Morgunblaðið - 05.09.2018, Page 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. SEPTEMBER 2018
Líf og fjör Þau sem eru í Háskóladansinum tóku sporið á Háskólatorgi í gær og kynntu fyrir nýnemum dansnámskeið sem eru í boði. Nýnemadagar standa yfir þessa vikuna í Háskóla Íslands.
Árni Sæberg
Auðvitað er ekki allt
í himnalagi hjá okkur
Íslendingum. Það er
ýmislegt sem betur má
fara. En í flestu er
staða okkar öfunds-
verð og tækifærin eru
til staðar. Tækifærin
renna okkur hins vegar
úr greipum ef við mæt-
um ekki þeim áskor-
unum sem við blasa.
„Lífskjör á Íslandi eru góð, með
þeim bestu meðal OECD-ríkja, og
ójöfnuður lítill í alþjóðlegum sam-
anburði,“ skrifar dr. Gylfi Zoëga,
prófessor í hagfræði, í upphafi rit-
gerðar um stöðu efnahagsmála í að-
draganda kjarasamninga, sem unnin
var að beiðni forsætisráðuneytisins.
Hann bendir á að hagkerfið hafi náð
sér eftir áfallið 2008 og að „helstu
hagstærðir hafa aldrei verið jafn
hagstæðar og um þessar mundir“.
Opinber umræða – jafnt fjölmiðla,
stjórnmála og álitsgjafa – endur-
speglar illa þessa staðreynd.
Og dr. Gylfi bendir á hið augljósa,
sem æ færri virðast muna eftir:
„Lífskjör þjóðarinnar ráðast af
framleiðni, atvinnustigi, viðskipta-
kjörum og erlendri skuldastöðu.
Kjarasamningar hafa áhrif á skipt-
ingu tekna á milli hagnaðar og launa
og hlutfallsleg laun einstakra stétta
en þegar til lengri tíma er litið skipt-
ir hagvöxtur mestu máli fyrir þróun
lífskjara. Þannig hefur 5% hag-
vöxtur í för með sér að lífskjör verða
tvöfalt betri á 14 árum en við 1%
hagvöxt gerist það á 70 árum, svo
dæmi sé tekið. Miklu máli skiptir því
að búa atvinnulífi hagstætt um-
hverfi.“
Með öðrum orðum: Sókn til
bættra lífskjara verður ekki án þess
að byggja undir atvinnulífið –
tryggja hagstætt umhverfi fyrir lítil
jafnt sem stærri fyrirtæki. Gefa
þeim tækifæri til að auka verðmæta-
sköpun – auka framleiðni – og gera
þeim kleift að standa undir hærri
launum. Það þarf frjóan jarðveg fyr-
ir ný fyrirtæki og hvetja ungt fólk til
að stofna fyrirtæki. Byggja undir
framtaksmanninn.
Þetta verður ekki gert
með opinberum af-
skiptum og tilskipun-
um, heldur með því að
horfast í augu við þá
staðreynd að stjórn-
kerfið hefur vaxið okk-
ur yfir höfuð. Við þurf-
um ekki niðurskurð
heldur uppskurð á
kerfinu, gera það ein-
faldara og skilvirkara.
Aukinn kaupmáttur
Þótt horfur séu á hægari hagvexti
á næstu árum en við höfum notið síð-
ustu ár eru efnahagslegar aðstæður
í flestu hagstæðar, eins og kemur vel
fram í ritgerð dr. Gylfa Zoëga.
Sterkt gengi krónunnar, samhliða
verulegri hækkun launakostnaðar,
hefur að vísu dregið úr samkeppn-
ishæfni íslenskra fyrirtækja. Lækk-
un vaxta og lægri álögur, skilvirkara
regluverk, samhliða aukinni fram-
leiðni er skynsamlegasta leiðin til að
tryggja stöðu íslensks atvinnulífsins
til lengri tíma.
Gert er ráð fyrir 2,9% hagvexti á
þessu ári borið saman við 3,6% vöxt
á liðnu ári. Í þjóðhagsspá Hagstof-
unnar fyrr í sumar er reiknað með
2,7% hagvexti á næsta ári. Á árunum
2020-2023 er spáð að hagvöxtur
verði á bilinu 2,5-2,7%. Atvinnuleysi
er lítið eða 2,5% í júlí samkvæmt
vinnumarkaðsrannsókn Hagstof-
unnar.
