Morgunblaðið - 05.03.2019, Qupperneq 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 2019
sem nýburi er ekki trygging fyrir því
að heyrn haldist eðlileg til fullorðins-
aldurs. Heyrnarskerðing getur átt
sér stað á hvaða aldri sem er og á sér
þá ýmsar orsakir. Á skrá HTÍ eru yf-
ir 200 börn á aldrinum 0-18 ára með
eitthvert form heyrnarskerðingar
eða um það bil 12,5 börn í hverjum
árgangi. Mikilvægt er að þessi börn
fái viðeigandi stuðning og þjónustu í
bæði skólakerfi og heilbrigðiskerfi.
Rannsóknir sýna að góð þjónusta
skilar sér í betri menntun, meiri lífs-
gæðum og betri afkomu. Það er því
þjóðhagslega hagkvæmt að sinna
þörfum hvers barns fyrir sig. Heyrn-
arskerðing er falin fötlun sem tekur
oft tíma að átta sig á. Á meðan líður
dýrmætur hluti af þroskaskeiði
barnanna. Foreldrar og starfsfólk
skóla þurfa að vera vel upplýst um
þarfir heyrnarskertra barna og geta
átt góðan aðgang að viðeigandi ráð-
gjöf til að annast fræðslu þeirra.
Hávaði er vaxandi
orsök heyrnarskerðingar
Margir þættir í lífinu hafa áhrif á
heyrnarheilsu. Rannsóknir benda til
að erfðir séu algengasta ástæða
heyrnarskerðingar hjá börnum. Nú
eru börn bólusett og/eða eiga kost á
viðeigandi meðferð við helstu sýk-
ingum sem þekktar eru að því að
geta valdið skemmd á heyrn. En það
eru aðrar ógnanir á veginum. Sú
helsta nú er umhverfishávaði. Við
getum sem einstaklingar og þjóð
haft áhrif á hávaðamengun í um-
hverfi okkar. Börn geta ekki á fyrstu
æviárunum varið sig sjálf fyrir há-
vaða og er það því hlutverk fullorð-
inna að gera það. Börn eiga erfiðara
með að greina tal út úr klið. Tal sem
þau eiga að hlusta á þarf að vera á
meiri styrk ofan við kliðinn en full-
orðnir þurfa. Heyrnarskert börn
þurfa að hafa þennan mun enn meiri.
Þess vegna er góð hljóðvist á leik-
skólum og skólum afar mikilvæg.
Hönnun þessara vinnustaða barn-
anna og kennsluhættir verða að mið-
ast við að hávaði trufli ekki líðan né
skerði námsárangur barnanna. Því
miður sýna nýjustu rannsóknir að
kennarar eru í vaxandi hættu á að fá
heyrnarskaða af völdum hávaða.
Börnin okkar eru í sama umhverfi og
kennarar.
Breyttar venjur og menningar-
straumar hafa sífellt áhrif á daglegt
líf. Mörg börn og unglingar hlusta
t.d. daglega á tónlist og tölvuleiki
með heyrnartólum. Mikilvægt er að
nota viðurkennd heyrnartól sem
uppfylla viðmið Evrópureglugerða
um styrk hljóðs sem kemur úr þeim.
Ef það er gert fer hljóðið ekki yfir
hættumörk. Langvarandi hlustun á
miklum hljóðstyrk skaðar heyrn. Því
meiri sem hljóðstyrkurinn er því
styttri tíma má hann vera í eyrunum
áður en hann fer að skemma heyrn-
ina.
Stöndum vörð um heyrnina, okkar
eigin og barna okkar. Látið mæla
heyrn ef grunur vaknar um heyrnar-
skerðingu.
Nýtt snjallforrit WHO gerir kleift
að skima heyrn á fljótlegan og þægi-
legan máta. Appið heitir hearWHO
og má hlaða niður gjaldfrjálst í
snjalltæki af GooglePlay, AppStore
eða af vefsíðu www.hti.is.
Alþjóðlegur dag-
ur heyrnar er hald-
inn 3. mars ár hvert.
Þann dag leggur Al-
þjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin
(WHO) áherslu á
mismunandi þætti
heyrnarheilsu. Í ár
hvetur WHO fólk til
að vera meðvitað
um heyrnarheilsu sína og láta mæla
heyrnina eða gera sjálft skimun á
heyrn sinni í gegnum smáforrit sem
stofnunin hefur gert í tilefni dagsins
(sjá leiðbeiningar um niðurhal í lok
greinar).
