Morgunblaðið - 13.03.2019, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. MARS 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mannrétt-indadóm-stóll Evr-
ópu hefur
úrskurðað að brotið
hafi verið gegn
sjöttu grein mann-
réttindasáttmála
Evrópu við skipan
dómara í Landsrétt. Varðar sú
grein rétt einstaklinga til rétt-
látrar málsmeðferðar fyrir
dómi og er brotið sagt ský-
laust.
En er það svo? Rétt er að
halda því til haga að dómurinn í
málinu var klofinn. Tveir dóm-
arar af sjö skiluðu séráliti þar
sem þeir furðuðu sig á niður-
stöðu meirihlutans. Hún sé
langt umfram tilefni og meiri-
hlutinn fari offari. Láta þeir
meira að segja að því liggja að
pólitískur hamagangur heima
fyrir hafi haft áhrif á niður-
stöðuna.
Segja dómararnir tveir að
meirihlutinn hunsi hina svo-
kölluðu nálægðarreglu með því
að víkja til hliðar mati æðsta
dómstóls Íslands á inntaki
þeirra reglna, sem við eigi í ís-
lenskum lögum. Skipan dóm-
aranna hafi verið gölluð, en fái
þó staðist. Þeir segjast gera
sér grein fyrir að skipan dóm-
aranna hafi valdið harðvítugum
deilum á Íslandi. „Við óttumst
að hið mikla uppnám, sem
fylgdi skipan dómaranna 15 í
hinn nýskipaða áfrýjunardóm-
stól á Íslandi, eigi sér ekki að-
eins bergmál í málsgreinum
þessa úrskurðar heldur hafi
einnig vikið rökvitund meiri-
hlutans frá viðteknum grunn-
gildum dómafordæma þessa
dómstóls,“ segja þeir. Meiri-
hlutinn hafi þar með opnað
öskju Pandóru með því að færa
þeim, sem dæmdir hafi verið,
upp í hendurnar
rök, sem alltaf
verði fyrir hendi,
til að áfrýja dóm-
um sínum af
ástæðum sem eins
og í þessu tilviki
komi sanngirni
réttarhaldanna
ekkert við.
Úrskurðurinn hafi ekki að-
eins áhrif á Íslandi heldur víð-
ar. Geti dæmdur maður bent á
einhvern galla á skipan dómara
muni hann geta vísað til þessa
úrskurðar.
Athygli vekur að annar höf-
unda sérálitsins er forseti
dómsins, Paul Lemmens.
Álit meirihlutans er afdrátt-
arlaust, en álit minnihlutans er
það ekki síður og má því ætla
að úrskurðinum verði áfrýjað.
Rétt er að halda til haga að
úrskurðir Mannréttinda-
dómstólsins eru ekki bindandi.
Þá má ekki gleyma því að þetta
mál fór út af sporinu þegar
dómnefndin, sem átti að meta
umsækjendur um dómarastól-
ana 15 við Landsrétt, skilaði
inn hæfnismati þar sem til-
greindir voru tíu karlar og
fimm konur. Í fyrsta lagi var
ráðherra ekki gefið neitt svig-
rúm og í öðru lagi var ljóst að
Alþingi myndi aldrei sam-
þykkja slíkan kynjahalla.
Ráðherra breytti listanum
og Alþingi hefði verið í lófa lag-
ið að kjósa um hvert og eitt
dómaraefni. Í stað þess var
ákveðið að greiða atkvæði um
öll í einu. Uppnámið í kjölfarið
og aðförin gegn dómsmálaráð-
herra var eins ómálefnaleg og
hugsast getur, ekki síst í ljósi
þess að hefði listi dómnefndar
verið látinn standa hefði
fjaðrafokið tæplega orðið
minna.
Í séráliti er meiri-
hluti mannréttinda-
dómstólsins vændur
um að láta pólitískt
uppþot lita sína
niðurstöðu}
Réttvísi á villigötum?
Fregnir af hrapitveggja Bo-
eing 737 MAX-
flugvéla hefur vak-
ið mikla athygli og
óhug um allan
heim. Þegar flugvél þessarar
tegundar frá Flugfélagi Eþí-
ópíu fórst á sunnudag, fimm
mánuðum eftir sams konar
óhapp í Indónesíu, fór af stað
atburðarás sem sýndi að fólk
vill fullt öryggi þegar flug er
annars vegar. Flug þessara
véla hefur nú verið bannað
víða, fyrst gerðist það í Kína
en nú er svo komið að það er
bannað um alla Evrópu.
Ákvörðun Icelandair Group
um að leggja þessum vélum
sínum var ekki aðeins rétt
heldur óhjákvæmileg.
Eftir þessi viðbrögð víða um
heim og hörð við-
brögð bandarískra
flugyfirvalda til-
kynnti Boeing um
að gerðar yrðu
tæknilegar lag-
færingar á vélunum, sem
byggja á nýrri tækni enda að-
eins tveggja ára gamlar.
