Fréttablaðið - 09.05.2019, Page 12

Ge is lasve igur
Eggbú
K ja rn i
Umf r ymi
Frumuh imna
G lærbe l t i
EGGFRUMAN
Spurt á Háskólatorgi
Myndir þú íhuga að taka
getnaðarvarnapillu fyrir karla
þegar hún kemur á markað?
Fréttablaðið fór á stúfana til að
kanna viðhorf ungra karlmanna
til getnaðarvarnapillu fyrir
þá og hvort ungir karlmenn
myndu skoða það að nýta sér
slíka pillu. Á Háskólatorgi í Há-
skóla Íslands voru það nokkrir
sem voru til í að taka þátt en þó
vakti það athygli hversu margir
voru feimnir við að svara.
Getnaðarvarnir ætl-aðar körlum eru fáar og tiltölulega lítið notaðar í sam-anburði við varnir ætlaðar eingöngu
konum. Það sem körlum stendur
til boða þegar getnaðarvarnir eru
annars vegar eru smokkar, ófrjó-
semisaðgerðir, eða það að neita
sér um kynlíf. Í yfirlitsgrein sinni
í læknariti þvagfæralækninga í
Norður-Ameríku um getnaðar-
varnir karla benda læknarnir Paul
Kogan og Moshe Wald á að notkun
smokka og framkvæmd ófrjósem-
isaðgerða hjá körlum er aðeins um
8,9 prósent af heildarnotkun getn-
aðarvarna í heiminum.
Engum dylst að brýn þörf er á
að róa á ný mið í getnaðarvarna-
málum, bæði til þess að stuðla að
áframhaldandi nýsköpun á þessu
mikilvæga sviði heilbrigðisvísind-
anna en einnig til þess að viðhalda
þeirri nauðsynlegu stöðu að besta
möguleg heilbrigðisþjónusta sé í
boði hverju sinni, og að sú þjón-
usta henti sem f lestum. Að auki
eru á bilinu 80 til 90 milljónir fæð-
inga sem eiga sér stað árlega sem
ekki voru afrakstur meðvitaðrar
ákvörðunar pars eða einstaklings
um barneignir. Af þessum sökum
hafa vísindamenn víða um heim
leitað leiða á undanförnum ára-
tugum til að gera getnaðarvarnir
öruggari, aðgengilegri og þægi-
legri í notkun.
Þetta mikla verkefni tekur
meðal annars til þróunar horm-
ónagetnaðarvarna fyrir karlmenn.
Slíkar hugmyndir vöknuðu fyrst
á fjórða áratug síðustu aldar og
hafa síðan árið 1960, eða um það
leyti sem getnaðarvarnapillan
kom á markað, verið rannsakaðar
af miklum móð. Mikill árangur
hefur náðst, en enn er langt í land
með að koma slíkri getnaðarvörn
á markað.
Pilla fyrir karla
Tilgátan sem býr að baki þessum
rannsóknum byggir á að ná
fram sambærilegri virkni
og með notk un getn-
aðarvarnapillunnar hjá
konum sem inniheldur
kvenhormónin estró-
gen og prógesterón. Í
tilfelli karla er horft
til þess líffræðilega
kerfis sem hefur áhrif
á og stýrir sæðisfram-
leiðslu, og hvernig
lyf eða pilla sem inni-
heldur testósterón, eða
blöndu af karlhormóninu andró-
geni og prógesteróni, getur haft
áhrif á það. Þetta kerfi tekur til
þriggja líffæra; undirstúku milli-
heilans sem tengir saman ánægju-
eða óánægjuskilaboð frá taugum
og skynfærum; heiladingulsins
sem gengur niður úr undirstúk-
var asískum sjálf boða-
liðum, náðist sami eða
sambærilegur árangur
hjá 98 prósentum.
Vafasamar auka-
verkanir
Rannsóknir WHO og
f lei r i s a mbær i leg a r
rannsóknar hafa sýnt
fram á fýsileika þess að
beita hormónameðferð til
að hamla myndun sáðfruma.
Í þessum rannsóknum er þó að
finna tilfelli þar sem ekki tekst
að hamla sæðismyndun svo að
öruggt sé að getnaður eigi sér ekki
stað. Í rannsóknum WHO var jafn-
framt tiltölulega stór hluti þátttak-
enda sem sagði vikulegar sprautur
vera kvöð. Þá voru nokkrir sem
upplifðu minniháttar aukaverk-
anir, þar á meðal hafði meðferðin
þau áhrif hjá nokkrum að minna
var af HDL-kólesteróli í blóði sem
getur aukið líkur á æðakölkun.
