöldum,“ útskýrir hann
og giskar á að þessu „ritklifi“ hafi
verið ætlað að undirstrika fínheitin
og rausnarskap gestgjafanna.
„Titill bókarinnar er einungis
táknrænn. Að vísu þekktust páfugl-
ar hér á landi, en mér finnst ólík-
legt að þeir hafi verið á veislu-
borðum íslenskra höfðingja öðruvísi
en kannski sem skreytingar með
hænsnum, gæsum og álftum, enda
þóttu þeir ekkert sérstaklega góðir
á bragðið. Piparnum var svo aðeins
á færi höfðingja að gæða sér á.
Rómverjar voru ekki hrifnari af pá-
fuglakjötinu en svo að þeir notuðu
það í bollur. Mig langaði að vera
svolítið á léttu nótunum, skrifa
fræðilega bók sem jafnframt væri
skemmtileg. Helga Gerður Magn-
úsdóttir hannaði, myndskreytti og
braut bókina um í þeim anda og
notaði til dæmis bleika litinn til að
ljá henni létt yfirbragð. Fræðimenn
eru stundum svolítið þurrir á mann-
Hvern dag tak kvikan katt . . .
Dr. Sverrir Tómasson, miðaldafræðingur, veitir les-
endum bókmenntalega leiðsögn um venjur og siði for-
feðranna við borðhald í bókinni Pipraðir páfuglar –
Matargerðarlist Íslendinga á miðöldum. Þar segir frá
höfðingjum sem lifðu í vellystingum praktuglega og
gerðu vel við sig í fjölskrúðugum mat og drykk á sama
tíma og bláfátækur almúginn þurfti að leggja sér til
munns bölvað óæti að hans mati. Ennfremur eru í
bókinni 23 uppskriftir úr elstu, íslensku uppskrifta-
bókinni, Dyflinnarbókinni, sem jafnframt er lækn-
inga- og heilsuræktarbók
Hvalreki Myndskreytingar í Pipraðir páfuglar eru úr íslenskum miðaldahandritum þar sem matur kemur við sögu.
Rauði krossinn í Hafnarfirði og
Garðabæ leitar að körlum til að taka
þátt í verkefninu Karlar í skúrum. Af
því tilefni er áhugasömum boðið til
fundar kl. 17 í dag, mánudaginn 8.
janúar, að Strandgötu 24, efri hæð.
Kaffi og meðlæti í boði og allir vel-
komnir. „Við erum að vinna að því að
finna skúra eða annað húsnæði til að
gefa körlum stað og stund til að hitt-
ast, spjalla og vinna að ýmsum sam-
eiginlegum verkefnum,“ segir Hörður
Sturluson, umsjónarmaður verkefn-
isins.
„Verkefnið er að ástralskri fyr-
irmynd og hefur gengið mjög vel
víðsvegar í Evrópu, t.d. á Bretlandi og
Írlandi. Sem dæmi eru á Írlandi 450
„Men’s Shed“ eins og verkefnið kall-
ast þar í landi.“
Að sögn Harðar er algengast að
karlarnir kjósi að smíða, en einnig að
baka, prjóna, fást við hljóðfæraleik
og sitthvað fleira. Þeirra sé valið.
Þótt körlum á öllum aldri sé velkomið
að taka þátt í verkefninu gerir hann
ráð fyrir að þeir sem eru hættir að
vinna eða hafi rúman frítíma verði í
meirihluta. „Þeir eru kannski ein-
mana og langar til að hafa eitthvað
fyrir stafni í góðum félagsskap,“ seg-
ir Hörður.
Verkefni Rauða krossins í Hafnarfirði og Garðabæ
Karlar í skúrum sinna sameig-
inlegum áhugamálum
Morgunblaðið/Rósa Braga
Félagsskapur Verkefnið Karlar í skúrum býður upp á marga möguleika.
Sími 555 3100 www.donna.is
Ný vefverslun: www.donna.is
Erum nú á Facebook: donna ehf
Skjót fyrstahjálp, hjartahnoð
og hjartastuðtæki björguðu lífi mínu
Ég lifði af
Hér er gripið niður í kaflann Íslenskar lækningabækur -
Dyflinnarbók í fyrri hluta Pipraðra páfugla: „Mat-
reiðslukverið í Dyflinnarbók er eitt sinnar tegundar á
Íslandi í lok miðalda. Því gæti maður ályktað sem svo
að það væri eindæma verk og ekki marktækt um
matarmenningu þess tíma. En á móti mælir að áhöld og
búnaður á biskupsstólunum og vísanir í bókmennt-
unum benda til þess að íslensk hástétt hafi þegar við
lok 15. aldar og í upphafi þeirrar 16. samið sig að hátt-
um erlends aðals og borgara, hástéttarinnar. Farm-
skrár frá 15. og 16. öld eru vitnisburður um að erlendir
kaupmenn hafa flutt inn krydd (sbr. Íslenzkt forn-
bréfasafn XVI: 151-152). Og síðast en ekki síst er Dyfl-
innarbók dágóður vitnisburður um stéttgreint matar-
æði hér á landi, venjur sem virðast hafa tíðkast lengi
a.m.k. allt til þess er Þórður Þorláksson tók við emb-
ætti biskups á síðari helmingi 17. aldar. […] sendi hann
pantanir sínar til kaupmannsins á Eyrarbakka, þar sem
meiri hluti þess sem hann vildi fá var sams konar spíss
og haft var í hávegum á velmektardögum Skarðverja á
14. og 15. öld.“
Í síðari hluta bókarinnar eru 23 uppskriftir, þ. á m. af
„hæns“ og sósu fyrir herramenn:
Hæns
Hvernig á að undirbúa kjúklinga
með mismunandi kryddi
Maður skal skera hæns í smástykki og sjóða það í vatni
og mala pipar, kanil, sefran og hveitibrauð, og lifrina
soðna, og láta aftur í soðið með ediki og salti mátu-
lega.
Latneska fyrirsögnin, Quo-
modo temp<er>entur pulli
cum diversis speciebus,
þýðir: hvernig skal undir-
búa kjúklinga með mis-
munandi kryddi. Hliðarfyr-
irsögn er: Hæns.
Sósa fyrir herramenn
Hvernig skal laga
sósu fyrir hús-
bændur og hversu
lengi hún dugar
Geroforsnagla skal taka og múskat, kardemonium, pip-
ar, kanel, ingifer, sitt jafn vægi af hverju, utan kanel.
Skal vera jafn þykkt við allt hitt annað og svo mikið
steikt brauð sem allt það er fyrir er sagt, og skera það
allt saman, og mala með sterku ediki, og láta í legil.
Það er þeirra sals og dugir um eitt misseri.
Latneska fyrirsögnin hljóðar svo: Quomodo temperetur
salsum dominorum et *quam diu durabit og þýðir:
Hvernig skal laga sósu fyrir húsbændur og hversu lengi
hún dugar.
geroforsnagli = naglagras, nagli, nellika, negull; Har-
pestræng: gørfærs naglhæ.
ingifer = engifer
legill = drykkjarílát, e.k. flaska.
Þessi sósa sem í dönsku uppskriftunum er sögð góð
fyrir herramenn líkist gulri sósu (cameline sauce) í
frönskum og enskum uppskriftum.
Dágóður vitnisburður um stéttgreint mataræði
MATREIÐSLUKVERIÐ Í DYFLINNARBÓK