Morgunblaðið - 07.08.2018, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. ÁGÚST 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Facebook,stærstisamfélags-
miðill veraldar,
hefur viðurkennt
að það getur verið
tímasóun að vafra
mikið um miðilinn.
Snemma árs ræddi stofnandi
og stjórnandi Facebook þetta
með því að segja að fyrirtækið
vildi að tímanum sem fólk
verði á miðlinum væri vel
varið.
Efast má um að það hafi tek-
ist, en til marks um þær
áhyggjur sem Facebook hefur
af tímasóuninni má nefna að
nýlega hóf fyrirtækið að bjóða
notendum upp á að fylgjast
með því hve miklum tíma þeir
eyða þar og fá tilkynningar
þegar þeir eru komnir yfir
þann tíma sem þeir ætla fyrir
miðilinn.
Þó að Facebook sé stærsti
samfélagsmiðillinn er hann
vitaskuld ekki sá eini og er full
ástæða til að hafa sömu
áhyggjur af vafri á öðrum slík-
um miðlum. Tíminn er fljótur
að hverfa þegar fólk flækist
þar um og víst er að eftir á
telja notendur tímanum ekki
alltaf hafa verið vel varið.
Á það hefur líka verið bent
að á slíkum miðlum er hætt við
að fólk fái ekki allar þær upp-
lýsingar sem það þarf eða yfir-
leitt upplýsingar sem talist
geta nálægt því að gefa rétta
mynd af heiminum. Miðlarnir
eru til dæmis yfirfullir af
kynningarefni sem greitt er
fyrir án þess að notendur séu
varaðir við að sá sem, svo
dæmi séu nefnd, mælir með
tiltekinni hársápu eða heim-
ilistæki, að ekki sé talað um
áfengistegund, fái greitt fyrir
þau meðmæli.
Misnotkun þessara miðla í
þjóðmálaumræðunni hefur
verið nokkuð til umræðu, eink-
um í tengslum við kosningar í
Bandaríkjunum. Margt af því
er án efa ofmælt og hluti af
pólitískum leik, en sumt sem
þar hefur komið fram sýnir þó
hvernig hægt er að misnota
þessa miðla og dreifa röngum
fullyrðingum sem geta farið
víða og notendur eiga erfitt
með að verjast og varast.
Þegar rætt er um hættuna á
að fólk verði illa upplýst,
þröngsýnt og jafnvel fordóma-
fullt af því að fá stóran hluta af
upplýsingum sínum af sam-
félagsmiðlum í stað hefðbund-
inna fjölmiðla er yfirleitt verið
að vísa til fullorðinna. Þeir eru
þó ekki einir í hættu á að verða
fyrir óæskilegum áhrifum af
völdum samfélagsmiðla, börn
og ungmenni eru það einnig.
The Telegraph sagði frá því
um helgina að Susan Green-
field, sem er með rannsóknar-
stöðu við Oxford-
háskóla og hefur
meðal annars
rannsakað Park-
inson- og Alzheim-
ersjúkdómana,
hefði miklar
áhyggjur af áhrif-
um samfélagsmiðla og tölvu-
leikja á ungt fólk. Hún óttast
að þessir miðlar og leikir valdi
því að fólk verði með tilfinn-
ingalegan þroska þriggja ára,
þurfi sífellt á einhverju áreiti
að halda til að þurfa ekki að
hugsa sjálft. „Ég spái því,“
segir Greenfield, „að fólk verði
eins og þriggja ára: tilfinn-
ingaríkt, áhættusamt, með lít-
inn félagsþroska, veika sjálfs-
mynd og litla einbeitingu.“
Greenfield skrifaði bók um
þetta fyrir fjórum árum þar
sem fram kom að með aukinni
notkun samfélagsmiðla væri
hætt við að börn yrðu sjálfs-
elskari, með minna sjálfs-
öryggi og meira þunglyndi en
ef þau væru meira í beinum
samskiptum við annað fólk.
Hún segir nú að rannsóknir
sem gerðar hafi verið síðan
hafi því miður staðfest þetta
álit hennar.
Tækniþróun síðustu ára hef-
ur verið ógnarhröð. Þetta má
meðal annars sjá af verðmæti
stóru tæknifyrirtækjanna í
Bandaríkjunum, Apple, Ama-
zon, Alphabet (Google), Micro-
soft og Facebook, sem raða
sér í efstu sæti listans yfir
stærstu fyrirtækin í S&P 500-
hlutabréfavísitölunni. Og í lið-
inni viku gerðist það að verð-
mæti Apple fór yfir 1.000
milljarða dala, 107.000 millj-
arða króna, sem er hærra
verðmat en markaðurinn hef-
ur sett á nokkurt annað fyrir-
tæki á bandaríska mark-
aðnum.
Þetta getur verið áhyggju-
efni og heimurinn hefur séð
bólur springa, meðal annars
tæknibólu. Ekki er útilokað að
það endurtaki sig ef væntingar
ganga ekki eftir.
