Skessuhorn - 14.12.2000, Side 26

26
FIMMTUDAGUR 14. DESEMBER 2000
L>s£S3ljnu.^
'Penninn
Til árs og jriðar
Frá örófi alda hefur verið haldið hátíðlega
uppá endurkomu sólar um vetrarsólstöður með
veislum, gjöfum, gleði og ljósi.
Jól er nafn fórnarhátíðar í heiðnum sið
sem germanar héldu um miðjan vetur eða um
sólstöður. Enn í dag er orðið jól notað á nor-
rænum tungumálum um þá kristnu hátíð sem
haldin er til að fagna fæðingu Jesú. Uppruni há-
tíðarheitisins jól er óviss en orðsifjalega tengist
það germanska mánaðarnafninu ffuma-jiuleis
(á undan jólum), heimild frá 4. öld, fornenska
heitinu frá 8. öld geola (jólamánuður) og forn-
íslenska mánaðarnafninu ýlir. Hugsanlegt er að
upphafleg merking sé bæna- og töfrahátíð. Eitt
auknefna Oðins er Jólnir og vísar það til tengsla
jólanna við hann og líklegt að Oðinn hafi verið
blótaður við miðsvetrarblótin. Jólablótið var og
er eitt af hinum árlegu höfuðblótum og var þá
blótað til árgæsku og gott þótti og þykir enn að
blóta Frey til árs og friðar.
Mikið er til af gömlum norrænum jóla-
siðum sem sýnir hvað jólahátíðin hefur gegnt
stóru hlutverki í heiðni. Til forna var jólaölið
mikilvægt ekki síður en nú og var skylda að
brugga öl til jóla og var það ekki bundið við
heiðinn sið því Gulaþingslög kváðu svo á að ef
ekki var bruggað öl í þrjá vetur lá við sekt sú að
helmingur fjár hins seka skyldi renna til kon-
ungs og helmingur til biskups, viðkomandi
skyldi skrifta og fengi þá að vera áffam í Noregi
en ef hann ekki skriftaði var hann gerður útlæg-
ur. Frá upphafi akuryrkju eða frá því fyrir uþb.
6000 árum hefur ölgerð þekkst á norðurlönd-
um og í Danmörku hafa fundist 3-4000 ára
gamlar leifar af öli sem bragðbætt hafði verið
með mjaðjurt og berjasaft, þannig að það er
ekki nýr siður að bragðbæta jólaölið (appelsín).
Orðasambandið “að drekka jól” bendir til að
drykkja hafi verið þáttur í hátíðahöldunum eða
þá að hátíðinni hafi tengst drykkjarfóm eða
dreypifórn.
Veislur og gleðskapur hafa lyff andan-
um hjá mannskapnum í gegnum aldirnar þegar
mest er þörf; í svartasta skammdeginu. I hinum
Sænsku jólaveislum er skreyttur svínshaus með
epli í kjaftinum eitt af táknum jólanna og gæti
það vísað til Gullinbursta, galtar Freys (per-
sónugerfings sólarinnar) eða þá til Sæhrímnis
sem daglega er soðinn og etinn í Valhöll en rís
upp heill næsta dag.
Sá siður að skreyta hýbýli með sígræn-
um greinum, laufi eða trjám um jól er ekki nýr.
Sígrænar jurtir tákna hina eilífu hringrás. Þeg-
ar kristni var boðuð í Englandi sögðu trúboðar
það heiðinn sið að tendra kerti og skreyta dyra-
stafi með grænum greinum. A Norðurlöndum
reistu bændur þrjár stangir upp við bæi sína
þannig að þær mynduðu píramída og á jólum
voru festar grænar greinar á toppinn. Þegar nú-
tíma jólatrjáasiður barst til Islands var einivið-
urinn notaður til að útbúa tréð, en fram á þessa
öld var einir brenndur í húsum til varnar sjúk-
dómum. Kona frá Bæjaralandi hefur sagt mér
frá þeirri hefð að fjölskylda hennar safni jurta-
tegundum og þar á meðal einivið um miðjan á-
gúst ár hvert og sérstakt kvöld í desember er
húsið síðan hreinsað með reyk og ilmi jurtanna
og kallast það mæðrakvöld.
