Morgunblaðið - 07.08.2018, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. ÁGÚST 2018
Í viðeigandi klæðnaði Hvalaskoðun hefur orðið æ vinsælli hin síðari misseri, ekki síst meðal erlendra ferðamanna. Þessir ágætu gestir voru vel búnir þegar haldið var úr höfn í Reykjavík.
Ómar
Í gúrkutíð hérlendra
fjölmiðla hefur undan-
farið eðlilega verið mikið
rætt um óvenjulegt veð-
urfar, en ýmsir stór-
viðburðir á alþjóðasviði
hafa ekki náð inn á
fréttastofur. Undir það
falla ný „þjóðríkislög“
sem Ísraelsþing sam-
þykkti 19. júlí. Með þeim
er landið skilgreint sem
ríki gyðinga og hebreska verður eina
opinbera tungumálið. Arabíska, sem
áður var jafnstæð, er sett skör lægra.
Að mati þýskra fjölmiðla eins og Süd-
deutsche Zeitung (19. júlí) er þetta
hnefahögg í garð ísraelskra þegna af
öðrum uppruna, en þeir eru nú röskur
fimmtungur af íbúum landsins. „Mis-
munun er nú leyfileg og ekki þarf leng-
ur að virða réttindi minnihluta. Þessi
lög eru jafnframt svik við sjálfstæðis-
yfirlýsinguna um stofnun Ísraelsríkis
fyrir 70 árum,“ segir blaðið undir fyrir-
sögninni Diskriminierung per Gesetz.
New York Times segir samdægurs að
þessi nýja grundvallarlöggjöf, sem
jafngildi stjórnarskrárbreytingu, veiti
gyðingum einum réttinn til sjálfs-
ákvörðunar. Deilur hafa staðið árum
saman um drög að þessari lagasetn-
ingu en hún var að lokum samþykkt
með 62 atkvæðum gegn 55. Netan-
yahu, forsætisráðherra í hægrisinn-
uðustu ríkisstjórn í 70 ára sögu Ísraels,
lýsir lögunum sem þeim afdrifaríkustu
í sögu síonista til þessa. Nú binda and-
stæðingar þessara fáheyrðu laga helst
vonir við að hæstiréttur landsins dæmi
þau ómerk, en aðrir telja á því litlar
líkur eins og dómstóllinn nú er skip-
aður.
Fróðleg bók um Mið-Austurlönd
Fyrr á þessu ári kom út bókin Mið-
Austurlönd eftir Magnús Þorkel Bern-
harðsson (Mál og menning 2018). Ég
hafði nýlokið við að lesa hana þegar
ofangreind tíðindi bárust frá „landinu
helga“. Tilkoma hennar er viðburður,
þar eð hún bætir úr brýnni þörf sem
upplýsandi rit fyrir almenning um
sögu heimshluta sem um langt skeið
hefur verið eitt mesta átakasvæði á
jörðinni og með flókna og fyrir flest
okkar framandi sögu eftir að bernsk-
um frásögnum biblíunnar sleppir.
Magnús, sem starfar í Bandaríkj-
unum, var íslenskum útvarpshlust-
endum áður að góðu kunnur, en hér
miðlar hann úr brunni
þekkingar sinnar sem
sagnfræðiprófessor og
sérfræðingur um þenn-
an heimshluta. Álita-
málin í sögu þessa svæð-
is á síðasta mannsaldri
eru mörg og umdeild,
m.a. vegna síendurtek-
innar íhlutunar Vestur-
landa. Þróun mála í Pal-
estínu, einkum frá
upphafi 20. aldar til nú-
tíma, er aðeins hluti
þessa verks. Átakasaga
Ísraela og Palestínumanna er hér rak-
in undir kaflafyrirsögninni „Hin full-
komna deila“. Ísraelsríki varð til á
upphafsárum Sameinuðu þjóðanna
með umdeildri meirihlutasamþykkt
þar sem sigurvegarar stríðsins en
einnig smáríki eins og Ísland komu við
sögu. Sjálfstæðisyfirlýsingu Ísraels-
ríkis 1948 fylgdi fyrsta stríðið við arab-
íska nágranna og brottrekstur um 700
þúsund araba úr eigin landi. Um það
segir Magnús Þorkell í bók sinni:
„Sýnt hefur verið fram á það með óve-
fengjanlegum hætti að hersveitir síon-
ista og Ísrael beittu hernaðarlegu valdi
til að reka meirihluta flóttamanna frá
heimilum sínum“ (s. 196). Tveimur
áratugum seinna, 1967, háði síðan Ísr-
aelsher sigursælt árásarstríð sem lauk
með hernámi Ísraels á stórum land-
svæðum, sem enn er staðreynd, þ.e. á
Vesturbakkanum, Gasa, Sínaiskaga og
í Golanhæðum. Þvert ofan í vopna-
hlésskilmála og alþjóðasamþykktir
hafa Ísraelsmenn síðan markvisst fært
út byggðir gyðinga á hin herteknu
svæði, skref fyrir skref allt fram á
þennan dag.
