Morgunblaðið - 20.03.2018, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. MARS 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
TalsmaðurRíkisút-varpsins
nefndi það nýlega í
grein hér í blaðinu,
til réttlætingar á tilveru þess,
að enn stæði vilji víða til að
starfrækja slíkar stofnanir.
Slík dæmi eru vissulega til.
En gagnrýni á framgöngu
slíkra stofnana heyrist víða og
þá ekki síst sú gagnrýni að þær
taki ekki kröfuna um hlutleysi í
stjórnmálum mjög alvarlega.
Það er dálítið hlálegt því að víð-
ast er þörfin fyrir hlutleysi á
einum stað í frétta- og upplýs-
ingaflórunni aðalröksemdin
fyrir því að slíkar stofnanir séu
nauðsynlegar og þær skuli
kostaðar af fé almennings. Þeir
sem fylgjast með umræðum í
Bretlandi kannast vel við sí-
felldar kvartanir yfir hinni
miklu vinstri slagsíðu á BBC og
er sú stofnun þó talin vera eins
og hvítskúraður engill í þeim
efnum í samanburði við „RÚV“
af þeim sem hafa gert á því
samanburð fyrir sig.
Þeir sem fylgjast með umræðu
í Danmörku kannast við hið sama,
þótt danska ríkisútvarpið búi alls
ekki við sama alvarlega hlutleys-
ishallann og RÚV.
Danska ríkisstjórnin ákvað
nýlega að skera framlög til
danska útvarpsins niður um
20%. „RÚV“ sagði frá og nefndi
réttilega að aðrir fjölmiðlar
teldu aðgerðina nauðsynlega til
að minnka samkeppnisskekkj-
una. Þegar til Ríkisútvarps var
stofnað hér fyrir tæpum 90 ár-
um var „öryggishlutverk“ ekki
endilega notað til að réttlæta
ríkisreksturinn þótt það væri
nefnt. Á síðari tímum er mjög
til þess vitnað þegar réttlæt-
ingu vantar. Í þrengingum
kreppuára og af tæknilegum
ástæðum þóttu einkaaðilar ekki
hafa burði til að koma upp og
annast slíka þjónustu. Það mat
var vísast rétt. Sá þáttur hefur
gjörbreyst.
Ríkisútvarpið sjálft hefur í
verki gert lítið úr þessu örygg-
ishlutverki. Þegar eldgos hófst
nærri Eyjafjallajökli á sínum
tíma hafði mbl.is fjallað um gos-
ið í klukkutíma áður en „örygg-
isventill“ þjóðarinnar vaknaði.
En fjarvera hans gerði ekkert
til því skilaboð bárust í síma á
svæðinu og fólk gat þá snúið sér
að mbl.is og fylgst með atburð-
unum þar til „RÚV“ vaknaði.
Enn muna menn þegar miklir
jarðskjálftar urðu um aldamót-
in síðustu og „öryggisvörður“
þjóðarinnar taldi hamfarirnar
ekki duga til að skjóta fréttum
inn í útsendingu af fótboltaleik!
Og upphaf að frjálsu útvarpi og
sjónvarpi á Íslandi varð þegar
starfsmenn „RÚV“ slökktu á
sjoppunni í verkfalli opinberra
starfsmanna 1984. Var það
fagnaðarefni þegar gegnsýrður
áróður fólks í verkfallsham
þagnaði. Starfs-
fólkið áttaði sig á
mistökunum og
vældi í yfirvöldum
um að fá að setja
stasjónina í gang aftur og vitn-
aði þá í „öryggishlutverkið“
sem það hafði steingleymt þeg-
ar það slökkti. Það voru mistök
að opna aftur fyrir síbylju áróð-
urs og lengdi verkfallið. Nú
sýna mælingar að frá því kl.
18.15 síðdegis fram til morguns
hlustar varla nokkur maður á
Ríkisútvarpið og fáir á Ríkis-
sjónvarpið. Verður að treysta
því að atburðir sem gætu hreyft
við öryggishlutverki „RÚV“
gerist ekki á þeim tíma.