Þessi slys og tæknivanda-
mál hafa einnig ýtt undir um-
ræður um það hvort of langt
hafi ef til vill verið gengið í
tæknivæðingu flugvéla. Um
það skal ekkert fullyrt hér, en
hafa verður í huga að nýrri og
flókinni tækni fylgja almennt
vandamál. Þegar flug er ann-
ars vegar er þetta sérstaklega
viðkvæmt því að áherslan
hlýtur alltaf að verða að vera á
öryggið. Flugfarþegar sætta
sig ekki við neitt annað.
Öryggið verður
alltaf að vera í
fyrsta sæti í flugi}
Óhjákvæmilegt
H
ann tók sæti á Alþingi í nokkra
daga fyrr á þessu ári, elsti þing-
maðurinn í manna minnum, Ell-
ert B. Schram. Hann lætur enn
ekki deigan síga. Baráttumál
hans eru kjör eigin kynslóðar, eldri borgara
landsins. Á þingi hófst hann þegar handa, flutti
ræður, sendi skriflega fyrirspurn til félags- og
barnamálaráðherra um hvað liði úrbótum á
kjörum hinna verst settu. Hann spurði núver-
andi fjármálaráðherra, Bjarna Benediktsson,
spjörunum úr. Einmitt þennan sama Bjarna
sem hefur ýmist verið forsætisráðherra og/eða
fjármálaráðherra mörg undanfarin ár og hefur
með bréfum til eldri borgara og í ræðu og riti
allt frá árinu 2013 ítrekað lofað þeim bættum
hag. Það þarf ekki að tíunda að Ísland hefur bú-
ið við sögulegt góðæri allt þetta tímabil og efna-
hagslegt svigrúm því verið umtalsvert.
Engar efndir hafa hins vegar orðið. Í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar eru sömu loforðin gefin, að bæta hag
þeirra eldri borgara sem höllustum fæti standa. Frekar en
ekkert, þá skipaði félags- og barnamálaráðherra einn
starfshópinn enn fyrir ári sem átti að afla sér þekkingar og
upplýsinga um kjör aldraðra og jafnvel koma með tillögur.
Þetta var hrein tímaeyðsla því það lágu þegar fyrir ítar-
legar upplýsingar um vandann. Þetta er hópurinn sem
nýtur eingöngu greiðslna almannatrygginga, ber lítið eða
ekkert úr býtum frá lífeyrissjóði, býr í leiguhúsnæði og
þeir sem eiga að baki tiltölulega skamma búsetu á Íslandi.
Í svari ráðherra við fyrirspurn Ellerts kom
lítið fram annað en að Skýrsla starfshóps um
kjör aldraðra lægi fyrir. Í henni er þó raunar
staðfest að um 3.000 einstaklingar á landinu 65
ára og eldri hafa tekjur undir fátæktar-
mörkum. Í þessum hópi eru einstaklingar sem
lifa við mikinn kvíða, vanlíðan og skert lífs-
gæði, neita sér jafnvel um heilbrigðisþjónustu,
lyf og mat.
Fram hefur komið í samtölum við for-
ráðamenn hagsmunasamtaka aldraðra að
dæmi séu um algjöra uppgjöf í hópi skjólstæð-
inga. Við slíkar aðstæður þar sem vonleysið
eitt blasir við er hætta á að andleg og líkamleg
heilsa gefi eftir og að ótímabær og kostn-
aðarsöm úrræði verði þrautalendingin, oft og
tíðum stofnanavistun.
Engin merki sjást þó enn um frumkvæði frá
ríkisstjórn til þess að stíga einhver skref til móts við bláfá-
tækt, aldrað fólk á Íslandi. Er nema von að spurt sé hvaða
áform fjármálaráðherra og ríkisstjórnin hafi varðandi
þennan þjóðfélagshóp. Það hlýtur að vera krafa okkar að
brugðist verði strax við með sérstökum aðgerðum fyrir þá
sem verst standa og staðið við gefin loforð. Þá er það sam-
félagsleg skömm ef ný fjármálaáætlun sem er í undirbún-
ingi endurspeglar ekki skýr áform um að kjör allra eldri
borgara í landinu nái því lágmarki að vera yfir fátækt-
armörkum. gudjonb@althingi.is
Guðjón S.
Brjánsson
Pistill
Blá fátækt
Höfundur er þingmaður.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Verkefnisstjórn 4. áfangaverndar- og orkunýting-aráætlunar, svokallaðrarrammaáætlunar, hefur
ekki fengið neina virkjanakosti til að
vinna með þótt tæp tvö ár séu liðin
frá því stjórnin var skipuð og helm-
ingur skipunartímans þar með lið-
inn. Ljóst er að hún fær ekki lista yf-
ir verkefni sín fyrr en í haust, í
fyrsta lagi. Ljóst virðist að verkefn-
isstjórnin getur ekki fjallað faglega
um marga kosti á þeim skamma
tíma sem hún fær.