Síðastliðna tólf mánuði hefur vísi-
tala neysluverðs hækkað um 2,6% en
vísitalan án húsnæðis hefur hækkað
um 1,3%. Launavísitalan hefur
hækkað um 6,3% og vísitala kaup-
máttar um 3,5%. Frá ársbyrjun 2013
hefur launavísitalan hækkað 51% og
kaupmáttur launa um 29%.
Líkt og hænuskref
– en í rétta átt
Heildarskuldir ríkissjóðs námu
36% af vergri landsframleiðslu í lok
síðasta árs og höfðu lækkað úr 86%
frá árinu 2011 þegar skuldirnar náðu
hámarki. Samkvæmt fjármála-
áætlun er reiknað með að skulda-
hlutfallið verði komið niður í 21% af
landsframleiðslu árið 2023. Vöxtur
landsframleiðslunnar, og góður ár-
angur við stjórn efnahags- og ríkis-
fjármála eru meginástæða þessa
mikla árangurs, samhliða fullum
endurheimtum og hagstæðu upp-
gjöri við slitabú fjármálafyrirtækja.
Almenningur nýtur lægri skulda rík-
issjóðs í formi lægri vaxtagjalda,
sem auka svigrúm ríkissjóðs til að
lækka álögur og bæta þjónustu og
auka fjárfestingu í innviðum. Takist
að halda áfram á sömu braut verða
vaxtagjöld ríkissjóðs nær 46 millj-
örðum króna lægri árið 2023 en 2009
þegar þau námu alls 84,3 milljörðum
króna. Sparnaðurinn er nokkru
meiri en heildarútgjöld til sam-
göngu- og fjarskiptamála á komandi
ári samkvæmt fjármálaáætlun.
Þessi góði árangur skiptir miklu.
Framlög til heilbrigðismála og ann-
arra velferðarmála hafa verið stór-
aukin og fjármálaáætlun næstu
fimm ára gerir ráð fyrir að útgjalda-
aukningin haldi áfram. En um leið
hafa ýmsir skattar verið lækkaðir,
þótt oft finnist mér eins og aðeins
séu tekin hænuskref í þeim efnum –
en skref í rétta átt. Fyrir launafólk
skiptir það máli að milliþrep tekju-
skatts var fellt niður og lægra þrepið
lækkað. Afnám almennra vörugjalda
hefur skilað almenningi ávinningi
sem og afnám tolla af flestum
vörum. Skattfrelsi séreignasparn-
aðar sem nýttur er til íbúðakaupa
hefur skipt ungt fólk miklu.
Ég hef áður bent á að við, sem
viljum draga úr umsvifum ríkisins,
lækka skatta á almenning og fyrir-
tæki, ýta undir framtaksmennina og
einfalda leikreglurnar, erum í minni-
hluta á þingi. Við þurfum að glíma
við þingmenn sem líta á vasa al-
mennings og fyrirtækja sem hlað-
borð – einskonar All-you-can-eat til-
boð fyrir útgjaldaglaða stjórnmála-
menn.
Áskoranir þrátt fyrir hagsæld
Hagsældin er ekki án áskorana til
lengri og skemmri tíma. Kjarasamn-
ingar verða ekki einfaldir en upp-
stokkun tekjuskattskerfisins gæti
orðið þungt lóð á vogarskálarnar til
að tryggja stöðugleika og kaupinn
kaupmátt. Ferðaþjónustan verður
ekki sami aflvaki hagvaxtar á næstu
árum og hún hefur verið. Ytra um-
hverfi sjávarútvegs er í mörgu óhag-
stætt og þungar skattbyrðar geta,
að öðru óbreyttu, knésett fyrirtæki.
Erfiðleikar í sauðfjárrækt hafa al-
varleg áhrif á fjölmörg byggðarlög.