Aðrar þekktar aukaverkanir, sem
oft á tíðum fylgja getnaðarvarna-
pillunni, eins og breytingar á kyn-
hvöt, höfuðverkur og skapsveiflur,
hafa ekki verið rannsakaðar nægi-
lega svo hægt sé að draga ályktanir
um algengi þeirra.
Á allra síðustu mánuðum hafa
stór skref verið tekin í átt að til-
raunum með getnaðarvarnapillu
fyrir karla. Vísindamenn við Líf-
læknisfræðistofnunina í Los Ang-
eles í Bandaríkjunum (LA BioMed)
og Háskólann í Kaliforníu eru um
þessar mundir með tvö lyf á til-
raunastigi 2 þar sem virkni og
aukaverkanir eru kannaðar.
Ly f in innihalda hormónin
andrógen og prógesterón. Niður-
stöður fyrri tilrauna gefa til kynna
að lyfið dragi úr sæðismyndun án
alvarlegra aukaverkana, þó svo að
sumir karlar hafi upplifað þreytu
og fengið höfuðverk. Kynhvöt
örfárra minnkaði.
„Niðurstöður okkar gefa til
kynna að þetta lyf, sem byggir á
tveimur hormónaferlum, hamli
framleiðslu sæðis án þess að hafa
almennt áhrif á kynhvöt,“ segir
Christina Wang, læknir og rann-
sakandi hjá LA BioMEd. Hún segir
að nú taki við stærri og lengri
rannsóknir á virkni og öryggi
lyfjanna.
„Öruggar hormónagetnaðar-
varnir fyrir karla, sem hægt er að
snúa við, verða að líkindum fáan-
legar innan 10 ára,“ segir Wang.
Er körlum treystandi?
En er eftirspurn eftir slíkri getn-
aðarvörn? Fáar ítarlegar rann-
sóknir hafa verið gerðar á viðhorfi
karla til þess að nota getnaðar-
varnapillu. Þær rannsóknir sem
hafa verið gerðar á undanförnum
árum gefa þó til kynna að í mörg-
um löndum sé áhugi fyrir því að
karlar fái frekari tækifæri til að
axla ábyrgð í þessum efnum.
Könnun á þessu viðhorfi meðal
karla í Edinborg, Sjanghaí, Hong
Kong og Höfðaborg leiddi í ljós að
44 til 83 prósent karla höfðu áhuga
á að nota hormónagetnaðarvörn.
Árið 2009 voru tvö þúsund konur,
í sömu borgum, spurðar út í það
hvort að þær treystu maka sínum
til að nota slíka getnaðarvörn.
Mikill meirihluti þessara kvenna,
eða 65 prósent, sagði að konur
þyrftu almennt að axla of mikla
ábyrgð á notkun getnaðarvarna. Á
bilinu 70 til 90 prósent þeirra töldu
að það væri mikilvægt að körlum
standi hormónagetnaðarvörn til
boða.
Löng og erfið fæðing karlapillunnar
Vísindamenn telja
að getnaðarvarna-
pilla fyrir karla komi
á markað innan tíu
ára. Slíkar hugmyndir
hafa verið kannaðar
síðan hormónagetn-
aðarvarnir fyrir konur
komu á markað um
miðja síðustu öld.
unni og stýrir framleiðslu ýmissa
hormóna, þar á meðal hormóna
sem nauðsynleg eru æxlunar-
færum mannsins; og kyn-
kirtilsins sem framleiðir
sáðfrumur og staðsettur
er í eistum karlmanna.
Hormónagetnaðar-
varnir fyrir karla
felast í því að hamla
sæðismyndun svo
að hún verði minni
en ein milljón sáð-
fruma í hverjum
m i l l i l ít r a s em
myndast við sáð-
fall. Undir venju-
legum kringum-
stæðum, og hjá
flestum karlmönn-
um, eru á bilinu 15
til 150 milljón sáð-
frumur í sama magni
af sæði. Sæði sem inni-
heldur engar sáðfrum-
ur, eða geldsæði, er hið
endanlega markmið þeirra
sem standa í þróun getn-
aðarvarnapillu fyrir karla. Það
markmið hefur ekki náðst hingað
til. Í öllum þeim rannsóknum þar
sem þessari nálgun er beitt hefur
fjöldi sáðfruma í sæði minnkað
töluvert, og oft undir 15 milljón
frumna í millilítra. Ein milljón
sáðfrumna í millilítra minnkar
líkurnar á getnaði þannig að þær
verða undir einu prósenti á ári.