A hinum Norðurlöndunum finnast
jólasveinar en þeir eru smávaxnir og í ætt við
búálfa en búálfar þekktust lengi vel ekki á ís-
landi en jólasveinarnir eru og voru því fyrir-
ferðarmeiri. A Hjaltlandi koma grámenn úr
fylgsnum sínum í svartasta skammdeginu og
æra skepnur og hnupla mat.
I heiðnum sið bæði hér á landi og á hin-
um Norðurlöndunum til forna tíðkuðust gjafir
á jólum. Þessar gjafir voru af sama tagi og
nýársgjafir Rómverja. Konungurinn, jarlinn,
goðinn eða stórbóndinn gaf fólki sínu gjafir á
jólum sem þakkir fýrir trúmennsku og vel unn-
in störf á árinu.
Stundum er spurt hvort eða hvernig
haldið sé uppá jólin í heiðnum sið í dag, en þvf
er fljótsvarað að flestir af okkar íslensku jólasið-
um eiga heiðnar rætur og við höldum jólin eins
og flestir aðrir að frátöldum sálmasöng og
kirkjuferðum. Hátíðin gengur fyrr í garð hjá
okkur með árlegu jólablótá um vetrarsólstöður
þar sem við fögnum hækkandi sól og blótum til
árs og friðar, allir eru velkomnir. Skírnismál eru
þá yfirleitt færð í leikbúning og lýsir kvæðið því
er Freyr (tákn sólar) fellir svo mikinn hug til
jötnameyjarinnar Gerðar (tákn jarðar) að hann
unir sér hvorki svefns né matar og verður nið-
ur dreginn (vetrarsól), afsalar sér hesti, sverði
og öðrurn veldistáknum til Skírnis sendiboða
síns sem fer og biður Gerðar og eftir langar for-
tölur fæst hún til að gefast Frey (sólhvörf).
En það birtir alltaf aftur á ný og því
fögnum við hækkandi sól.
Jónína K. Berg
Vestlendingagoði
^yPísnahornið________________OfboMem er nú skítt
Ei skal strmgi æðru slá
eða lengja spjalliS,
nú er enga náS aSfá
nú er gengiS falliS.
Eða svo segja okkur landsfeður vor-
ir og fjármálaspekingar að gengi
krónunnar hafi sigið að undanfömu
og er það kannske skárri kostur en
tilfærslur og pennastrik sem tíðkuð
vora af ríkisstjómum fýrr á tíð. I
forsætisráðherra tíð Olafs heitins
Thors orti Guðlaugur Sigurðsson
póstur á Siglufirði:
Þó aSýmsum um sinn hag
uggvænt nokkuS þyki,
hann Olafiirfærir allt í lag
með einu pennastriki.
Verkfall kennara virðist enn vera í ó-
leysanlegum hnút og þar sem nem-
endur þurfa að treysta á sjálfsnám í
flestum greinum er kannske ekki úr
vegi að leggja þeim Hð í málfræði-
kunnáttunni með þessum vísum
Ragnars Inga Aðalsteinssonar:
Hátt nú ber mitt hugarker
„ Himeskt er að lifa “.
Lít ég hér í IjóSakver,-
þá langar mér að skrifa.
Ekki virðist það nú alltaf létta
mönnum lífsgönguna að neinu
marki að setja saman \usur enda hef-
ur margur steytt á skeri:
Upp á skerin oft mig her
óljóst hver mun valda,
lífs umfrerann leið mín er, -
það langar mér að halda.
Jólaglöggssamkundur og önnur öl-
drykkjuteiti era oft ósparlega stund-
uð á aðventunni en jafnvel slíkar
veislur hafa sinn endapunkt:
Tæmast kerþá kneifum vér,
kætinfer að dofna.
