Fréttablaðið - 06.10.2018, Blaðsíða 102

Þetta er
fyrsta yfir-
litssýningin á
verkum hans í
Þessu safni
sem varð-
veitir Þau og
eru Það
ákveðin
tímamót.
Yfirlitssýning á verkum Karls Einarssonar Dunganon verður opnuð í Listasafni Íslands í dag, laugar-daginn 6. október.
Sýningarstjóri er Harpa Björnsdóttir.
Karl Dunganon fæddist á Íslandi
árið 1897 en flutti barnungur til Fær-
eyja og síðar til Danmerkur þar sem
hann lést árið 1972. Hann arfleiddi
íslensku þjóðina að öllum myndum
sínum og handritum. Myndverkin
eru varðveitt í Listasafni Íslands en
ritverk og handrit eru í Þjóðskjala-
safni Íslands.
Á sýningunni, sem nefnist Véfrétt-
ir, verður fjöldi verka úr myndröð
sem Dunganon gerði við ljóðabálk
sinn Oracles of St. Kilda. Verkin eru
unnin á tímabilinu 1946-1960. „Á
sýningunni eru um hundrað verk.
Þetta eru fantasíur, allar í sömu
stærð, og sagðist Dunganon hafa
notað við gerð þeirra liti sem hann
stal frá krökkum. Svo lakkaði hann
yfir þær í lokin sem gaf þeim gull-
inn blæ. Þetta eru ótrúlega fallegar
myndir sem hann gerði við ljóða-
bálkinn, en hvernig hann tengdi
saman ljóð og mynd er eitthvað sem
hefur reynst illmögulegt að fá botn
í, þrátt fyrir mikla yfirlegu,“ segir
Harpa.
Ákveðin tímamót
Fyrsta opinbera sýningin hér á landi
á verkum Dunganons var árið 1976,
fjórum árum eftir andlát hans. „Vinur
Fantasíur hins einstaka Karls Dunganon
Ein af hinum
skemmtilegu
fantasíum
Dunganons sem
til sýnis eru í
Listasafni Íslands.
fyrsta yfirlits-
sýningin á verkum
listamannsins í
listasafni íslands.
sérstakur persónu-
leiki og sérstæður
listamaður. Bók á
leiðinni.
hans, Björn
Th. Björnsson
listfræðingur,
fékk verk eftir
hann lánuð frá
l i s t a s a f n i n u
og sýndi þau
á Listahátíð í
Bogasal Þjóð-
minjasafnsins,“
segir Harpa.
„Vinkona hans,
Helga Hjörvar,
fékk árið 2005
lánuð um þrjá-
tíu verk sem hún
sýndi í Norður-
landahúsinu í
Færeyjum og
árið 2009 sýndi
hún um sjötíu
verk hans í Kaup-
mannahöfn. En þetta er fyrsta yfir-
litssýningin á verkum hans í þessu
safni sem varðveitir þau og eru það
ákveðin tímamót.“
Heillaði fólk
Spurð um Dunganon segir Harpa:
„Hann var mjög sérstakur persónu-
leiki og sérstæður listamaður. Hann
fæddist á Íslandi og kallaði sig alltaf
Íslending þótt hann hefði alist upp
í Færeyjum. Hann bjó öll sín efri ár
í Danmörku en hafði farið um Evr-
ópu þar á undan, verið í Frakklandi,
Belgíu og á Spáni.
Hann tók sér ungur nafnið greifi af
Dunganon og sæmdi sig einnig titl-
inum hertogi af St. Kildu, auk ann-
arra titla og skáldanafna. Hann gaf
út fyrstu ljóðabók sína árið 1931 en
seinna fór hann að teikna og mála.
Hann setti sig oft í ákveðið hlutverk,
hafði gaman af því að vera öðruvísi
og jafnvel ganga pínulítið fram af
fólki. Hann kom úr mjög borgara-
legu umhverfi og var á margan
hátt mjög borgaralegur sjálfur, en á
sama tíma var hann í algjöru andófi
gegn alls konar reglum og kreddum
borgaralegra viðhorfa. Hann var vel
lesinn, las mikið heimspeki og dul-
speki, og þegar hann var kominn á
efri ár töluðu margir um hann sem
hálfgerðan lífsspeking. Hann virðist
hafa heillað fólk sem persóna og
vonandi heillar hann fólk enn með
verkum sínum.“
Sýningin stendur fram í janúar og
samhliða henni verður gefin út bók
um Dunganon þar sem fjallað er um
ævintýralegt lífshlaup hans, sem og
höfundarverk. Harpa Björnsdóttir og
Helga Hjörvar ritstýra bókinni sem
kemur út á næstu mánuðum.
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@frettabladid.is
Harpa Björns-
dóttir sýningarstjóri
við uppsetningu
sýningarinnar.