Mun meiri ástæða er þó til
að hafa áhyggjur af áhrifum
þessarar nýju tækni á þróun
samfélagsins og jafnvel
mannsins sjálfs, ef marka má
orð Susan Greenfield. Þetta
þýðir vitaskuld ekki að hafna
eigi hinni nýju tækni, því að
hún hefur fjölmarga góða
kosti. Það þarf hins vegar að
læra að nota þessa tækni rétt.
Sá mikli hraði sem verið hefur
á tækniþróuninni hefur gert
fólki erfitt fyrir að átta sig á
tækninni og læra að nota hana
en misnota ekki. Nauðsynlegt
er að umræður um galla, jafnt
sem kosti, hinnar nýju tækni
eigi sér stað til að fólk geti
brugðist við og komið í veg
fyrir að verstu spárnar rætist.
Tækniþróun liðinna
ára hefur verið hröð
og óvíst er að unga
fólkið komist
óskaddað frá henni}
Nýjar hættur
E
ins og flestum mun kunnugt
lækkuðu afurðastöðvar verð til
sauðfjárbænda um allt að 29%
síðasta haust. Sú lækkun kom í
kjölfar 10% lækkunar árið áður.
Hræddur er ég um að það færi um almenna
launþega ef þeir yrðu fyrir viðlíka kauplækk-
unum fyrirvaralaust og án viðvörunar. Um-
ræddar lækkanir til sauðfjárbænda voru sagð-
ar nauðsynlegar vegna erfiðrar birgðastöðu
auk versnandi afkomu afurðastöðvanna.
Maður hefði haldið að í kjölfar lækkananna og
vegna birgðastöðunnar hefði verið gripið til
sérstakra ráðstafana í markaðsmálum. Sú er
ekki raunin. Menn hafa að vísu sótt til Kína og
víðar og er það góðra gjalda vert. En á besta
markaðnum fyrir sauðfjárafurðir, innanlands-
markaðnum bólar ekki á neinu. Engar verð-
lækkanir, engin söluátök, engar uppskriftasamkeppnir.
Fáar nýjungar í skurði og framsetningu nema þær sem
Costco innleiddi. Ekki hafa menn heldur ráðist í söluátök í
stóreldhúsum og mötuneytum. Á matseðlum þeirra mötu-
neyta sem ég þekki gerst til, mötuneytum stjórnarráðs og
Alþingis, er lambakjöt t.d. mjög fáséð. Ekki þekki ég
hvernig háttar til í skólaeldhúsum en þarna gætu leynst
tækifæri. Ekki hefur verðlækkunin til bænda skilað sér á
disk okkar neytenda. Spurningin er: Hvað varð um þessa
fórn bænda? Lenti hún hjá afurðastöðvum? Eða hjá kaup-
mönnum? Svar óskast. Nú þegar kjarasamningar standa
fyrir dyrum koma ýmsir forkólfar vinnuveitenda fram og
minnast á nauðsyn hækkana á framleiðslu-
vörum sínum jafnvel áður en niðurstöður kjara-
samninga liggja fyrir. Þannig kom nýlega fram
forstjóri einnar stærstu afurðastöðvar í land-
búnaði og boðaði verðhækkanir. Gott væri ef
hann sæi sér fært að svara spurningum mínum
hér að framan. Gott væri einnig ef hann upp-
lýsti um þróun í birgðum sauðfjárafurða eftir
þessa skörpu verðlækkun til bænda.
Nú er nýkomin skýrsla um sauðfjárfram-
leiðslu. Ekki er sá sem hér ritar búinn að gaum-
gæfa hana en af því sem ratað hefur í fréttir má
ráða að nú vilji stjórnvöld ráðast í skarpan
niðurskurð í sauðfjárbúskap. Engar fréttir hafa
borist af átaki í markaðsmálum. Kannski er
ekkert um þau í skýrslunni. Ekki virðist þar að
finna neitt sem leitt gæti til meiri þróunar af-
urða. Meiri framleiðslu lífrænna afurða, sterk-
ari upprunamerkingum, upplýsingum um lyfjagjöf. Allt
eru þetta þættir sem orðið gætu til aukinnar sölu jafnt
innanlands sem utan. Ég held að ráð væri að menn gaum-
gæfðu vel áhrif skarps niðurskurðar í sauðfjárframleiðslu á
einstaka bændur, atvinnu í einstökum héruðum, byggða-
festu og fleiri slíka þætt áður en ráðist er í víðtækan niður-
skurð og áður en stjórnvöld stimpla bændastéttina sem
einhvers konar vandamál sem leysa þurfi með niðurskurði.
Þorsteinn
Sæmundsson
Pistill
Eru fórnir sauðfjárbænda til einskis?
Höfundur er þingmaður Miðflokksins
í Reykjavíkurkjördæmi suður.
thorsteinns@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Teitur Gissurarson
teitur@mbl.is
Samkvæmt lögum um líf-eyrissjóði geta hjón eðasambýlisfólk skipt sín ámilli lífeyrisréttindum eða
eftirlaunum úr lífeyrissjóðum.