Leiður gerist lýður hér
nú langar mér að sofna.
Ekki veit ég hvort nokkursstaðar er
lengur tíðkaður sá siður sem við-
gekkst á mínum skólaáram að láta
nemendur skila einni rétt kveðinni
vísu eftir veturinn en til að sýna
framá hvað auðveldlega má sleppa
ffá seinnipartinum þegar sá fýrri er
kominn má nefna eftirfarandi er-
indi:
Sigldi hallt mitt sálarfley
svo að hélt við grandi.
- Þarna rímar held ég hey
og höfum það í bandi.
Þessi aðferð er raunar ekki algild og
til nokkurs mótvægis mætti hafa vísu
Sveins ffá Elivogum um mann sem
ekki fór varhluta af erfiðleikum lífs-
ins.
Hlaut ífangið hríð ogfrost
hreppti stranga villu.
Þreytti gang við knappan kost
komst á ranga hillu.
Eða þá þessa frómu ósk eftir sama
höfund:
Hjartað yngi ylurfrá
óðshendingum mínum,
töfrafingrum taki á
tilfinningum þínum.
Jólaæðið er nú sem óðast að grípa
um sig og gengur það eins og vana-
lega útá að fá fólk til að eyða strax
peningum sem það á ekki, í hluti
sem það vantar ekki, í stað þess að
bíða fram yfir áramót og eyða þá
peningum sem það á ennþá minna
af, í hluti sem það vantar ennþá síð-
ur, vegna þess að þeir era fáeinum
krónum ódýrari. Einhver áhyggju-
fullur heimilisfaðir orti einhvem-
tíma þegar honum þótti kaupgleði
betri helmingsins farin að aukast:
Ófógnuð það eykur mér
hve allir snuðafrúna.
Það veitguð að ekki er
ég í stuði núna.
Annar ágætdsmaður eða kannske sá
sami orti þegar stórstraumsfjara var
í seðlaveskinu:
Alltaf verður eitthvað nýtt
uppi á lífsins tening.
Ofboðslega er nú skítt
að eiga ei nokkum pening
Margir biðja til guðs í vandræðum
sínum fyrir jólin þó einhvem veginn
hafi það held ég ekki komist í tísku
hérlendis að orða bæn sína á líkan
hátt og mig minnir að standi í
negrasálmi sem ég heyrði einhvem-
tíma og vona ég að allir fyrirgefi mér
ef ég fer vitlaust með textann „ Oh,
Lord oh give me a color T V ”.
Hinsvegar hefur skaparinn í mörgu
að snúast og varla von að hann megi
vera að smásnatti enda kvað Jó-
hanna Friðriksdóttir ljósmóðir:
Þegar ég drottinn bænar bað
í bamatrausti mínu,
gat hann ekkert átt við það
í almættinu sínu
Svo skemmtilega vildi til efdr síð-
asta þátt að ég fékk töluverð við-
brögð við spurningu minni um vís-
una um Briem og eftir því sem ég
kemst næst mun hún vera eftir Þor-
stein Erlingsson, líklega um Eggert
Briem í Viðey og upphaflega á þessa
leið:
Hefurþá ekkert ættarslím
á Eggert þennan runnið.
Helvíti er að heita Briem
og hafa ei tilþess unnið
Af fýrripartinum fékk ég hinsvegar
tvær útgáfur til viðbótar og vora þær
á þessa leið:
Hefiir ekkert ættarslím
í æðarþínar runnið.
°g-
Skildi ekkeit ættarslím
á mig hafa runnið.
Flest finnst mér þó benda til að þær
séu seinnitíma snúningur en sú
fýrsta sé upphaflega útgáfan en vísan
verður allavega góð hver útgáfan
sem notuð er.
Að lokum er hér smá gáta handa les-
endum mínum:
Hvað er líkt með hnít ogpresti
heims á mörgu bólunum - ?
Og svarið er að sjálfsögðu:
Annatíminn allra mesti
er hjá þeim á jólunum -!