Í gildi er verndar- og orkunýt-
ingaráætlun landsvæða frá árinu
2013 en hún var undirbúin af verk-
efnisstjórn 2. áfanga rammaáætl-
unar. Verkefnisstjórn 3. áfanga skil-
aði sínum tillögum haustið 2016 og
tveir umhverfisráðherrar hafa lagt
þingsályktunartillögur sem á þeim
grundvallast fram á Alþingi en til-
lögurnar hafa ekki hlotið afgreiðslu.
Í lögunum segir aðeins að um-
hverfisráðherra skuli í samráði og
samvinnu við ráðherra orkumála
leggja slíka tillögu fram á Alþingi
eigi sjaldnar en á fjögurra ára fresti.
Ekkert er fjallað um það hvenær
slík áætlun þurfi að vera afgreidd
þótt dráttur á því hafi augljóslega
mikil áhrif á áframhaldandi vinnu.
Í þingmálaskrá vetrarins boðar
núverandi umhverfisráðherra fram-
lagningu tillögunnar og setur við
vinnudagsetninguna 31. mars.
Kostir liggi fyrir síðsumars
Verkefnisstjórn 4. áfanga
(2017-2021) var skipuð í apríl 2017.
Hún hefur enga virkjanakosti fengið
til mats vegna þess að orkufyr-
irtækin og Orkustofnun vita ekki um
afdrif þeirra kosta sem áður hafa
verið tilkynntir fyrr en Alþingi hefur
afgreitt fyrri áfanga. Þegar niður-
staða Alþingis liggur fyrir þarf
Orkustofnun að gefa orkufyrirtækj-
unum kost á að senda inn virkjana-
kosti til mats og Orkustofnun að
ákveða hvaða kosti hún telur rétt að
láta meta til viðbótar. Guðrún Pét-
ursdóttir, formaður verkefnis-
stjórnar 4. áfanga, vonast til að fá
lista Orkustofnunar síðsumars.
Verkefnisstjórn og faghópar hennar
þurfa að meta upplýsingarnar og
eftir atvikum að efna til rannsókna
áður en kostirnir verða flokkaðir í
orkunýtingar- eða verndarflokk –
eða settir í bið.
Síðasta verkefnisstjórn hafði
einnig skamman tíma til að vinna
sína vinnu vegna þess að ráðherra
fól henni aukaverkefni í upphafi.
Hún fékk þó lista um virkjanakost-
ina snemma árs 2015. Kostirnir voru
yfir 80 talsins. Stjórnin lét standa þá
kosti sem áður hafði verið raðað í
orkunýtingar- og verndarflokk og
náði aðeins að bæta 8 kostum við
nýtingarflokk og 4 landsvæðum
(með 10 kostum) í verndarflokk.
Verkefnisstjórnin náði að
kynna drög að röðun í flokka 31.
mars 2016 og hóf þá samráðsferli.
Endanleg tillaga var lögð fyrir ráð-
herra 26. ágúst.
Ef miðað er við þessa tíma-
áætlun mun verkefnisstjórnin nú að-
eins hafa tímann frá komandi hausti
og fram á vor 2020 til að vinna sína
vinnu til að geta síðan farið í sam-
ráðsferli og afhent ráðherra tillögu
sína haustið 2020. Guðrún við-
urkennir að þetta sé tæpt. Hún
segir að umfang verksins fari þó
eftir því hvað tillögur um marga
virkjanakosti berist og hvaða
upplýsingar liggi fyrir um þá.
„Þegar þeir berast munum við
fara í það með oddi og egg
að reyna að afgreiða eins
mikið og unnt er,“ segir
Guðrún.
Vinna við Rammann
sett í mikið tímahrak
„Það sem skiptir máli er að við
tökum faglegar ákvarðanir um
orkumannvirki í þessu landi. Við
verðum að meta auðlindir okkar
og fórna ekki einni fyrir aðra
nema að vel athuguðu máli,“
segir Guðrún Pétursdóttir, for-
maður verkefnisstjórnar 4.
áfanga rammaáætlunar. Hún tel-
ur ekki að sá skammi tími sem er
til stefnu dragi úr möguleikum
til að meta kostina faglega. „Ég
tel að við munum taka fyrir þá
orkukosti sem við treystum okk-
ur til að meta, á þeim tíma
sem við höfum. Þetta
getur ekki gerst með
skemmri skírn,“ segir
Guðrun. Biðtímann
hafa verkefnisstjórn og
faghópar notað til að
bæta vinnuaðferðir
við matsferlið og
búa þannig í
haginn fyrir
vinnuna fram-
undan.
Ekki með
skemmri skírn
FORMAÐUR STJÓRNAR
Guðrún Pétursdóttir
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þjórsá Tveir virkjanakostir í Neðri-Þjórsá, Holtavirkjun og Urriðafoss-
virkjun, eru í nýtingarflokki í óafgreiddri tillögu verkefnisstjórnar, og sá
þriðji, Hvammsvirkjun, er fyrir í gildandi rammaáætlun.