FréttaBLaðið/
Sigtryggur ari
Helguleikur
Höfundur: Kolbeinn Bjarnason
Blaðsíður: 450 síður
Útgefandi: Sæmundur
Þegar farið var að senda loft-skeyti í gamla daga birtist frétt í einhverju dagblaðinu
þar sem stóð: „Loftskeyti geigaði og
drap belju.“ Fólk var álíka tortryggið
þegar fyrst fór að heyrast í sembal í
tónleikalífinu hér. Semball er hljóm-
borðshljóðfæri og forfaðir píanósins.
Það eru strengir í honum, en ekki er
slegið á þá með hömrum, heldur
eru þeir plokkaðir með sérstökum
mekanisma. Hljómurinn er veikur,
enda ekki hægt að stjórna styrk-
leikanum með því að slá misfast á
nóturnar. Áferðin er vélræn og hún
kemur illa út í samspili við venjuleg
nútímahljóðfæri. Þetta fannst fólki
vafasamt.
Helga Ingólfsdóttir semballeik-
ari, sem lést fyrir
tæpum áratug,
lét þó takmark-
anir sembalsins
ekki aftra sér.
H ú n b a r ð i s t
fyrir því að hann
fengi verðskuld-
aðan sess í tón-
leikalífinu. Frá
þessu segir í bók
sem ber nafnið
H e l g u l e i ku r ,
saga Helgu Ing-
ólfsdóttur og
Sumartónleika
í Skálholts-
kirkju, og er
eftir Kolbein
B j a r n a s o n .
Með bókinni
f y l g j a s e x
geisladiskar með leik Helgu.
Fjallað er um ævistarf hennar, en
hún stofnaði téða Sumartónleika,
afar veglega og vandaða tónlistarhá-
tíð. Áherslan
þar er annars
vegar á bar-
o k k t ó n l i s t
s a u t j á n d u
a l d a r i n n a r
og fyrri hluta
þeirrar átj-
ándu, og svo
n ú t í m ave r k
sem yfirleitt
eru innblásin
af trúarlegum,
þ j ó ð l e g u m
efnivið.
Fyrsti hluti
b ó k a r i n n a r ,
tæpar hundrað
síður, er um
sembalinn sjálf-
an og vanda-
málin sem upp
ko m a þ e g a r
hljómur hans blandast nútíma-
hljóðfærum. Svar Helgu við því var
að hvetja til þess að barokktónlist
yrði öll leikin á „upprunaleg“ hljóð-
færi. Eftir því sem tónlistin þróaðist
frá barokktímanum yfir í rómantík
19.  aldarinnar þurftu hljóðfærin
meiri hljómstyrk til að hægt væri
að túlka þær tilfinningaólgur sem
rómantíkin kallaði á. Farið var að
nota stálstrengi í stað garna í strok-
hljóðfærunum, flautan var smíðuð
úr málmi en ekki tré, o.s.frv. Þessi
breyting umturnaði barokktónlist-
inni, hún varð miklu belgingslegri
og missti hinn fínlega karakter sem
einkenndi hana. Í slíku umhverfi
þar sem einnig var leikið á sembal,
drukknaði hann einfaldlega í hljóm-
gnýnum.
Helga var leiðandi afl í því að
breyta þessu, og nú er svo komið að
maður getur notið barokktónlistar
með reglulegu millibili eins og hún
var upphaflega hugsuð. Alþjóðlega
barokksveitin í Hallgrímskirkju
kemur árlega fram með stórvirki
barokktímans, en þar er leikið á upp-
runahljóðfæri. Minni hópar á borð
við Nordic Affect hafa auk þess vakið
ánægju og gleði undirritaðs oftar en
einu sinni. Á slíkum tónleikum er
gjarnan leikið á sembal, og hann
hljómar miklu betur en ella.
Helguleikur er fróðleg bók. Saga
sembalsins á Íslandi og Sumartón-
leikanna í Skálholti er rakin mjög
ítarlega. Lesandinn fær hins vegar
nánast ekkert að vita um Helgu
sjálfa, hið persónulega um hana
mætti segja á einni blaðsíðu – í mesta
lagi. Þetta gerir að verkum að stór
hluti bókarinnar er nokkuð þurr, en
sem fræðibók er hún engu að síður
frábær. Farið er í allt sem átti sér stað
á tónleikunum í Skálholti í gríðar-
legum smáatriðum og þau mega
ekki gleymast, því þar voru frumflutt
mörg íslensk tónverk. Óneitanlega
er bókin skyldueign allra sem hafa
áhuga á íslenskri tónlistarsögu.
Jónas Sen
Niðurstaða: Vönduð fræðibók um
mikilvægan þátt íslenskrar tónlistarsögu.
Af raunum og sigri sembalsins
6 . o k t ó b e r 2 0 1 8 L a u G a r D a G u r50 m e N N i N G ∙ F r É t t a b L a ð i ð
menning
0
6
-1
0
-2
0
1
8
0
4
:1
2
F
B
1
2
0
s
_
P
1
0
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
9
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
1
0
2
-C
E
5
C
2
1
0
2
-C
D
2
0
2
1
0
2
-C
B
E
4
2
1
0
2
-C
A
A
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
1
2
0
s
_
5
_
1
0
_
2
0
1
8
C
M
Y
K