Morgunblaðið - 01.12.2018, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2018 29
Fullveldi Íslands
hundrað árum. „Við höfum frá fyrsta degi
mótað fullveldi okkar og lagað það að nýjum
straumum, aukið það hér, deilt því þar.
Þessu munum við halda áfram. Árið 1918
þótti það órjúfanlegur hluti okkar fullveldis
að við lýstum yfir ævarandi hlutleysi í ófriði.
Þannig yrði fullveldið tryggt, að við stæðum
utan hugsanlegs ófriðar og átaka í heim-
inum. Í síðari heimstyrjöldinni hurfum við
frá þessu í verki, og nánast í orði líka. Eftir
lýðveldisstofnun og lok seinna stríðs var það
fyrst órjúfanlegur hluti sjálfstæðis okkar að
hér yrði ekki her á friðartímum. Svo uxu
viðsjár í heiminum og meirihluti þings og
ugglaust samfélagsins í heild komst að
þeirri niðurstöðu að við yrðum að endur-
skilgreina fullveldið, að fullveldi og sjálf-
stæði gæti staðist þótt hér væri erlendur
her og við aðilar að varnarbandalagi.“
Sú niðurstaða var þó ekki fengin án átaka
og gat af sér ýmsar áskoranir. „Menning-
arlegt fullveldi okkar fólst í því að vernda ís-
lenska tungu fyrir erlendum áhrifum, meðal
annars með baráttu gegn því að erlent sjón-
varp flæddi yfir land og lýð.“ Guðni bætir
við að eflaust myndi þeim sem leiddu þá
baráttu vera um og ó núna, þegar erlent af-
þreyingarefni streymir óheft um netið.
„Samt getum við sagt við okkur sjálf að
menningarlegt fullveldi okkar er tæpast í
voða. 21. öldin er öld hnattvæðingar og sí-
aukinna samskipta og þá dugar ekki að
óttast útlönd og áhrif þaðan. Þjóð með
sjálfstraust mætir bara slíkum áskorunum
og öðrum, og stendur sterkari á eftir.“
Umburðarlyndi er lykillinn
Talið berst í þessu samhengi að stöðu ís-
lenskrar tungu, sem vegur svo þungt í
menningararfi okkar. „Ég er raunsær og
bjartsýnn á framtíð íslenskrar tungu. Við
verðum einfaldlega að una því að málið mun
þróast eins og það hefur alltaf gert,“ segir
Guðni. Engu að síður mæti Íslendingar nú
nýjum áskorunum. „Þá sérstaklega í heimi
tækninnar, þar sem við getum í sífellt ríkari
mæli talað við tæki og tól og gefið þeim
skipanir, en eins og sakir standa ekki á ís-
lensku. Þetta er einfaldlega viðfangsefni sem
við þurfum að leysa.“
Þá þurfi einnig að hafa í huga að íslenskt
samfélag hafi breyst á undanförnum árum.
„Hér búa þúsundir manna sem vilja læra ís-
lensku en gera það auðvitað ekki í einu vet-
fangi, þurfa aðstoð við það og munu tala
með hreim og gera mistök eins og við hin
gerum reyndar líka ef út í það er farið.
Gagnvart þessum Íslendingum þurfum við
að vera umburðarlynd. Við skulum taka
undir orð veðurfræðingsins frá Þýskalandi
þegar hann kvaddi þá í kútinn sem kvörtuðu
undan erlendum hreim hans með því að
segja: „Þeir skilja sem vilja.“ Í því felst
okkar umburðarlyndi, enda reiðum við okk-
ur á það þegar við förum til útlanda og töl-
um til dæmis dönsku með okkar sterka ís-
lenska hreim,“ segir Guðni.
„Þannig að ég óttast ekki framtíð ís-
lenskrar tungu, hún er í okkar höndum. Við
megum ekki pína okkur eða fyllast svart-
nætti yfir einhverri ímyndaðri og glataðri
gullöld íslenskunnar. Sú var aldrei raunin,
er ekki raunin og verður ekki raunin. Aftur
á móti ber okkur gera það sem í okkar valdi
stendur til þess að íslensk tunga vaxi og
dafni.“
Guðni segir að ein leið til þess sé til dæm-
is að tryggja að merkingar og heiti séu á ís-
lensku frekar en ensku. „Hingað til Bessa-
staða streymir fjöldi ferðamanna dag hvern
og þeir finna staðinn þó að hvergi standi á
skilti: „Presidential residence“.“ Guðni bend-
ir á að ferðamennirnir komi hingað til þess
að kynnast bæði íslenskri náttúru og ís-
lenskri menningu og íslenskar merkingar
séu hluti af þeirri menningu, þó að sjálfsögð
kurteisi sé að skilti og heiti séu líka á ensku
þegar þess þyki þörf.