Breytt afstaða hérlendis til
Ísraels og Palestínumanna
Viðhorf íslenskra stjórnvalda til Ísr-
aels einkenndust um áratugi líkt og
margra annarra fyrst og fremst af
samúð við gyðinga vegna ofsókna, en
mörkuðust einnig af sögulegu og
trúarlegu ívafi. Tilkoma Frelsis-
samtaka Palestínu (PLO) sem mál-
svara palestínsku þjóðarinnar breytti
smám saman einhliða mynd af Ísraels-
ríki, ekki síst eftir Sex daga stríðið
1967 og víðtækt hernám Ísraels á land-
svæðum nágrannaríkja sem fordæmt
var af yfirgnæfandi meirihluta á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna. Alþingi
samþykkti vorið 1989 þingmanna-
tillögu um deilur Ísraels og Palestínu-
manna (mál A102 á 111. þingi). Með
henni fordæmdi þingið yfirgang
Ísraelsmanna og lýsti stuðningi við al-
þjóðlega friðarráðstefnu á vegum
Sameinuðu þjóðanna. Orðrétt sagði
þar: „Alþingi leggur áherslu á að við-
urkenna sjálfsákvörðunarrétt palest-
ínsku þjóðarinnar og tilverurétt Ísr-
aelsríkis. Einnig ber að virða rétt
palestínskra flóttamanna til að snúa
aftur til fyrri heimkynna sinna í sam-
ræmi við margítrekaðar ályktanir
Sameinuðu þjóðanna. Alþingi telur að
Ísland eigi að hafa vinsamleg sam-
skipti við Frelsissamtök Palestínu.“ –
Það var í góðu samræmi við þennan
vilja þingsins að Steingrímur Her-
mannsson fór sem forsætisráðherra
Íslands til fundar við formann PLO,
Jassir Arafat, í Túnis vorið 1990.
Tveggja ríkja lausnin
fjarlægist óðum
Óslóarsamkomulagið frá árinu 1993
vakti miklar vonir um viðsnúning í
þessari hrikalegu deilu. Það var und-
irritað í Hvíta húsinu af báðum aðilum,
Ísrael og PLO, sem með því viður-
kenndu hvor annan og að stefnt skyldi
að gagnkvæmri lausn með stofnun
sjálfstæðs ríkis Palestínu við hlið Ísr-
ael innan landamæra þess síðarnefnda
frá því fyrir stríðið 1967. Brátt sló hins
vegar í bakseglin, m.a. vegna land-
náms gyðinga á hernumdu svæðunum,
þar sem nú búa um 500 þúsund manns
í fullkomnum órétti. Síðustu aðgerðir
stjórnar Netanyahu að lýsa Jerúsalem
höfuðstað Ísraels og nú með því að lög-
festa að Ísraels-Arabar skuli verða
annars flokks fólk í eigin landi, eru
hnefahögg sem ekki verða misskilin.
Magnús Þorkell Bernharðsson er sem
vænta má ekki bjartsýnn á að úr ræt-
ist. Hann segir: „Óslóarsamkomulagið
er nú óvirkt og bitlaust og ekki virðist í
vændum pólitískur metnaður hjá Ísr-
aelum til að gefa nokkuð eftir. ... Sögu-
legar frásagnir beggja aðila byggjast á
hræðslu og óöryggi. Báðir aðilar óttast
útrýmingu. Og að einhverju leyti ótt-
ast báðir aðilar frið.“ Lagasetningin
nýja um gyðingaríkið, sem nefnd var
hér í upphafi, bætir enn gráu ofan á
svart.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Með „þjóðríkislög-
unum“ er Ísrael skil-
greint sem ríki gyðinga
og hebreska verður eina
opinbera tungumálið.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Ísrael brýtur alþjóðasam-
þykktir og lögfestir nú að
landið sé gyðingaríki
Það er oft eins og
margir menn skilji alls
ekki eðli og tilgang
sakamála, sem rekin
eru fyrir dómi. Saka-
mál fjalla ekki um
uppgjör milli brota-
þola og sakbornings.