Mestar líkur eru á að úrræðið
geti nýst hjónum þar sem lífeyris-
réttindi eru mjög ójöfn, t.a.m. þar
sem annað hjóna hefur verið heima-
vinnandi og hitt á vinnumarkaði.
Algengt er að fólk hugi ekki að
slíku fyrr en við skilnað en skipting
lífeyrisréttinda er þó alls ekki hugs-
að sem skilnaðarúrræði.
Þetta og fleira segir Þórey S.
Þórðardóttir, framkvæmdastjóri
Landssamtaka lífeyrissjóða, í sam-
tali við Morgunblaðið.
Fleiri mættu íhuga málið
„Það er talsvert um það en það
mætti vera miklu algengara að fólk
hugaði að þessu,“ segir Þórey spurð
hvort algengt sé að hjón nýti sér úr-
ræði um skiptingu ellilífeyris-
réttinda.
Eins og áður segir má telja úr-
ræðið skynsamlegt þegar lífeyris-
réttindi eru ójöfn og er þá hvoru
hjóna tryggður ásættanlegur lífeyrir
þegar annar aðilinn fellur frá.
Gagnáhættan er hins vegar sú að ef
tekjulægri makinn deyr á undan
hinum þá hefur sá sem eftir lifir
framselt helming réttinda sinna sem
þá falla niður við andlát makans.
Einungis er unnt að skipta
lífeyrisréttindum með samningi milli
hjóna, og þarf hann að vera gagn-
kvæmur og jafn. Bæði hjón þurfa því
að skipta réttindum sínum þannig að
þau veita hinu sama hlutfall réttinda
sinna. Samningar geta ekki tekið til
makalífeyris eða örorkulífeyrisrétt-
inda og er hægt að framselja allt að
helming ellilífeyrisréttinda til maka
síns.
Sniðugt að kynna sér stöðuna
Í fræðslugrein frá Almenna líf-
eyrissjóðnum um skiptingu lífeyris-
réttinda segir m.a. að algengast sé í
nútímaþjóðfélagi að báðir aðilar
hjónabands séu útivinnandi og safni
upp sjálfstæðum lífeyrisréttindum.
Jafnframt er bent á að ákvæði um
skiptingu lífeyrisréttinda hafi verið
mikil réttarbót þegar það kom inn í
lífeyrislögin árið 1997, sérstaklega
þar sem annar aðili var heimavinn-
andi.
Þórey mælir þó með því að fólk
hafi stöðu sína á hreinu og vegi og
meti möguleika.
„Ég mæli eindregið með því að
fólk íhugi þetta og skoði stöðu sína.
Þetta hentar ekkert öllum en í
mörgum tilfellum er mjög gott að
fólk hugi að þessu,“ segir Þórey.
Hún hefur bent á að margir telji
úrræðið vera skapað fyrir fólk sem
stendur í skilnaði en svo sé ekki.
„Ég hef rekið mig á að margir
telja skiptingu lífeyrisréttinda vera
skilnaðarúrræði en þannig er laga-
ákvæðið alls ekki hugsað heldur sem
jafnréttis- eða sanngirnismál.“
Í áðurnefndri fræðslugrein frá
Almenna lífeyrissjóðnum má finna
fleiri heilræði en að skipting réttinda
geti verið skynsamleg þegar mikill
munur er á lífeyrisréttindum.
Sem dæmi er nefnt að
taka skuli tillit til makalíf-
eyrisréttinda við ákvörð-
un um skiptingu lífeyr-
isréttinda.
Makalífeyrisréttindi,
sem skulu greidd til maka
látins sjóðfélaga,
eru almennt ein-
göngu tímabund-
in en áður fyrr
var algengt að
þau væru ævi-
löng.
Ættum við að skipta
lífeyrisréttindunum?
Lög um lífeyrissjóði gera ráð
fyrir þremur möguleikum um
hvernig má skipta lífeyris-
greiðslum milli hjóna og sam-
býlisfólks:
Í fyrsta lagi má skipta lífeyr-
isgreiðslum þannig að
greiðslur sjóðfélaga renna að
hálfu til maka eða fyrrverandi
maka.
Í öðru lagi má skipta
lífeyrisréttindum sem áunnin
hafa verið á hjúskapar- eða
sambúðartíma. Það er þó skil-
yrði að það sé ákveðið fyrir 65
ára aldur og sjúkdómar eða
heilsufar dragi ekki úr lífs-
líkum.
Í þriðja lagi má skipta ið-
gjaldsgreiðslum til að jafna
ávinnslu framtíðar-
réttinda og skapast við
það sjálfstæð réttindi
sjóðfélaga annars
vegar og maka hins
vegar.
Hvernig má
ég skipta?
LÖGIN GERA RÁÐ FYRIR
ÞREMUR MÖGULEIKUM
Þórey S.
Þórðardóttir
Ljósmynd/Landssamtök lífeyrissjóða
Staðan Þórey mælir eindregið með því að sem flestir íhugi að skipta líf-
eyrisréttindunum með maka sínum. Ekki sé þó víst að það henti öllum.