Mikilvægi skimunar
á heyrn barna
Góð heyrnarheilsa er öllum mikil-
væg. Heyrnarskerðing getur haft
áhrif á almenna heilsu og lífsgæði á
hvaða aldri sem er. Heyrnar- og tal-
meinastöð Íslands (HTÍ) annast
framkvæmd skimunar á heyrn ný-
bura hér á landi og undanfarin ár
hafa um 94% nýbura farið í skimun á
heyrn. Ef skimun vekur grun um
skerta heyrn er gerð nánari grein-
ing. Greinist barnið með skerta
heyrn er ráðlögð viðeigandi meðferð
og stuðningur við barnið og fjöl-
skyldu þess. Heyrnin er mikilvæg
fyrir þroska barnsins, málþroska, fé-
lagslegan þroska, tengslamyndun
o.fl. Það er því mikilvægt að geta
gripið snemma inn í með stuðningi,
fræðslu og meðferð. Á síðustu fimm
árum hafa að meðaltali greinst fjög-
ur börn á ári á aldrinum 0-6 mánaða í
kjölfar nýburamælingar með allt frá
vægri heyrnarskerðingu á öðru eyra
upp í heyrnarleysi á báðum eyrum.
En að standast skimun á heyrn
Eftir Bryndísi
Guðmundsdóttur
og Ingibjörgu
Hinriksdóttur
Ingibjörg
Hinriksdóttir
» Alþjóðlegur dagur
heyrnar er haldinn
3. mars ár hvert. Í ár
var lögð áhersla á að
hvetja fólk til að vera
meðvitað um heyrnar-
heilsu sína.
Höfundar eru starfsmenn
Heyrnar- og talmeinastöðvar Íslands.
Bryndís
Guðmundsdóttir
Dagur heyrnar 2019 – Mælum heyrnina
Langar þig í ný gleraugu!
Smáralind – Sími 517 0317 – www.plusminus.is
PLUSMINUS | OPTIC
Það fyrsta sem Marilyn Monroe leikkona tók eftir þegar
hún hitti Arthur Miller rithöfund, voru gleraugun!
Þegar ég dvaldi í
Reykjavík fyrir
skömmu hitti ég margt
fólk sem spurði mig
undrandi hvað væri
eiginlega að gerast á
Spáni. Á eyjunni fögru
í Norður- Atlantshafi
hafa verið settar fram
skoðanir sem vekja efa-
semdir um ástand lýð-
ræðisins á Spáni. Því er
haldið fram að í landinu mínu séu
pólitískir fangar sem hafi unnið það
til saka að vera sjálfstæðissinnar og
að réttarhöldin yfir þeim séu óréttlát
vegna þess að hæstiréttur hafi ákveð-
ið það fyrirfram að þeir skuli dæmdir
sekir. Þessum staðhæfingum fylgja
aðrar á borð við þá að það sé ekki
glæpur að nýta sér rétt sinn til sjálfs-
ákvörðunar. Það ætti ekki að þurfa að
útskýra aðstæður í ríki eins og Spáni
sem er eitt öflugasta lýðræðisríki
heims eins og reglulega kemur fram í
alþjóðlegum mælingum þar sem
Spánn er ofar á lista en önnur Evr-
ópuríki sem enginn myndi voga sér
að draga í efa að væru lýðræðisríki.
En þrátt fyrir það og einnig vegna
þess að víða gætir misskilnings um
þessi mál, ætla ég að leyfa mér að út-
skýra nokkur atriði í þeirri von að
með því öðlist lesendur skýrari og
raunsærri sýn á landið mitt og að-
stæðurnar í Katalóníu.
Á Spáni er fólk ekki
handtekið vegna stjórn-
málaskoðana sinna held-
ur fyrir að hlíta ekki
lýðræðislegum lögum,
rétt eins og tíðkast á Ís-
landi. Árum saman hafa
verið starfræktir
spænskir stjórnmála-
flokkar sem vilja að-
skilnað frá Spáni, leið-
togum þeirra er frjálst
að kynna skoðanir sínar
eins og þeir kjósa og
þeir hafa fullkomið frelsi
til þess hvort heldur er í fjölmiðlum
eða opinberum stofnunum, svo sem á
héraðsþingi eða spænska þjóðþing-
inu. Sífelldar yfirlýsingar núverandi
forseta héraðsstjórnar Katalóníu og
annarra katalónskra stjórnmála-
manna um aðskilnað frá Spáni eru
ótvíræð sönnun þess. Hvorki Am-
nesty International né Human Rights
Watch, tvenn virtustu mannréttinda-
samtök heims, telja að tólfmenning-
arnir, sem verið er að lögsækja, séu
„pólitískir fangar“. Sakborningarnir,
sem eru núna í varðhaldi, eru ákærðir
fyrir alvarlega glæpi sem menn eru
sannarlega dæmdir í fangelsi fyrir í
ríkjum á borð við Noreg, Þýskaland,
Ítalíu eða Bandaríkin, svo að nokkur
séu nefnd. Sjálfstæðissinnar vilja
setja pólitískan stimpil á réttarhöldin
og láta líta svo út að þau beinist gegn
lýðræðinu á Spáni. Af þeim sökum
hefur hæstiréttur gripið til ýmiss kon-
ar ráðstafana til að tryggja gagnsæi
réttarhaldanna, svo sem að sjónvarp-
að sé frá þeim, að rúmlega 600
spænskir og erlendir blaðamenn séu
viðstaddir og að almenningur hafi að-
gang að öllum gögnum sem tengjast
þeim. Þegar að því kemur að kveða
upp dóm mun hæstiréttur gera það á
grundvelli staðreynda, sönnunar-
gagna og laga, enda væri annað frá-
leitt í réttarríki. Enginn mótmælir
því að varðhald sé harkaleg ráðstöfun
en það tíðkast í öllum ríkjum í okkar
heimshluta, þar sem tímaramminn er
jafnvel lengri en spænsk löggjöf mæl-
ir fyrir um.