„Öryggishlutverkið“ er úrelt
réttlæting. Hið sama gildir í sí-
fellt ríkari mæli um hið marg-
lofaða menningarhlutverk
„RÚV“. Vissulega á stofnunin
mikið og gott efni í sínum fórum
frá liðinni tíð en ótrúlega
mörgu hefur verið hent. Fram-
leiðsla menningarefnis er
minnkandi þáttur í starfsem-
inni og dapurlegt að horfa upp á
hvað stofnunin hefur lítið frum-
kvæði í þeim efnum þrátt fyrir
ríkuleg fjárráð. Aðrir fjöl-
miðlar framleiða mikið efni,
menningar- og sögulegt, um
leið og þeir keppa við ríkis-
stofnun um tilveru. Ríkis-
útvarpið tönglast á því á hverj-
um degi og oft á dag að það sé
„stofnunin okkar allra,“ en get-
ur þó ekki stillt sig um sífelld
brot á grundvallarreglunni um
hlutleysi þess.
Ríkisútvarpið gat þess í sinni
frétt að þótt danskir fjölmiðlar
fögnuðu almennt niðurskurði á
peningamokstri í danska út-
varpið þá hefðu aðrar raddir
einnig heyrst og lagt áherslu á
það, að miðlar „í almannaþjón-
ustu þyrftu að vera öflugir, því
þeir gegndu mikilvægu hlut-
verki í lýðræðissamfélögum
sérstaklega nú, þegar fölsun
frétta og fréttaflutningi, sem
gagnast sérstökum pólitískum
málstað, vex fiskur um hrygg“.
Hér á landi á þessi síðasta
setning best við um framgöngu
„RÚV“ í fréttalegum efnum.
Í frétt „RÚV“ var þess getið
og haft eftir talsmanni dönsku
ríkisstjórnarinnar að eftir nið-
urskurð myndi stuðningur við
dönsku systurstofnunina enn
vera mjög ríflegur eða um 3
milljarðar danskra króna, sem
svaraði til 50 milljarða ís-
lenskra króna, sem dygði stofn-
uninni vel.
Það er rétt sem „RÚV“ benti
á, að þetta eru myndarlegar
fjárhæðir. En með öðrum orð-
um þá veitir danska ríkið 8.620
krónur (íslenskar) á hvern
Dana til að styðja við sína stofn-
un, en „RÚV“ fær 12.200 krón-
ur á hvern Íslending og fær að
auki að keppa af afli við aðra
fjölmiðla á auglýsingamarkaði.
Það fær danska „RÚV“ ekki.
Útvarpsmál enn
steinrunnin hér}Danir búnir að fá nóg
Í
þjóðaratkvæðagreiðslu þann 20. októ-
ber 2012 greiddu tveir þriðju (66,9%)
þeirra sem kusu með því að frumvarp
stjórnlagaráðs yrði lagt til grundvall-
ar nýrri stjórnarskrá. Það var ekki
bara meirihluti kjósenda sem samþykkti
frumvarp stjórnlagaráðs sem grundvöll að
nýrri stjórnarskrá, það var aukinn meirihluti
kjósenda sem samþykkti það. Það er mikil-
vægt að þetta atriði sé skýrt, aukinn meiri-
hluti fyrir því að frumvarp stjórnlagaráðs sé
grundvöllur allra breytinga að nýrri stjórnar-
skrá. Það virðist nefnilega vera að ákveðnir
stjórnmálaflokkar misskilji þetta og hafa í
sinni stefnu að ekki eigi að umturna öllum
ákvæðum stjórnarskrárinnar. Þegar það er
sagt, þá á það nefnilega ekki við um frumvarp
stjórnlagaráðs. Það frumvarp er nefnilega alls
engin umturnun á núverandi stjórnarskrá.
