Fréttablaðið - 16.05.2019, Blaðsíða 10

Bein áhrif á tilfinn-
ingar og taugakerfið
Tónlist hefur ósjálfráð áhrif á
alla. Hröð tónlist hraðar á hjart-
slætti en róleg tónlist getur
hægt á honum, svo dæmi sé
tekið. Þó er ekki þar með
sagt að sama tónlist hafi
eins áhrif á alla. Áhrif tón-
listar á fólk eru persónu-
bundin og ráðast af
reynslu, smekk, dags-
formi og ýmsu öðru.
Það er vissulega
persónubundið
hversu mikil viðbrögð
okkar við tónlist eru
og í raun er það jafn
mismunandi og við
erum mörg. Tónlist
höfðar ekki eins mikið
til allra en hjá sumum
getur tónlist framkallað
gæsahúð og kitl niður
hryggjarsúluna. Hvers vegna
gerist það?
Niðurstöður úr nýlegri rann-
sókn sem birt var í taugalækna-
tímaritinu Social Cognitive and
Affective Neuroscience sýndi
fram á að það er dýpri ástæða
fyrir þessu en sú að sumir kunni
betur að meta tónlist en aðrir.
Í rannsókninni tóku þátt 20
nemendur þar sem helmingur
upplifði gæsahúð með því að
hlusta á ákveðna tónlist en
hinir ekki. Nemendurnir voru
allir settir í gegnum heilaskanna
sem kortlagði heilann til að
skoða muninn á milli þessara
tveggja hópa.
Í ljós kom að þeir sem upp-
lifðu gæsahúð voru með þétt-
ari taugaþræði í heilanum sem
tengja upplýsingar í gegnum
heyrn og svo tilfinningar.
Þessar tengingar sýna í raun
að nemendurnir með þétt-
ari taugaþræði sem upplifðu
gæsahúð voru almennt til-
finningaríkari og hrifnæmari að
eðlisfari, ekki aðeins í gegnum
tónlistina.
„Það virðist sammannleg
upplifun að verða fyrir tilfinn-
ingalegum áhrifum af tónlist
þótt vissulega sé einstaklings-
bundinn munur hvað þetta
varðar enda erum við ekki öll
jafn hrifnæm svona almennt,“
segir Helga Rut. „En það er eins
og tónlist búi yfir leyndar-
dómsfullum krafti sem ekki
verður að öllu leyti útskýrður
með lífeðlisfræðilegum
skýringum. Allir virðast kannast
við sterka upplifun tengda
tónlist sem getur verið erfitt að
skýra og komið manni sjálfum á
óvart. Það er eins og tónlist geti
haft bein áhrif á tilfinningar og
taugakerfið þó að það sé með
mismunandi hætti milli ein-
staklinga.“
Munurinn segir Helga Rut að
geti falist í ólíkum persónu-
leika fólks en reynsla og þekk-
ing á tónlist hefur einnig áhrif
á líkamleg og tilfinningaleg
viðbrögð við tónlist. Ekki ætti
að koma á óvart að formleg
tónlistarmenntun hafi áhrif á
þessi viðbrögð og heili þeirra
sem hafa atvinnu af hljóðfæra-
leik sýni annars konar viðbrögð
við tónlistarhlustun en heili
þeirra sem aldrei hafa lært á
hljóðfæri.
„Þessi munur virðist meiri en
við almennt gerum okkur grein
fyrir og það getur verið erfitt
fyrir tónlistarfólk að skilja að
allir skuli ekki heyra tónlist
með sama hætti.“
Tónlist hefur verið hluti af siðmenningunni í gegnum söguna. Eng-inn veit hver fann upp tónlist og skiptar skoð-anir eru á því hvort
tónlist sé aðeins bundin nútíma-
manninum eða nái lengra aftur í
tímann.