Þetta þykir viðunandi markmið
í þeim rannsóknum sem nú eru
stundaðar á hormónagetnaðar-
vörnum fyrir karla.
Þær virka, oftast
Tilraunir síðustu ára með getn-
aðarvarnapillu fyrir karla, sem
byggja á og framkvæmdar hafa
verið út frá fyrrgreindum aðferð-
um og markmiðum, hafa ótví-
rætt sýnt fram á að mögulegt er
að hamla verulega sæðismyndun
karla með þessum hætti. Hins
vegar eru ýmis ljón á vegi framfara
á þessu sviði. Ásættanleg fækkun
sáðfruma næst ekki hjá öllum
körlum og svo virðist sem uppruni
karla skipti máli. Þannig hafa til-
raunir með hormónagetnaðar-
varnir hjá körlum sem eru af
asísku bergi brotnir borið
árangur í 90 til 100 pró-
sent tilfella en aðeins í
60 til 80 prósent tilfella
hjá körlum af evrópsk-
um uppruna. Ekki er
vitað hvað veldur
þessu. Að auki þarf að
líða dágóður tími frá
því að meðferð með
hormónagetnaðarvörn
hefst og þangað til að hún
hefur náð tilætluðum árangri, eða
þrír til fjórir mánuðir. Það tekur
síðan þrjá til sex mánuði fyrir
sæðismyndun að ná fyrri
stigum eftir að meðferð
er hætt.
Sem áður segir hafa
fjölmargar tilraunir
ver ið gerða r með
hor mónaget nað a r-
varnir fyrir karlmenn.
Af þeim hafa tvær verið
gerðar á vegum Alþjóða
heilbrigðismálastofnun-
arinnar (WHO). Í báðum
rannsóknum, sem saman tóku
til tæplega eitt þúsund karla,
voru þátttakendur sprautaðir
vikulega með 200 milligrömmum
af lyfinu testósterón enanthate
(betur þekkt sem Delatestryl).
Í fyrri rannsókninni minnkaði
sæðismyndun hjá 60 prósentum
þátttakenda verulega, eða þann-
ig að um geldsæði var að ræða. Í
seinni rannsókninni, sem skipuð
Kjartan Þórsson 30 ára
n Það fer algjörlega eftir því
hvernig þessi pilla er og hvað
hún gerir. Hvernig hún hefur
áhrif á mig og hvort það fylgi
einhverjir eftirkvillar í fram-
tíðinni. Hvernig sé búið að
prófa hana og hvort það séu
einhver markaðsöfl að koma
þessu áfram eða hvað. Mér
finnst alveg sanngjarnt að
við höfum jöfn tækifæri til
að taka getnaðarvarnapillur
eins og konur.
Moaz Malimam 25 ára
n Kannski þegar ég er búinn að
kynna mér þetta vel.
Jón Þór Stefánsson 22 ára
n Það er ákvörðun sem yrði
tekin þegar upplýsingar eru
komnar, hverjar hætturnar
og aukaverkanir verða og
svoleiðis.
Þórður Ágústsson 21 árs
n Nei. Ég er ekki fyrir pillur
yfirhöfuð.
Stefán G. Sigurðsson 20 ára
n Ég held ég myndi alveg prófa
það þegar kæmi að því.
Aron Bjarki Jósepsson 29 ára
n Já, ég myndi alveg skoða það
og sjá hvernig þetta virkar.
Það er ekki mikið mál.
Gunnþórunn Jónsdóttir
gunnthorunn@frettabladid.is
Kjartan Hreinn Njálsson
kjartanh@frettabladid.is
Á allra síðustu mán-
uðum hafa stór skref verið
tekin í átt að tilraunum
með getnaðarvarnapillu
fyrir karla.
TILVERAN
9 . M A Í 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R12 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
9
-0
5
-2
0
1
9

0
7
:4
9
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
F
5
-C
3
7
C
2
2
F
5
-C
2
4
0
2
2
F
5
-C
1
0
4
2
2
F
5
-B
F
C
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
0
5
6
s
_
8
_
5
_
2
0
1
9
C
M
Y
K