Með Þökk fýrir lesturinn
Dagbjartur Dagbjartsson
Refsstöðum 320 Reykholt
S 435 1367
leyaarðshornið
Fararskjótar
í himnaríki
Þrír menn sem höfðu nýlega yf-
irgefið sitt jarðneska líf stóðu við
gulhta hliðið og biðu þess að vera
hleypt inn í himnaríki. Þar beið
Lykla Pétur þeirra. Hann sagði:
“Eg veit að ykkur hafa verið íyrir-
gefhar allar ykkar syndir því annars
væruð þið ekki hér. En áður en ég
hieypi ykkur inn verð ég að spyrja
ykkur eirrnar spumingar. Himna-
ríki er mjög stórt svo þið verðið að
hafa einhvers konar fararskjóta tíl
að komast leiðar ykkar. Svar ykkar
ræður því hins vegar hvernig hann
verður.” JVtennimir sáu sér ekki
annað fært en að samþykkja þessa
skilmála og Lykla Pétur spyr þann
fyrsta: “Hversu lengi varstu giftur?”
Og maðurinn svarar að bragði: “I
24 ár.” “Héktu einhvern umann
framhjá konunni þinni?” spyr Lykla
Pétur. “Já, einum sjö sinnum...en
þú sagðir að mér væri fyrirgefið!”
“Já,” sagði Pétur, “en það er samt
sem ekki nógu gott. Þú færð
Skoda.” Maðurinn sem var næstur í
röðinni hafði verið giftur í 41 ár og
játaði að hafa einu sinni tekið hhð-
arspor í þann tíma. Hann tók hins
vegar fram að það hefði verið á
fýrstu árum hjónabandsins og að
þau hjónin hefðu leyst málið sín á
millL “Það gieður mig að heyra"
sagði Lykla Pétur. “Þú færð Volvo
tíl umráða.” Sá þriðji gekk upp að
Lykla Pétri og sagði: “Egveit hvers
þú ætlar að spyrja en ég get sagt þér
það að ég var giftur í 63 ár og ég leit
ekki svo mikið sem á annan kven-
mann.” “Þetta líkar mér að heyra”
sagði Lykla Pétur. “Þu færð hér
gljáfægðanjagúar.” Nokkrum dög-
um síðar sáu mennirnir tveir sem
fengu Skoda og Volvo hvar Jaguar-
maðurinn sat og grét á gullnu
gangstéttinni. Þegar þeir spurðu
hann hvað amaði að var svarið: “Eg
hitti konuna mína. Hún var á hjóla-
bretti!”
Of gott til að vera satt
Eg kihirvar á konunni og lamaður á
sál,
er leið égfann til buggunar,; í ddlk um
einkamál.
Þar kana var að óska ejtir karuleysis
stund,
með kartmmni ogfljótt hún vildi bafa
þennanfund.
Nú auðvitað ég svaraði og síminn
hringdi skjótt,
ísímamim var riidd sem mœlti „Hittu
mig í nótt".
0 - röddin var svo loðin - svo liggileg
ogmjúk,
hiín lét mig ahegfinna að hún vœri í
mig sjúk.
Ég skal gjarnan leiða þig um lífiins
paradís,
og ieyfa þérað njóta þess að ég er
vanadís.
Egferðast um á svakaflottnm
sendiferðabú,
sérstaklega hentugum t ástarleikjapríl.
Svo nefiidi bún mér stund og stað og
spenningurinn jókst,
að standast kvoldsins löngu bið,
naumkga mér tókst.
Er eigiukonan yfirgaf mig
drawmaheiminn í,
ég orkuhlaðinn hélt á vit, œvintýra á
ný.
Inni ibihumi béið hún mín, við
brugðum strax á leik,
i banastuðifljóSið var sem lyfti mér á
kreik.
A efrir er hiín kveikti Ijós, mér
ceðislega brá,
og endastakk ménit úr bíhmm
- tengdamómmu frá.