Fréttablaðið - 13.07.2019, Síða 8

ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Einar Þór Sverrisson FORSTJÓRI: Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir ÚTGEFANDI: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is
RITSTJÓRAR: Davíð Stefánsson david@frettabladid.is, Ólöf Skaftadóttir olof@frettabladid.is, MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is FRÉTTABLAÐIÐ.IS: Sunna Karen Sigurþórsdóttir sunnak@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 85.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Kristjana Björg Guðbrandsdóttir kristjanabjorg@frettabladid.is
MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Gunnar
Kristín
Þorsteinsdóttir
kristin@frettabladid.is
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir

Kerfið á að
forða fólki frá
örlögum
eilífðarstúd-
entsins.
OPIÐ ALLAR HELGAR
FRÁ KL. 11.00-17.00
KOMDU Í
KOLAPORTIÐ
D Á S A M L E G D E I L D S A M F É L A G S I N S
30
ÁRA
1989 2019
Fyrir rúmum tíu árum, í sumarfríi í Sarajevó, rakst ég á undarlegan minjagrip. Ég stóð fyrir utan búð í verslunargötu Sarajevó sem seldi silfur og
koparvörur og handlék – að ég hélt – fallega útskorinn
málmblómavasa.
„Þetta er skothylki úr stríðinu,“ sagði kaupmaðurinn.
Ég flýtti mér að leggja stríðsleifarnar frá mér. Versl-
unareigandinn, sem einnig var handverksmaðurinn
sem framleiddi og skreytti sjálfur vörurnar sem voru
til sölu í versluninni, glotti. „Ferðamennirnir fíla þetta.“
Mér varð hugsað til þessa útsjónarsama verslunar-
manns í vikunni.
Neikvæð ímynd
Sjónvarpsþættirnir Tsjernóbíl njóta vinsælda um
þessar mundir. Ein hliðarverkun vinsældanna eru
ferðamenn sem flykkjast á svæðið til að taka af sér
„sjálfur“. Á myndum um allt internetið má sjá fólk
brosa, gretta sig og geifla og jafnvel bera afturendann
mitt í eyðileggingunni sem kjarnorkuslysið olli.
Höfundur Tsjernóbíl þáttanna bað fólk nýverið um að
sýna tillitssemi; hörmungar hefðu átt sér stað, harmleik-
ur. Forseti Úkraínu, Volodymyr Zelensky, virtist hins
vegar ekki taka „sjálfurnar“ óstinnt upp. Þvert á móti.
Síðastliðinn miðvikudag lýstu stjórnvöld í Úkraínu
því yfir að þau hygðust gera svæðið í kringum Tsjernó-
bíl kjarnorkuverið að ferðamannastað. „Tsjernóbíl
hefur lengi haft neikvæð áhrif á ímynd Úkraínu,“ sagði
forsetinn. „Það er tímabært að því sé breytt.“
Ég klóraði mér í höfðinu yfir uppátækinu. Hvað átti
manni að finnast? Var þetta ekki hálfgerð sturlun?
En svo rifjaðist upp fyrir mér annar áfangastaður í
Sarajevó.
Þrjár kynslóðir
Bosníustríðið sem geisaði á árunum 1992 til 1995 er
versti hildarleikur Evrópu frá lokum seinni heimsstyrj-
aldar. Talið er að 100.000 karla, kvenna og barna hafi
látist í þjóðernishreinsunum. Tæplega 14.000 manns
létust í umsátrinu um Sarajevó er borgin var í herkví.
Við upphaf umsátursins um Sarajevó bjuggu þrjár
kynslóðir Kolar fjölskyldunnar undir sama þaki í
úthverfi borgarinnar. En þegar árás var gerð á hverfið
hrökklaðist fjölskyldan burt af heimili sínu. Síðar
gerði Bosníuherinn húsið (eða það sem eftir var af því)
upptækt og gróf göng frá húsinu alla leið inn í borgina.
Göngin voru lífæð Sarajevó á meðan á umsátrinu stóð
en um þau voru flutt matvæli, lyf, vopn og fólk.
Einhverjir úr Kolar fjölskyldunni hjálpuðu til við að
grafa göngin á meðan aðrir börðust í stríðinu. Amma
og afi Kolar fengu að búa í bílskúr hússins meðan það
var í umsjá hersins og buðu þau gjarnan þeim sem áttu
leið um göngin upp á vatnssopa og brauðbita.
Að stríðinu loknu sneri Kolar fjölskyldan aftur til
síns heima. Almenningur í Sarajevó gerði sitt besta
til að púsla hversdagsleikanum saman eftir átökin og
endurheimta líf sitt. Göngin gleymdust.
En þegar Kolar fjölskyldunni gekk illa að koma undir
sig fótunum og finna atvinnu öðluðust göngin nýjan
tilgang. Fjölskyldan tóku sig til og útbjó „Gangasafnið“.
Þau söfnuðu saman öllu því sem þau gátu fundið tengt
sögu ganganna og sáu til þess að það litla sem eftir var