Fyrir kosningarnar 2016 birti ég greiningu á þeim
mun sem er á núverandi stjórnarskrá og frumvarpi
stjórnlagaráðs. Ég bjó til lista yfir allar setningar núver-
andi stjórnarskrár og bar þann lista við allar setningar
frumvarps stjórnlagaráðs. Sá samanburður var að mestu
leyti gerður með aðstoð reiknirits sem ber saman setn-
ingar og sýnir hversu líkar þær eru. Ég fór svo hand-
virkt yfir niðurstöður reikniritsins til þess að votta að
samanburðurinn væri réttur. Niðurstaðan er áhugaverð.
Í texta Stjórnarskrár Íslands eru 203 setningar. Í
frumvarpi stjórnlagaráðs eru hins vegar 378 setningar.
Nýja stjórnarskráin er því mun lengri en nú-
verandi stjórnarskrá og spurningin sem ég
vildi svara með því að bera saman allar setn-
ingar stjórnarskrárinnar og frumvarps
stjórnlagaráðs er hversu mikið af núverandi
stjórnarskrá er í nýju stjórnarskránni? Nið-
urstaðan er að það eru 43 setningar sem
hverfa úr núverandi stjórnarskrá á meðan
160 halda sér nær óbreyttar í frumvarpi
stjórnlagaráðs. Það bætast hins vegar við 228
nýjar setningar frá stjórnlagaráði.
Umræðan hlýtur þá að eiga að snúast um
hvort það sé eðlilegt að þessar 43 setningar
hverfi, hvort þær breytingar (ef einhverjar) á
hinum 160 setningunum eru „umturnun“ og
svo eigum við að taka efnislega umræðu um
viðbæturnar.
Frumvarp stjórnlagaráðs hefur stuðning
aukins meirihluta kjósenda sem grundvöllur að nýrri
stjórnarskrá og ef munurinn á núverandi stjórnarskrá
og frumvarpi stjórnlagaráðs er skoðaður þá stenst það
enga skoðun að um einhverja umturnun sé að ræða.
Ályktanir stjórnmálaflokka sem snúast um að koma í veg
fyrir umturnun í stjórnarskrármálum ættu því ekki að
eiga við. Þær ályktanir eru kannski viðeigandi fyrir ein-
hverjar aðrar tillögur um breytingar á stjórnarskrá. Ég
bara veit ekki hvaða tillögur það eru.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Aukinn meirihluti
Höfundur er þingmaður Pírata.
bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Telja verður að líkur hafiaukist á að frumvarp umlækkun kosningaaldurs ísveitarstjórnarkosningum
úr 18 árum í 16 ár verði samþykkt
eftir afgreiðslu málsins úr stjórn-
skipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis
til annarrar umræðu. Meiri hluti
nefndarmanna, tveir úr stjórnar-
flokkunum og þrír úr stjórnarand-
stöðunni, standa að álitinu. Styðja
þeir lækkun kosningaaldursins og
leggja til að frumvarpið verði sam-
þykkt.
Telja þeir að hægt sé að koma
þessari breytingu á strax við gildis-
töku laganna þannig að 16 og 17 ára
ungmenni geti kosið til sveitar-
stjórna við kosningarnar 26. maí
næstkomandi. Aftur á móti leggja
þeir jafnframt til að kjörgengi verði
áfram takmarkað við 18 ára aldur.
Kolbeinn Óttarsson Proppé,
þingmaður Vinstri grænna og fram-
sögumaður meirihlutans, segist
vona að frumvarpið komist sem fyrst
á dagskrá þingsins til annarrar og
þriðju umræðu og eigi þess vegna að
geta fengið skjótvirka afgreiðslu.
Það verði svo bara að koma í ljós
hver afstaða þingheims er en hún
gangi þvert á flokka. Kolbeinn segir
að hvað framkvæmdina varðar sé
ekkert því til fyrirstöðu að unnt sé
að lækka kosningaaldurinn fyrir
sveitarstjórnarkosningarnar í vor.