Rannsóknir hafa sýnt fram á
að hlustun á hljóð, tónlist eða
hávaða getur haft veruleg áhrif á
skapið, minnið, minningar, afköst
og heilsu. Þegar við hlustum á tón-
list sem okkur líkar vel losnar um
taugaboðefnið dópamín í heilan-
um. Dópamín á sinn þátt í efnafræði
ánægjunnar og framkallar vellíðan
við lífsnauðsynlegar athafnir t.d. á
borð við neyslu matar og við það
að stunda kynlíf. Að vísu tengist
efnafræði ánægjunnar einnig inn í
fíknir sem snúa að alkóhóli, tóbaki
og notkun ýmissa lyfja.
Fólk hefur mismunandi tónlist-
arsmekk og margir eiga sín uppá-
haldslög. Raunin er sú að lög sem
höfða til okkar eru fyrst og fremst
háð smekk hvers og eins en einnig
tengist það ákveðnu samhengi og
gjarnan liggja skýringar að baki því
hvers vegna þetta ákveðna lag er í
uppáhaldi. Oft er það vegna þess að
lagið minnir á góðar stundir, mann-
eskju, staði eða tímabil og hlustun
á það vekur upp slíkar minningar.
Tónlist er mikilvæg fyrir mann-
eskjuna vegna þess að í henni felst
sammannleg upplifun, lykill að
tilfinningum og tengslamyndun,
menningarleg sjálfsmynd einstakl-
inga, menningararfur og svo margt
fleira. Tónlist er einstakt fyrirbrigði
og nokkurs konar frumefni í lífi
fólks því það er ekkert sem kemur
í stað tónlistar. Þetta segir dr. Helga
Rut Guðmundsdóttir, dósent í tón-
mennt við Menntavísindasvið
Háskóla Íslands og stofnandi Tóna-
gulls.
„Tónlist er oft skilgreind sem
reglubundin hljóð sem eru oftast
búin til af fólki í ákveðnu samfélags-
legu samhengi. En taktbundin hljóð
í náttúrunni geta einnig hljómað í
okkar eyrum sem tónlist,“ segir
Helga Rut. „Oftast er tónlist eitthvað
sem er tengt tilteknum hefðum eða
venjum og er gjarnan mjög félags-
legt fyrirbrigði. Tónlist auðgar
mannlega tilveru á margfalt f leiri
vegu en við gerum okkur í f ljótu
bragði grein fyrir.“
Innbyggð hæfni til að njóta?
Fræðimenn takast á um það hvort
hæfni okkar til að skynja og njóta
tónlistar sé innbyggð eða hvort
þessi skynjun okkar sé afurð ann-
arra eiginleika sem hafi upphaflega
annan tilgang í tengslum við hæfni
til að lifa af.
Tónlist hefur einnig áhrif á
af kastagetu, hvort sem það á við
líkamsrækt eða í vinnunni. Hver
kannast ekki við það að geta hlaup-
ið aðeins lengra með réttu tón-
listina í eyrunum eða einbeitt sér
betur að verkefni með því að hlusta
á ákveðna tónlist?
Niðurstöður rannsóknar frá
Windsow-háskóla í Kanada sýndu
fram á það að forriturum og fólki
sem starfar í skapandi umhverfi
yrði meira úr verki, það ynni hraðar
og betur þegar það hlustaði á tón-
list samhliða vinnunni. Fólkið varð
meðvitaðra um umhverfi sitt, skyn-
samara í ákvarðanatöku og forvitið.
Það sem var áhugavert var að þegar
slökkt var á tónlistinni minnkaði
afkastagetan.
„Það má benda á að tónlistar-
hlustun hefur bein áhrif á mælan-
lega líffræðilega þætti svo sem
hjartslátt og öndun. Fólk hleypur
lengra og hraðar ef það hefur tón-
list í eyrunum en án tónlistar.
Taktbundin tónlist hefur líka
áhrif á ósjálfráð viðbrögð í heila og
útlimum alveg frá fæðingu,“ segir
Helga Rut.
