Morgunblaðið - 10.12.2018, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. DESEMBER 2018
Vinir Þórey María og Máney Rán voru á leið í bakarí með hundinn Freyju þegar ljósmyndari Morgunblaðsins fékk þær til að stilla sér upp.
Árni Sæberg
Í þessari grein lang-
ar mig að vekja at-
hygli á heimilisofbeldi.
Sem barn bjó ég um
tíma við slíkt ofbeldi
auk þess sem ég hef
sem sálfræðingur ríka
reynslu af því að ræða
við foreldra og börn
sem búið hafa við
heimilisofbeldi.
Ofbeldi á heimilum
er eitt duldasta ofbeldi
sem fyrirfinnst. Heimilisofbeldi
birtist í mörgum myndum. Það get-
ur birst í ógnandi hegðun í sam-
skiptum fólks sem býr undir sama
þaki, í líkamsmeiðingum, kynferðis-
legu ofbeldi, einangrun, kúgun, nið-
urlægingu og hótunum. Áður fyrr
var yfirleitt rætt um heimilisofbeldi
í þeim skilningi að þar væri átt við
átök milli fullorðinna. Sá skilningur
hefur breyst í kjölfar reynslu og
rannsókna. Rannsóknir sýna að
börn telja sig sjálf með þegar þau
eru beðin að skilgreina hvað felst í
orðinu heimilisofbeldi,
jafnvel í þeim tilfellum
sem ofbeldið beinist
ekki beinlínis að þeim.
Börnin á ofbeldis-
heimilum
Það er óhemju mik-
ið lagt á börn sem
alast upp við ótryggar
fjölskylduaðstæður svo
sem heimilisofbeldi.
Heimilið á að vera
griðastaður barna sem
fullorðinna. Börn sem
búa við heimilisofbeldi
lifa í viðvarandi ótta og upplifa sig
stundum í bráðri lífshættu. Þetta
eru börnin sem aldrei geta vitað
fyrirfram hvernig ástandið er
heima. Þau forðast jafnvel að koma
heim með vini sína og sum reyna
að halda sig mest annars staðar ef
þau eiga þess kost. Börnum sem
eiga yngri systkini finnst mörgum
þau verða að vera til staðar til að
geta verndað þau ef ástandið verð-
ur sérstaklega slæmt á heimilinu.
Áhrif heimilisofbeldis á börn eru
iðulega margslungin og afleiðingar
geta verið alvarlegar. Barn sem
elst upp við ofbeldi á heimili sínu
fer á mis við margt. Á ofbeldis-
heimili er andrúmsloftið oft þrung-
ið spennu og kvíða og því er ef til
vill lítið um gleði og kátínu. Börn
sem alast upp við óöryggi og ótta
vegna langvarandi heimilisofbeldis
verða oft fyrir einhverjum sálræn-
um skaða. Sjálfsmynd þeirra verð-
ur fyrir hnjaski. Mörg missa trú á
sjálfum sér og finnst jafnvel erfitt
að treysta öðrum. Þau finna fyrir
kvíða, jafnvel þunglyndi, og geta
átt erfitt með að takast á við verk-
efni daglegs lífs. Afleiðingar heim-
ilisofbeldis geta fylgt einstaklingn-
um alla ævi. Ef horft er til íslensks
samfélags þá hefur orðið þróun í
málefnum barna sem búa við of-
beldi á heimilum á undanförnum
árum. Nýjar verklagsreglur lög-
reglu, barnaverndar og félags-
þjónustu sem þróaðar hafa verið og
varða viðbrögð við tilkynningum
um heimilisofbeldi er dæmi um já-
kvæða breytingu í málefnum barna
sem búa við ofbeldi. Samkvæmt
þeim er þess gætt, þegar brugðist
er við tilkynningu um heimilis-
ofbeldi, að börn á heimili fái taf-
arlaust aðstoð barnaverndar-
starfsmanns og að sérstaklega sé
hugað að velferð barna á vettvangi.
Að auki býðst þeim sálfræðistuðn-
ingur í kjölfarið.
Árið 2016 var lögfest sérákvæði í
almenn hegningarlög sem lýsir
heimilisofbeldi refsivert með skýr-
um hætti. Nú er ekki lengur
nokkrum vafa undirorpið að börn
sem búa við heimilisofbeldi eru tal-
in þolendur ofbeldisins og skulu
njóta verndar samkvæmt ákvæð-
inu.
Við getum sannarlega verið sátt
við þá vitundarvakningu sem átt
hefur sér stað í samfélaginu í þess-
um málum. Við eigum Kvenna-
athvarfið, sem gerir vel við þá sem
þangað leita, ekki síst börnin.
Kvennaathvarfið stendur opið öll-
um þeim konum og börnum sem
þurfa að flýja heimili sín vegna of-
beldis af hálfu maka eða annarra
heimilismanna. Í vitundarvakningu
þjóðarinnar felst m.a. að hlúa sér-
staklega að börnum í viðkvæmri
stöðu eins og þeirri sem hér hefur
verið lýst. Að trúa þeim ávallt þeg-
ar þau segja frá ofbeldi og bregð-
ast strax við með aðgerðum til að
koma þeim til hjálpar. Ef fjöl-
skyldumeðlimur bregst þarf barnið
að geta treyst á aðra fullorðna í lífi
sínu til að fara með sig í öruggt
skjól. Allir í nærumhverfi barnsins
skipta máli við þessar aðstæður,
ömmur, afar, frændur, frænkur,
kennarar, þjálfarar sem og aðrir
sem umgangast barnið í námi og
leik. Þessir aðilar þurfa líka að
standa vaktina og á þessari vakt
má aldrei sofna.
