Morgunblaðið - 27.12.2018, Page 34

VIÐTAL
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Þegar Magnea Ingvarsdóttir hóf að fræða grunn-
skólabörn um íslensk ljóð og bókmenntir rak hún
sig fljótlega á að erfitt var að finna sýnishorn af
verkum kvenna í kennslubókunum. „Í bókmennta-
fræði í Kennaraháskólanum hafði ég kafað sér-
staklega ofan í verk kvenskálda sem tilheyrðu
rómantísku stefnunni en þegar kom að því að
kenna börnunum um þessi skáld komst ég að því
að sama sem ekkert kennsluefni var til um konur
frá þessu tímabili.“
Magnea hefur kennt ljóðlist og sögu í nokkur ár
og segir hún hlut kvenna í ljóðabókmenntum róm-
antíska tímabilsins vera gleymdan menningararf
þjóðarinnar.
Magnea, sem er menningarfræðingur að mennt,
er ritstjóri bókarinnar Kvenskáld á fullveldistíma.
„En fyrstu eintökin sem ég lét útbúa í litlu upplagi
fyrir mig og mína fengu heitið Bleika Skólaljóða-
bókin,“ segir Magnea glettin og vísar þar til bók-
arinnar Skólaljóð sem notuð var sem kennslubók
lungann úr síðustu öld og innihélt einmitt sárafá
ljóð eftir konur. Eflaust muna margir lesendur eft-
ir bókinni úr sinni skólagöngu en hún var með
blárri kápu og prýdd teikningu eftir Halldór
Pétursson af gæsum á flugi og knapa á hesti.
Komust ekki í klúbbinn
Nýja ljóðabókin mun koma út snemma á næsta
ári og hefur að geyma ljóð eftir samtals 35 konur
sem voru uppi á tímabilinu frá 1850 til 1920. „Ekki
er um að ræða tæmandi lista yfir kvenskáld frá
þessum tíma og tókst mér að finna tæplega 50 kon-
ur sem gáfu út eigin ljóð,“ útskýrir Magnea.
Ólíkt rómantísku karlskáldunum komust kon-
urnar ekki að hjá bókaútgefendum og þær sem
gáfu út ljóð sín gerðu það á eigin kostnað. Ljóða-
bækur kvennanna voru oftar en ekki aðeins ætl-
aðar vinum og vandamönnum og bendir Magnea á
að þetta geti að hluta skýrt að kvenskáld þessa
tímabils skuli ekki vera sýnilegri í kennslubók-
unum enda verk þeirra geymd í einkasöfnum og
var ekki ætlað að fara í almenna dreifingu.
Svo virðist sem samfélagið, eða a.m.k. útgef-
endur, hafi átt erfitt með að meta kvenskáld að
verðleikum. „Forlögin greiddu aftur á mótið leið
karlkyns skálda, sérstaklega ef þau féllu að tiltek-
inni hugmynd um ljóðskáld. Áttu karlskáldin það
sameiginlegt að hafa flest fengið góða menntun,
haldið til Kaupmannahafnar í nám, og snúið til
baka merkileg skáld. Þetta eitt og sér voru fríðindi
sem konur höfðu ekki aðgang að, og aftraði þeim
frá að komast í „klúbbinn“.“
Aðeins þremur kvenskáldum tókst að fá inn-
göngu í menningarsamfélag rómantískra skálda.
Þeirra fremst var ef til vill Unnur Benediktsdóttir
Bjarklind sem ritaði undir dulnefninu Hulda, en
hún gaf út fjölda bóka og er einna þekktust fyrir
þjóðhátíðarkvæðið „Hver á sér fegra föðurland“.
Hinar voru Theódóra Thoroddsen sýslumannskona
og Ólöf Sigurðardóttir ljósmóðir frá Hlöðum.