Hluti síðasta árgangs grunn-
skólanema gæti kosið
Enn er þó ekki útséð um hvort
frumvarpið nýtur nægilegs stuðn-
ings á þinginu en ljóst er að afstaða
til lækkunar kosningaaldurs fer ekki
eftir flokkslínum. 14 þingmenn úr
öllum flokkum standa að frumvarp-
inu og fyrir helgi skilaði meirihluti
stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar
frá sér sameiginlegu nefndaráliti
með breytingartillögu. Að nefndar-
álitinu standa Helga Vala Helga-
dóttir Samfylkingunni og formaður
nefndarinnar, Kolbeinn Óttarsson
Proppé, Jón Þór Ólafsson Pírati, Jón
Steindór Valdimarsson Viðreisn og
Þórunn Egilsdóttir Framsóknar-
flokki.
„Á Íslandi miðast skólaskylda
við 16 ára aldur og telur nefndin að
með því að lækka kosningaaldur í 16
ár gefist skólum gott tækifæri til að
gera kosningaþátttöku sjálfsagða og
eðlislæga ungmennum,“ segir í
nefndarálitinu. Fram kemur að
nefndin ræddi nokkuð um réttindi
og skyldur barna og skyldur forsjár-
foreldra en samkvæmt lögræðis-
lögum verða menn lögráða 18 ára.
Fram að því ráða foreldrar persónu-
legum högum barnsins, þ.e. fara
með forsjá þess. „Meiri hlutinn telur
að það sé rétt skref að veita 16 ára
börnum rétt til að kjósa og þurfa þau
þá að fara að þeim fyrirmælum sem
eiga við um kjósendur og kveðið er á
um í kosningalögum. Meiri hlutinn
tekur fram að í forsjá foreldranna
felst ekki réttur foreldra til að taka
ákvörðun fyrir börnin um hvað þau
eigi að kjósa eða til að aðstoða börn
sín á kjörstað í krafti forsjár-
skyldna.“
Lögð er áhersla á að ungt fólk
sem er að kjósa í fyrsta sinn fái
meiri fræðslu um lýðræðislega
þátttöku. Verði frumvarpið
lögfest öðlast hluti síðasta ár-
gangs grunnskólanema kosn-
ingarrétt. ,,Meiri hlutinn bein-
ir því til ráðherra mennta- og
menningarmála að huga sér-
staklega að því hvernig best
verði hagað fræðslu fyrir
þennan hóp og að haft verði
samráð við umboðsmann
barna þar um,“ segir í álit-
inu.
Nefndarmeirihluti vill
lækka strax í 16 ár
Morgunblaðið/Hari
Í þingsal Meirihluti stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar, 2 stjórnarþing-
menn og 3 úr stjórnarandstöðu, mæla með lækkun kosningaaldurs.
Gagnrýnt hefur verið að ef lækka
eigi kosningaaldur í 16 ár verði
16 og 17 ára einstaklingar um
leið kjörgengir til sveitarstjórna
þó að þeir séu ekki orðnir fjár-
ráða fyrr en þeir ná 18 ára aldri.
Í nefndaráliti meirihlutans
segir um þetta:
,,Fyrir nefndinni komu fram
sjónarmið um að kjörgengi ætti
fremur að fylgja lögræðisaldri,
m.a. vegna þess að fulltrúar í
sveitarstjórnum taka ákvarðanir
sem varða fjárhag sveitarfé-
laga og ekki eðlilegt að
ófjárráða einstaklingar
komi að slíkum ákvörð-
unum.
Meiri hlutinn fellst á
þessi sjónarmið og leggur
til breytingar á frumvarp-
inu þannig að það verði
einungis kosninga-
rétturinn sem
miðast við 16
ára aldur.“
Öðlist kjör-
gengi 18 ára
NEFNDARÁLIT MEIRIHLUTA
Kolbeinn Óttarsson
Proppé