Íslenskur landbúnaður – sem hefur
náð ótrúlegum árangri í að auka
hagkvæmni – þarf að mæta aukinni
samkeppni. Slíkt er eðlilegt og heil-
brigt ef leikreglurnar tryggja jafn-
ræði. Ekkert land sem vill tryggja
fullveldi sitt gagnvart öðrum þjóð-
um, getur leyft sér að fórna eigin
matvælaöryggi. Popúlistar lofa al-
menningi ódýrum matvælum og eru
tilbúnir til að fórna öflugri og heil-
brigðri innlendri framleiðslu á altari
lýðskrumsins.
Flutningskerfi raforku þarfnast
endurnýjunar og stendur atvinnu-
þróun um allt land fyrir þrifum.
Réttlátar breytingar á trygginga-
kerfi öryrkja hafa ekki verið gerðar
og enn búa margir eldri borgarar við
þröngan kost. Uppbyggingu heil-
brigðiskerfisins er langt í frá lokið
en ég óttast að við séum að stefna í
ranga átt. Í stað þess að nýta hæfi-
leika og krafta heilbrigðisstarfsfólks
sem starfar sjálfstætt, erum við að
auka óhagræðið, bæta við ríkisrekst-
urinn, auka kostnað. Þjónusta verð-
ur lakari.
Grunneining samfélagsins
Í amstri hversdagsins þar sem
leitað er lausna á vandamálum dags-
ins gefst sjaldan tími til að líta til
langrar framtíðar. Forystumenn
launafólks horfa eðlilega á næsta
kjarasamning og til þess tíma sem
hann er í gildi – vega og meta hvaða
ávinningi hann færir umbjóðendum
þeirra. Stjórnmálamönnum hættir
til að miða allt sitt starf við yfir-
standandi kjörtímabil (sem hafa ver-
ið stutt síðustu ár). Fyrir margra
eru næstu mánaðamót nægjanlegt
áhyggjuefni.
En þrátt fyrir áhyggjur og vafstur
hversdagsins verðum til að móta
skýra framtíðarsýn og marka stefnu
í hvernig við byggjum upp sam-
félagið til langrar framtíðar.
Stærsta áskorun komandi ára og
áratuga er að takast á við breytta
aldurssamsetningu þjóðarinnar og
lækkandi fæðingartíðni. Að óbreyttu
stefnir í að eftir 2060 verði fleiri utan
vinnumarkaðar en þeir sem eru
starfandi. Auðvitað eru það góðar
fréttir að lífaldur okkar Íslendinga
er stöðugt að lengjast og við eigum
eitt öflugasta lífeyriskerfi í heimi.
En við komust ekki hjá því að lengja
starfsævina og ná árangri í að draga
úr nýgengni örorku. Við þurfum að
stórauka fjárfestingu í baráttu gegn
lífsstílstengdum sjúkdómum og
starfsendurhæfingu. Og við þurfum
að hefja fjölskylduna aftur til vegs
og virðingar.
Fjölskyldan er grunneining sam-
félagsins og þess vegna á stefna í
skattamálum að taka mið af fjöl-
skyldunni og styrkja hana sem
grunneiningu en ekki veikja. Við
þurfum sameiginlega að koma í veg
fyrir að framgangur foreldra (móð-
ur) sé settur á frost af vinnuveitenda
vegna barneigna. Atvinnurekendur
– einkaaðilar og opinberir – verða að
innleiða ný vinnubrögð og nýtt hug-
arfar. Skipulag opinberrar þjónustu
verður að taka mið af þörfum fjöl-
skyldunnar; allt skólakerfið þar að
vera sniðið að fjölskyldum, líkt og
heilbrigðisþjónusta, fæðingarorlof
o.s.frv. Hið sama gildir um húsnæð-
ismál, skipulags- og samgöngumál.
Það er hægt að segja þetta með
einföldum hætti: Við eigum að gera
það aftur eftirsóknarvert að stofna
fjölskyldu og eignast börn, alveg
með sama hætti og við eigum að
sníða regluverk atvinnulífsins með
þeim hætti að það sé eftirsóknarvert
að koma á fót nýju fyrirtæki, búa til
ný tækifæri. Þetta er í sjálfu sér ein-
falt en getur reynst flókin áskorun.
Eftir Óla Björn
Kárason » Fjölskyldan er
grunneining sam-
félagsins og þess vegna
á stefna í skattamálum
að taka mið af fjölskyld-
unni og styrkja hana en
ekki veikja.
Óli Björn Kárason
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Tækifæri og áskoranir