Í þessu sambandi langar mig einn-
ig að útskýra þær ástæður sem
hæstiréttur hefur tilgreint að liggi að
baki ákvörðuninni um varðhald sak-
borninganna. Meginástæða þess að
þeir voru ekki látnir lausir gegn
tryggingu var að rétturinn taldi að
mikil hætta væri á að þeir færu úr
landi, eins og Puigdemont og aðrir
sakborningar sem lögðu á flótta und-
an spænskri réttvísi. Hin ástæðan var
að hætta var talin á að þeir brytu aft-
ur af sér. Lengd varðhaldsins stafar
af því að málið er flókið, nokkrir sak-
borninga eru ákærðir fyrir margs
konar brot, og hæstiréttur ákvað að
leggja megináherslu á þá nauðsyn að
allir þættir málsins stæðu á styrkum
lagalegum grunni svo að tryggja
mætti sanngjarna málsmeðferð.
Eins og ég sagði í upphafi heyrði
ég meðal annars fullyrt meðan ég
dvaldi á Íslandi að það væri ekki
glæpur að nýta sér réttinn til sjálfs-
ákvörðunar og að ekki ætti að ákæra
sakborningana fyrir það. Vitanlega er
það ekki glæpur að nýta sér réttinn
til sjálfsákvörðunar. Sá réttur er
reyndar tryggður í sáttmála Samein-
uðu þjóðanna þegar um er að ræða
nýlendustefnu, erlent hernám eða al-
varleg brot á mannréttindum. Ekkert
af þessu á sér stað í Katalóníu og þar
af leiðandi gildir reglan um rétt til
sjálfsákvörðunar, sem getið er um í
sáttmála Sameinuðu þjóðanna, ekki í
ofangreindu héraði Spánar. Auk þess
kveður stjórnarskrá Spánar, sem yfir
90% spænsku þjóðarinnar studdu,
þar á meðal yfirgnæfandi meirihluti í
Katalóníu, á um friðhelgi yfirráða-
svæðis Spánar og að spænska þjóðin
sé ein, órjúfanleg heild, eins og
reyndar er tekið fram um flestar aðr-
ar þjóðir í flestum öðrum stjórnar-
skrám heims.
Aðskilnaðarferlið sem hrundið var
af stað af forystumönnum í einu auð-
ugasta sjálfstjórnarhéraði Spánar,
þar sem sjálfstjórn er mikil og mið-
stýring lítil, byggist á aðgreiningar-
stefnu og ískyggilegri yfirburða-
kennd. Það sýna margendurteknar
yfirlýsingar pólitískra leiðtoga að-
skilnaðarsinna, sem reyna að þröngva
stefnu sinni upp á þá sem hugsa ekki
eins og þeir með því að ganga á svig
við lögin og virða ekki réttindi þess
rúmlega helmings íbúa Katalóníu sem
kæra sig ekki um aðskilnað.
Þeir stjórnmálaflokkar sem aðhyll-
ast aðskilnaðarstefnu á Spáni eru full-
komlega löglegir og mega boða hug-
myndir sínar eins og þeim virðist
best. Það hafa þeir gert í fjörutíu ár
og þeim er fyllilega frjálst að halda
því áfram um ókomna tíð. Það sem
þeim leyfist aftur á móti ekki að gera,
ekki frekar en stjórnmálaflokkum í
öðrum lýðræðisríkjum, er að fremja
stjórnarskrárbrot og lögbrot án þess
að svara til saka fyrir það og nota sér
opinberar stofnanir til að gefa út til-
skipanir sem stríða gegn stjórnar-
skránni og lýsa því yfir að hérað á
spænsku yfirráðasvæði sé orðið sjálf-
stætt lýðveldi. Opinberar stofnanir
verða að virða lögin því ekkert annað
getur tryggt okkur þjóðfélag þar sem
valdníðsla viðgengst ekki og réttindi
allra borgara landsins eru virt. Þeir
stjórnmálaflokkar sem aðhyllast að-
skilnað eiga að nota þær löglegu leiðir
sem tiltækar eru til að leita stuðnings
við pólitísk markmið sín, virða ramma
stjórnarskrárinnar og ræða saman á
þjóðþinginu, sem er æðsti vettvangur
fullveldis fólksins.
Eftir Maríu Isabel
Vicandi
María Isabel Vicandi
» Á Spáni er fólk ekki
handtekið vegna
stjórnmálaskoðana
sinna heldur fyrir að
hlíta ekki lýðræðis-
legum lögum, rétt eins
og tíðkast á Íslandi.
Höfundur er sendiherra Spánar
á Íslandi.
Katalóníumálið