af göngunum sjálfum yrði varðveitt. Gangasafnið er nú
orðið eitt vinsælasta safn Sarajevó. Safnið er einkarekið
og rukkar Kolar fjölskyldan gesti um aðgangseyri fyrir
að berja munna ganganna og safnið augum. Göngin
sem urðu Sarajevó til bjargræðis urðu lífæð Kolar fjöl-
skyldunnar eftir stríðið.
Stórfurðuleg dýrategund
Mannkynið er skrítið. Eina stundina er það óstöðvandi
eyðileggingarafl, jafnskeytingarlaust í garð náungans
og nánasta umhverfis síns; þá næstu úrræðagott, uppá-
tækjasamt og fróðleiksfúst. Stundum er ekki annað
hægt en að yppa einfaldlega öxlum yfir þessari stór-
furðulegu dýrategund.
Berir rassar í Tsjernóbíl
Helsta nýmælið í nýju frumvarpi menntamálaráðherra um Lánasjóð íslenskra námsmanna er að þeir sem ljúka prófgráðu innan tilskil-ins tíma geta fengið námsstyrk sem nemur 30 prósentum af höfuðstól
námsláns.
Umræðan meðal hagsmunahópa stúdenta, er
stundum á þá leið að eini opinberi stuðningurinn
við háskólanema sé námslánakerfið. Því fer fjarri.
Háskólarnir – Háskóli Íslands sérstaklega – eru
opinberar stofnanir, reknar að stærstum hluta
fyrir opinbert fé. Háskólastúdentar greiða skrá-
setningargjald sem ekki stendur undir nema broti
af kostnaði. Lánasjóðurinn í núverandi mynd veitir
afslátt með vaxtaívilnun, og þarf að þola afskriftir
vegna þeirra sem ekki endist aldur til endur-
greiðslu.
Vel má velta fyrir sér hvort smáríki eins og Ísland
sé of metnaðarfullt á háskólasviðinu, eins öfugsnú-
ið og það hljómar. Boðið er upp á allar mögulegar og
ómögulegar námsgreinar. Kannski ætti að einbeita
sér að kjarnagreinum og hvetja fólk til að fara utan
til að sækja sér annað nám. Utanfarar snúa heim og
með gullvæga reynslu, landi og þjóð til heilla.
Í frumvarpi Lilju Alfreðsdóttur kemur fram að á
síðustu árum hafi meðallán hjá LÍN hækkað. Náms-
menn eru lengur í námi og sækja lengra og dýrara
nám. Þeir eru eldri að jafnaði. Þó hefur hlutfall
þeirra sem sækja nám í útlöndum lækkað.
Háskólastúdentar taka sér lengri tíma en áður til
að ljúka námi hér heima og sækja síður út. Hvorugt
er æskilegt. Enginn græðir á því að fólk ílengist í
námi. Droll í háskóla í stað þess að sækja sér iðn-
menntun eða launavinnu er engum til góðs. Kerfið
á að forða fólki frá örlögum eilífðarstúdentsins.
Frumvarp Lilju tekur á þessu. Með því að breyta
hluta námslána til þeirra sem klára á tilsettum
tíma í styrk, er fólk hvatt til að klára á réttum tíma.
Frumvarpið gerir líka metnaðarfullum stúdentum
auðveldara að sækja nám erlendis, enda eftir miklu
að slægjast að fá 30 prósent lána felld niður. Munar
um minna. Nám við bestu háskóla erlendis er oft
dýrt – kostnaðurinn óyfirstíganleg hindrun fyrir
suma.
Einhverjir munu gagnrýna útfærsluna á
styrknum með þeim rökum að ekki sé ástæða til að
niðurgreiða menntun frekar. En það er örugglega
dýrara þegar upp er staðið að fólk fari sér óþarflega
hægt í námi. Frumvarpið tekur á því og hvetur fólk
til að flýta för.
Þegar rætt erum lánamál á Íslandi er gjaldmiðill-
inn alltaf fíllinn í herberginu. Mesta kjarabótin til
langs tíma fyrir stúdenta og aðra lántaka á Íslandi
væri að Ísland yrði hluti af stærra myntsvæði með
stöðugri gjaldmiðli. Engin lausn er hins vegar í sjón-
máli í þeim efnum.
Ráðherra virðist nýta tólin sem hún hefur skyn-
samlega. Ef nýtt námslánakerfi verður til þess að
flýta för stúdenta og hvetja þá til að leita reynslu út
fyrir landsteinana er til mikils unnið.
Kænn hvati 
1 3 . J Ú L Í 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R8 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN
1
3
-0
7
-2
0
1
9

0
5
:1
1
F
B
0
7
2
s
_
P
0
6
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
6
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
0
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
6
C
-5
3
8
8
2
3
6
C
-5
2
4
C
2
3
6
C
-5
1
1
0
2
3
6
C
-4
F
D
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
0
7
2
s
_
1
2
_
7
_
2
0
1
9
C
M
Y
K