Morgunblaðið - 01.12.2018, Side 24

24 LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2018
Fullveldi Íslands
U
m undanfarna áratugi hafa vitr-
ustu og bestu menn þjóðar vorr-
ar barist fyrir viðurkenningu
Dana á sjálfsögðum rétti vorum
til þess að ráða einir högum vor-
um. Nú er viðurkenningin fengin, svo ótvíræð
að ekki verður um deilt. Í dag sezt íslenzka
þjóðin á bekk með fullvalda þjóðum heims-
ins.“ Svo hljóðaði forsíðugrein Morgunblaðs-
ins hinn 1. desember 1918, daginn sem sam-
bandslagasamningurinn milli Íslands og
Danmerkur gekk í gildi.
Svo vel vildi til, að vel viðraði á hinum
fyrsta degi hins frjálsa og fullvalda ríkis. Í
Morgunblaðinu var deginum lýst svo: „Dag-
urinn í gær var mesti blíðviðrisdagur, sem
komið hefir lengi, og lagði forsjónin þannig
sinn skerf til þess að þessi merkilega stund
gæti orðið sem hátíðlegust.“ Tímaritið Lög-
rétta bætti um betur og sagði að þennan dag
hefði veðrið verið „svo fagurt sem fremst má
verða um þetta leyti árs, skýlaus himinn,
frostlaust og kyrrt, svo að það merktist að
eins á reykjunum upp frá húsunum, að sunn-
anblær var í lofti, og ýtti hann móðunni, sem
yfir bæinn legst í logni, hægt og hægt norður
á flóann. Sveitirnar voru auðar og mjög dökk-
ar yfir að líta, en hrím á hæstu fjöllum, og sló
á það roða við sólaruppkomuna.“
Ríkisstjórnin hafði boðað að hátíðarhöld
myndu hefjast við stjórnarráðið um kl. 11.45
og byrjaði fólk að streyma um hálftólfleytið
úr öllum áttum að Lækjartorgi. Í lýsingu
Morgunblaðsins segir að mannfjöldinn hafi
safnast allt í kring um stjórnarráðsblettinn,
en þeir sem sérstaklega hafði verið boðið að
vera við athöfnina hefðu tekið sér stöðu við
dyr Stjórnarráðshússins. Þá mynduðu liðs-
menn af varðskipinu Islands Falk heið-
ursfylkingu á stjórnarráðsblettinum.
Kl. 11.45 hófst svo athöfnin á því að lúðra-
flokkur undir stjórn Reynis Gíslasonar lék
„Eldgamla Ísafold“. Sigurður Eggerz fjár-
málaráðherra, er þá gegndi störfum forsætis-
ráðherra meðan hann var í Kaupmannahöfn,
flutti þá ræðu í tilefni dagsins, þar sem hann
fjallaði meðal annars um þátt allra Íslendinga
í því að koma á fullveldi landsins. Sigurður
lauk ræðu sinni á nokkrum orðum um mik-
ilvægi fánans sem merki hins fullvalda ríkis.
Um það leyti sem Sigurður lauk máli sínu var
tjúgufáni dreginn að húni á stjórnarráðshús-
inu. Vildi svo vel til að vindblærinn var þá svo
mikill að fáninn þandist.
Danir hylla hið fullvalda ríki
Hafði verið mælst til þess að bæjarbúar
myndu draga íslenskan fána upp um leið og
verið væri að flagga ríkisfánanum en ekki
fyrr. Urðu Reykvíkingar svo við þeim til-
mælum að bærinn varð á einni svipstundu
sveipaður miklum hátíðarblæ.
Meðan fáninn var dreginn að húni heyrðist
21 skot frá danska varðskipinu Islands Falk í
hyllingarskyni við fána hins fullvalda ríkis.
Flutti Victor Lorenz Lorck, skipstjóri Islands
Falk, ræðu á dönsku í kjölfarið, en hann var
viðstaddur athöfnina sem æðsti fulltrúi Dan-
merkur hér á landi. Sagði hann að með hyll-
ingu varðskipsins væri strax frá fyrstu stundu
hins unga ríkis sýnt af hálfu Dana að það væri
„einlægur vilji dönsku þjóðarinnar að full-
nægja sambandslögunum á sem hollustu-
samlegastan hátt“.
Lorck bætti við að Ísland og Danmörk
væru enn tengd saman nánum böndum, eins
og „tveir fullveðja, norrænir bræður“ og sagði
hann að danska þjóðin væri þess fullviss að
þeir bræður myndu taka höndum saman í
innileik og gagnkvæmu trausti við að „leysa
af hendi hin mörgu verkefni, sem hinir merku
og nýju tímar, er nú taka við, leggja bæði
Ljósmyndasafn Reykjavíkur/Magnús Ólafsson
Hin víðfræga ljósmynd Magnúsar Ólafssonar hefur mótað
hugmyndir fólks um fullveldistökuna fram á þennan dag.
Stærsta stund Íslandssögunnar
Boðað var til hátíðahalda í miðbæ Reykjavíkur og víðar í tilefni af fullveldisstofnuninni. Hátíðahöldin voru viljandi
höfð lágstemmd, þar sem spænska veikin var þá nýbúin að valda gríðarlegum usla. En hvernig fór dagurinn fram?
Stefán Gunnar Sveinsson sgs@gmail.com
Fullveldinu var fagnað víðar en í Reykja-
vík. Um 300 Íslendingar komu saman í
Kaupmannahöfn og héldu daginn hátíð-
legan. Sagði í Morgunblaðinu 4. desem-
ber að hátíðin hefði farið prýðilega fram,
en þar var meðal annars stofnaður sjóður
til hjálpar sjúkum og bágstöddum á Ís-
landi og söfnuðust um 3.000 krónur í
hann.
Í Ósló var gleðinni þjófstartað, en þar
fögnuðu Íslendingar fullveldinu 30.
nóvember. Komu þeir saman á heimili
Ólafíu Jóhannesdóttur og flutti hún þar
ræðu og færði Norðmönnum þakkir fyrir
þann stuðning sem þeir hefðu sýnt Ís-
lendingum í sjálfstæðisbaráttu sinni.
Á Ísafirði var fullveldinu fagnað 1.
desember, en tekið var fram í blöðunum
að jafnframt hefði verið ákveðið að halda
aftur upp á það 1. janúar 1919, þar sem
menn voru enn að jafna sig eftir spænsku
veikina.
Á Akureyri voru fánar dregnir upp um
allan bæinn um morguninn. Sagði í Akur-
eyrarblaðinu Íslendingi að Geir Sæ-
mundsson, vígslubiskup á Hólum, hefði
minnst fullveldisins á predikunarstólnum
„á mjög snotran hátt“. Þá sendi bæj-
arfógetinn á Akureyri Stjórnarráði Ís-
lands „snjallt heillaóskaskeyti fyrir hönd
sýslu- og bæjarbúa“. Voru þó hátíðahöld-
in sögð lágstemmd miðað við Reykjavík.
Hátíðahöld utan Reykjavíkur