En hvernig sér Guðni fyrir sér að Ísland
verði að hundrað árum liðnum? „Mín von og
trú er að Ísland verði þá áfram frjálst og
fullvalda ríki, lýðveldi í hópi annarra ríkja á
alþjóðavettvangi þar sem alþjóðalög eru virt,
mannréttindi í heiðri höfð og náið samstarf
milli þjóða, eftir þörfum og óskum hvers og
eins. Ég vona og trúi að heilbrigð ættjarð-
arást búi þá í brjósti fólks sem verði eins
ólíkt og það er margt, og hér muni ríkja
frelsi til orðs og æðis í samfélagi sem ein-
kennist af samkennd, samvinnu og samúð.
Ég er bjartsýnn fyrir hönd okkar Íslend-
inga og allra landsmanna. Framtíðin er í
okkar höndum. Auðvitað vitum við aldrei
hvað morgundagurinn ber í skauti sér en
forðumst ótta og tortryggni, biturð og lítt
grundaða fortíðarþrá. Það er mun betra að
búa sig undir óræða framtíð með von og
sjálfstraust í brjósti.“
Guðni segist aðspurður hafa velt nokkuð í
ræðu og riti fyrir sér þeim mun sem felst í
fyrra starfi hans sem sagnfræðings og nú-
verandi embættisskyldum hans, sér í lagi
þegar kemur að túlkun sögulegra við-
burða. „Það er nánast skrifað í starfslýs-
ingu þjóðhöfðingja hvarvetna að þeim beri
að vera bjartsýnir og horfa á það sem sam-
einar fólk frekar en það sem sundrar því.
Um leið ber öllum sagnfræðingum og þeim
sem vinna í hinu svonefnda fræða-
samfélagi að vera gagnrýnir í hugsun og
láta sig engu varða hvað valdhöfum þykir
henta hverju sinni.“ Guðni segist sann-
færður um að hægt sé að gera hvort
tveggja. „Við getum verið gagnrýnin en
bjartsýn um leið. Þótt við bendum á það
sem miður hefur farið og fer enn í okkar
samfélagi, og þótt við bendum á að við eig-
um ekki alltaf sameiginlega hagsmuni,
getum við líka reynt að finna okkar sam-
eiginlegu þræði, sameiginlegan vilja til
betra samfélags.“ Guðni tekur líka dæmi
úr heimi íþróttanna. „Ég er mikill áhuga-
maður um íþróttir og hef sagt við suma
kollega mína í fræðunum að enginn geti
áttað sig á heilbrigðri ættjarðarást nema
sá eða sú hafi farið á landsleik, staðið í
stúkunni með löndum sínum, kyrjað þjóð-
sönginn, fengið gæsahúð og fundið tár á
hvarmi.“ Stuðningur við landslið Íslands
er því að mati Guðna gott dæmi um það
hvernig ættjarðarást getur verið samein-
andi afl þótt hafa beri í huga þann mun
sem sé á leik og alvöru lífsins. „En sönn
ættjarðarást á ekkert skylt við þjóðrembu
eða gort. Dramb er falli næst, það ættum
við nú að hafa lært. Sönn ættjarðarást á að
sameina okkur í stuðningi við hvert annað,
í umburðarlyndi og víðsýni. Sönn ættjarð-
arást felur í sér virðingu fyrir náttúru
landsins og menningararfi. Hún gerir okk-
ur kleift að skilgreina okkar sjálfstæði og
þjóðerni þannig að við getum tekið vel á
móti þeim sem hingað flytjast til að vinna
og láta gott af sér leiða, vera fullgildir
samfélagsborgarar þótt þeir geti ekki rak-
ið ættir sínar til Egils Skallagrímssonar
eða Auðar djúpúðgu, innflytjenda síns
tíma.“
Sönn ættjarðarást sameinar
Morgunblaðið/Jón Sen
Guðni segir að lýðveldisstofnunin 1944 hafi að mörgu
leyti rist dýpra í þjóðarsálinni en fullveldisheimtin 1918.