Þau eru höfðuð af
handhöfum ríkisvalds
(ákæruvalds) gegn
þeim sem er grunaður um að hafa
framið refsivert brot. Viðfangs-
efnið er sakborningurinn og við-
leitni samfélagsins til að draga þá
menn til ábyrgðar, sem brotið hafa
af sér með refsiverðum hætti.
Í refsimálinu verður hlutur ætl-
aðs brotaþola ekki réttur. Hafi
verið brotið á honum verður því
ekki breytt. Hann á þess samt kost
að koma bótakröfu vegna tjóns
síns að í sakamálinu. Örlög þeirrar
kröfu geta ekki ráðið niðurstöðu
um sök sakborningsins. Þess utan
getur brotaþoli höfðað einkamál
gegn þeim sem hann telur hafa
brotið á sér og valdið sér skaða.
Það er lykilatriði við meðferð
sakamála að meta skuli vafa um
sekt sakbornings honum í hag.
Um þetta eru ákvæði í stjórnar-
skránni (2. mgr. 70. gr), Mannrétt-
indasáttmála Evrópu (2. mgr. 6.
gr.) og lögum um meðferð saka-
mála (108. og 109. gr.).
Þessar reglur mega teljast ekk-
ert minna en grunnreglur hins
frjálsa samfélags, því þær hindra
ríkjandi stjórnvöld í því að beita
borgara valdi án nægilegs tilefnis.
Þær vernda líka persónuleg rétt-
indi manna að því leyti að þær eiga
að hindra að menn séu dæmdir til
refsingar fyrir afbrot sem þeir
ekki hafa framið. Við vitum vel að
reglan kann að leiða til
þess að maður sem
brotið hefur af sér
kann að sleppa ef ekki
TEKST að sanna á
hann brotið. Það eru
útgjöld sem við verð-
um að sætta okkur við
vegna þess að við vilj-
um hindra að saklausir
séu dæmdir auk þess
sem við viljum ekki að
ríkisvaldið hafi heimild
til að koma fram refs-
ingum borgara af geð-
þótta sínum. Ef þessar
meginreglur yrðu numdar úr lögum
myndi taka við ástand sem helst
mætti líkja við ástand í alræðis-
ríkjum, þar sem ógnarstjórn hefur
ráð einstaklinganna í hendi sér.
Sagan greinir mörg dæmi um slíkt
ástand.
Samúð með brotaþola
Þegar sakamál koma til með-
ferðar fyrir dómi hafa flestir menn
samúð með ætluðum brotaþola af-
brots. Það er eðlilegt. Framan-
greindar meginreglur gilda samt. Í
viðkvæmum málaflokkum eins og
til dæmis flokki kynferðisbrota eru
einatt uppi háværar kröfur um að
hinum ákærða manni verði refsað.
Slík sjónarmið birtast oftast frá
fólki sem veit ekkert um sönnunar-
færsluna sem fram hefur farið fyrir
dómi. Fyrir nokkrum dögum mátti
líta hávaðasama umfjöllum um dóm
sem kveðinn hafði verið upp í Hér-
aðsdómi Reykjaness. Enginn hafði
samt lesið dóminn, því hann hafði
ekki verið birtur opinberlega. Þar
hafði dómari komist að þeirri niður-
stöðu að sök hefði ekki sannast á
ákærða í máli þar sem hann var
sakaður um kynferðisbrot gegn
börnum. Var maðurinn því sýkn-
aður af ákærunni.
Landsmenn ættu að fagna því að
í landinu skuli starfa dómarar sem
hafa þrek og þor til að dæma eftir
lögum, þó að þeir viti fyrir fram að
dómur muni ekki afla þeim vin-
sælda í fjölmiðlum og meðal þeirra
fjölmörgu sem hæst láta í samfélag-
inu. Ég tek því ofan fyrir dómar-
anum sem kvað upp nefndan dóm.
Ekki vegna þess að ég viti hvort
sakborningur var sekur um glæp-
inn heldur vegna þess að dómarinn
beitti þýðingarmikilli meginreglu
réttarríkisins af bestu samvisku og
hirti ekki um „dóminn“ sem hann
hlaut að vita að yfir honum yrði
kveðinn af fávísum almannarómi.
Grunnregla hins
frjálsa samfélags
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Landsmenn ættu að
fagna því að í land-
inu skuli starfa dómarar
sem hafa þrek og þor til
að dæma eftir lögum, þó
að þeir viti fyrir fram að
dómur muni ekki afla
þeim vinsælda í fjöl-
miðlum og meðal þeirra
fjölmörgu sem hæst láta
í samfélaginu.
Höfundur er lögmaður.
Jón Steinar
Gunnlaugsson