„Rannsókn á fyrirburum bar
saman áhrif þess að leika upptökur
af sungnum vögguvísum í saman-
burði við þögn. Áhrif söngsins
mældust í reglulegri hjartslætti,
jafnari öndun, bættri súrefnis-
mettun og færri grátköstum fyrir-
buranna.“
Öðruvísi að spila en hlusta
Svo virðist sem þátttaka í tónlist
hafi önnur áhrif á okkur en ein-
göngu hlutlaus hlustun á tónlist.
Enda segir Helga Rut að rannsóknir
á þátttöku í kórum hafi sýnt aukna
vellíðan kórsöngvara eftir æfingar
og einnig mælist hærra magn
hormóna sem hafa með vellíðan og
tengslamyndun að gera.
„Gera má ráð fyrir að sömu horm-
ón séu oft með í spilinu þegar fólk
nýtur tónlistar með virkum hætti,
sem flytjendur eða sem þátttakend-
ur í tónleikasal. Enda borgar fólk
háar upphæðir fyrir slíkar upplif-
anir af lifandi f lutningi,“ segir hún.
„En mikilvægt er að tala um
margar hliðar tónlistar. Það er
munur á því að hlusta á tónlist eða
að flytja tónlist og það er ekki alveg
sama fyrirbrigðið að f lytja tónlist
sem aðrir hafa samið eða að spinna
tónlist sjálfur á staðnum. Það er
ekki sams konar upplifun að hlusta
einn eða með öðrum og þá skiptir
samhengið miklu máli. Einnig er
ólíkt að f lytja tónlist í hópi fyrir
áheyrendur eða með sjálfum sér
og enn öðru vísi þegar allir við-
staddir taka jafnan þátt í að skapa
tónlistina eins og í sameiginlegum
tónlistarspuna.“
Tónlist getur hjálpað til
Tónlist hefur einstaka viðloðun í
heilanum og því tengist tónlist mjög
gjarnan minningum og tilfinn-
ingum þeim tengdum. Helga Rut
segir að ákveðin tónlist geti fram-
kallað minningar sem tengjast ein-
mitt þessari tilteknu tónlist. Tónlist
getur því vakið upp sárar tilfinning-
ar rétt eins og tilfinningar tengdar
góðum minningum. Af þessum
sökum reynir fólk oft að nýta tónlist
til að vekja upp góðar tilfinningar
og það getur verið hjálplegt þegar
illa stendur á.
„Almennt er viðurkennt að fólk
notar tónlist til þess að stýra eigin
líðan og skapi. Þótt það sé persónu-
bundið hvaða tónlist virkar best
fyrir hvern og einn við ólík tæki-
færi þá eru gríðarlega margir sam-
nefnarar í þessu tilliti og þeir eru
nýttir til hlítar í auglýsingum og
kvikmyndum til að stýra líðan og
hugrenningatengslum áhorfenda,
svo augljós dæmi séu tekin.“
Gunnþórunn
Jónsdóttir
gunnthorunn@frettabladid.is
Allir virðast kann-
ast við sterka
upplifun tengda tónlist sem
getur verið erfitt að skýra og
komið manni sjálfum á
óvart.
Dr. Helga Rut
Guðmunds-
dóttir, dósent
í tónmennt við
Menntavísinda-
svið HÍ
Dularfullur
kraftur
tónlistar
Það er nokkuð óum-
deilt að tónlist hefur
gríðarlega sterk áhrif á
manneskjuna frá vöggu
til grafar og það er
jafnvel talað um með-
fædda tónlistarhæfi-
leika mannkyns. Hvað
finnur þú þegar tónlist
er spiluð? Hvað svo sem
það er, þá er það byggt á
tilfinningu.
TILVERAN
1 6 . M A Í 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
1
6
-0
5
-2
0
1
9

0
7
:3
3
F
B
0
6
4
s
_
P
0
5
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
5
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
0
1
-B
D
A
C
2
3
0
1
-B
C
7
0
2
3
0
1
-B
B
3
4
2
3
0
1
-B
9
F
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
7
A

F
B
0
6
4
s
_
1
5
_
5
_
2
0
1
9
C
M
Y
K