Verðskulda sess í hjörtum landsmanna
Þó að kvenskáldin hafi flest ekki fengið að kom-
ast á sama stall og hin fræknu rómantísku karl-
skáld síns tíma eiga verk þeirra ekki minna erindi
við ljóðaunnendur í dag. Magnea segir þó oft mun á
efnistökum og yfirbragði ljóða kvennanna þegar
þau eru borin saman við verk karlskálda frá sama
tíma. „Karlarnir – rómantísku skáldin sem við elsk-
um öll – brugðust við erfiðum tímum með því að
yrkja um fegurðina og náttúruna, á meðan kveð-
skapur kvennanna einkenndist af raunsæi og
fjallar um erfiða lífsbaráttu í köldu landi. Ljóðin
þeirra segja okkur sannleikan um barna- og maka-
missi, og hörmungar sem voru nánast daglegt
brauð,“ segir hún. „Konur höfðu ekki efni á draum-
órum um firði, náttúru og fegurð, heldur þurftu að
huga að bláköldum veruleika Íslendinga og mætti
kalla þær brautryðjendur í íslenskri raunsæis-
hyggju, langt fyrir tíma þekktustu skálda þriðja
áratugarins.“
Í fræðistörfum sínum og rannsóknum undan-
farin ár hefur Magnea leitast við að komast að rót-
um kveðskapar kvenskálda á fullveldistíma og seg-
ir hún umhugsunarvert hvaða vanda bókmennta-
fræðingar eiga við að etja þegar þeir greina og
flokka kveðskap eftir konur, og hvort að það hafi
eitthvað með huglægt mat manna að gera. „Önd-
vegisrit bókmenntanna eiga að endurspegla það
samfélag sem þau eru sprottin upp úr. Ef aðeins
raddir annars helmings ljóðskálda heyrast er
myndin skökk,“ segir hún.
Magnea vonast til að nýja ljóðabókin muni verða
notuð í skólastofum, og að íslensk kvenskáld róm-
antísku stefnunnar fái þann sýnileika sem þær
verðskulda. „Þær voru tvímælalaust jaðarsettar á
sínum tíma; var kennt að fela kveðskap sinn. En
þær verðskulda svo sannarleg sess í hjörtum lands-
manna núna vel yfir hundrað árum seinna.“
Gleymdur menning-
ararfur þjóðarinnar
 Von er á bók þar sem safnað hefur verið úrvali ljóða eftir kvenskáld róm-
antíska tímabilsins  Þessar konur engu ekki að komast að hjá útgefendum
34 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. DESEMBER 2018
Ármúla 26 | 108 Reykjavík | Sími 578 4400 | heimilioghugmyndir.is
» Prúðbúnir gestir streymdu í Þjóðleikhúsið ígærkvöldi að sjá jólasýningu leikhússins, Ein-
ræðisherrann, hina rómuðu sögu eftir snillinginn
Charlie Chaplin. Sigurður Sigurjónsson fer með
hlutverkin sem Chaplin lék í kvikmyndinni árið
1937, hárskera af gyðingaættum og einræðisherra
sem byggður er á Hitler. Leikgerðin er eftir Dan-
ann Nikolaj Cederholm og sló hressilega í gegn
þegar hún var frumsýnd hjá Nørrebro-leikhúsinu í
Kaupmannahöfn á liðnu leikári.
Einræðisherrann frumsýndur í gær
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Uppstillt Halldór Halldórsson og Magnea Guðmundsdóttir tóku sér stöðu
fyrir framan kynningarspjald um sýninguna.
Mig langar til að spyrja þig, löngu horfna kona,
hvað leiddi hendur þínar
að sauma þessar rósir í samfelluna þína?
og svona líka fínar.
Var það þetta yndi, sem æskan hafði seitt þér
í augu og hjarta?
Eða fyrir manninn, sem þú mættir fyrir nokkru,
að þú máttir til að skarta?
Áttirðu þér leyndarmál, sem leyfðist ekki að segja,
en lærðir ekki að skrifa?
Eða væntirðu þér athvarfs þar, sem ekkert var að
finna,
þegar erfitt var að lifa?
Var það lífs þíns auðlegð, eða blaðsins bitri kvíði
þegar blómið hefur angað?
Var það ást þín í meinum, eða eilífðardraumur,
sem þú yfirfærðir þangað?
En hver veit nema finnist þér fávíslegt að spyrja,
hvað fólst í þínu geði,
því ég er máske arftaki allra þinna sorga
og allrar þinnar gleði?
Halldóra B. Björnsson
Á Þjóðminjasafninu
SÝNISHORN ÚR BÓKINNI