Eftir Kolbrúnu
Baldursdóttur » Börnum sem eiga
yngri systkini finnst
mörgum þau verða að
vera til staðar til að geta
verndað þau ef ástandið
verður sérstaklega
slæmt á heimilinu.
Kolbrún
Baldursdóttir
Höfundur er sálfræðingur og
borgarfulltrúi.
Er heimilið griðastaður barnsins þíns?
Þann 1. janúar
næstkomandi tekur til
starfa nýtt félags-
málaráðuneyti í sam-
ræmi við ákvörðun
Alþingis um breytta
skipan Stjórnarráðs-
ins. Embættistitill
minn breytist frá
sama tíma og verður
félags- og barna-
málaráðherra. Fyrir
þeirri breytingu er
einföld ástæða. Ég hef frá fyrsta
degi í stóli ráðherra sem fer með
málefni barna lagt sérstaka
áherslu á þann málaflokk og lagt
kapp á vinnu við verkefni í þágu
barna og barnafjölskyldna.
Að mínu frumkvæði
undirrituðu fimm ráð-
herrar viljayfirlýsingu
um aukið samstarf í
þágu barna nú í haust.
Hún endurspeglar
vilja okkar til að
tryggja samstarf
þvert á kerfi, stuðla
að samfelldri þjónustu
við börn og foreldra
þegar þörf er fyrir
hendi og skapa meiri
viðbragðsflýti innan
kerfisins með auknum
hvata til snemm-
tækrar íhlutunar. Auk ráðherra-
yfirlýsingarinnar hefur verið sett á
fót þverpólitísk þingmannanefnd
um málefni barna, sem er einnig
mikilvægt til að raungera þá ríku
áherslu á málefni barna sem sam-
félag okkar þarf svo mikið á að
halda.
Þótt orð séu til alls fyrst, þarf
líka fjármuni til að hrinda góðum
vilja í framkvæmd. Þess vegna er
gott að geta sagt frá því að sam-
staða var í ríkisstjórninni um að
auka framlög til málefna barna um
200 milljónir króna til að styðja við
þá endurskoðun á málaflokknum
sem nú stendur yfir og vinna að
ýmsum mikilvægum verkefnum
sem varða snemmtæka íhlutun og
aðstoð og einnig má nefna fjár-
magn upp á tugi milljóna á þessu
ári og 80 milljónir á næsta ári sem
nýtist börnum í fíknivanda.
1,8 milljarðar til hækkunar
fæðingarorlofs
Stuðningur við foreldra er
stuðningur við börn. Þess vegna
stendur ríkisstjórnin einhuga að
baki hækkun á greiðslum til for-
eldra í fæðingarorlofi á næsta ári.
Fullar greiðslur hækka úr 520.000
kr. á mánuði í 600.000 kr. og nem-
ur heildarkostnaður þessarar að-
gerðar 1,8 milljörðum króna. Enn
fremur hækkum við mótframlagið í
lífeyrissjóð úr 8% í 11,5% á næsta
ári. Stefna ríkisstjórnarinnar er
bæði að hækka greiðslurnar og
lengja orlofið og lenging þess verð-
ur næsta skrefið í þessu máli.
Loks vil ég geta um aukið fram-
lag vegna uppbyggingar sérstakra
búsetuúrræða fyrir börn með al-
varlegar þroska- og geðraskanir
en um 150 milljónum króna verður
varið á næsta ári til þess.
Það er gaman að geta kynnt
þessi mikilvægu verkefni í þágu
barna sem unnið er að. Vilji
stjórnvalda er skýr og einbeittur í
þessum efnum. Málefni barna hafa
meðbyr og það er vaxandi skiln-
ingur fyrir því í samfélaginu að
börnin okkar eru mikilvægasta
fjárfesting framtíðarinnar.
Eftir Ásmund
Einar Daðason »Málefni barna hafa
meðbyr og það er
vaxandi skilningur fyrir
því í samfélaginu að
börnin okkar eru mikil-
vægasta fjárfesting
framtíðarinnar.
Ásmundur Einar
Daðason
Höfundur er félags- og
jafnréttismálaráðherra.
Auknir fjármunir til verkefna í þágu barna
Hinn 8. nóvember var kveðinn upp dóm-
ur í Hæstarétti, þar sem fallist var á kröfu
Samherja um að fella niður stjórnvaldssekt
sem Seðlabanki Íslands hafði lagt á fyrir-
tækið.
Í kjölfarið fóru háværar umræður um að
seðlabankastjórinn hlyti að segja af sér
embætti, þar sem hann hefði orðið uppvís
af því að misfara með vald sitt. Forsætis-
ráðherrann virtist fyrst telja að ekki væru
nein efni til þess. Bankastjórinn hefði ekki
brotið af sér af ásetningi! Hún virtist síðan
hafa að einhverju leyti náð áttum, því hún
kvaðst nú hafa sent bankaráði Seðlabank-
ans bréf og óskað eftir greinargerð um mál-
ið. Var ráðinu veittur frestur til 7. desem-
ber til að skila ráðherranum
greinargerðinni.
Í blaðagrein 14. nóvember fagnaði ég
þessum sinnaskiptum sem virtust hafa orð-
ið hjá ráðherranum, en gat mér þess til að
þetta kynni bara að vera „leikur í stöðunni“
til þess að drepa málinu á dreif.
Nokkrir dagar eru nú liðnir fram yfir
skilafrest bankaráðsins án þess að séð verði
að ráðið hafi svarað. Þá er einna helst svo
að sjá að þjóðin sé búin að gleyma málinu.
Svona fara atvinnumenn að því að bíta af
sér óþægileg mál. Það tekur ekki nema
þrjár vikur!
Frestur
liðinn
Höfundur er lögmaður.
Jón Steinar
Gunnlaugsson