Fréttablaðið - 05.09.2019, Page 12

Öll höfum við tilfinningar, hvatir og þarfir sem hafa áhrif á okkur dagsdaglega. Sumar þessara
tilfinninga getur verið erfitt að bera á
borð, sérstaklega ef þær eru vandræða-
legar eða mjög persónulegar. Ekki síst
ef við eigum von á því að fá neikvæð
viðbrögð þegar við látum þær í
ljós. Lítið og sætt dæmi sem
flestir kannast við er að vera
ástfanginn, en vera ekki
viss um að sá sem ástin
beinist að beri sömu
tilfinningar til okkar
og við til við-
komandi. Þessi
glíma, að opin-
bera sig ekki
fyrr en maður
er nokkuð viss
í sinni sök, leiðir
af sér áhugaverð hegð-
unarmynstur og er oft á tíðum
heilmikið leikrit. Hver man
ekki eftir því að vera skotinn
í fyrsta sinn, þvílíkt sem það
var vandræðalegt allt saman!
Svo vaxa menn úr grasi og þroskast,
sumum gengur betur en öðrum að tjá
tilfinningar sínar en aðrir eiga alltaf í
jafn miklum erfiðleikum með það.
Annað dæmi um tilfinningar sem
við getum verið í erfiðleikum með að
tjá er sorgin. Þeir sem ganga í gegnum
lífið hafa allir á einhverjum tímapunkti
orðið fyrir missi ástvinar. Hvernig sem
slíkt ber að, eða hver það er sem kveður,
er það alltaf ákveðið áfall. Margir bera
harm sinn í hljóði, sumir missa tökin á
lífinu og tilverunni, aðrir bresta í grát
og opinbera tilfinningar sínar. Allir
eiga það þó sameiginlegt að líða illa og
eiga erfitt. Við vitum að engir tveir ein-
staklingar eru eins og upplifun þeirra
því ekki sú sama, en af því að sorgin
er það algengt fyrirbæri getum við að
vissu leyti sett okkur í spor þess sem
glímir við sorgina hverju sinni og við
tökum þátt í henni. Með þessu er ég á
engan hátt að einfalda sorgarferlið né
gera lítið úr tilfinningum einstaklinga
heldur þvert á móti að benda á það að
engin ein leið er út úr slíkri vanlíðan.
Í tengslum við bæði ást og sorg
er algengt að upplifa reiði sem á sér
margar orsakir í sjálfu sér en grund-
vallast þó oftast á því að maður hefur
ekki fulla stjórn á því sem er í kringum
mann. Við getum ekki stjórnað lífi og
dauða í almennum skilningi, né heldur
tilfinningum eða gjörðum annarra.
Þegar viðkomandi gerir sér grein fyrir
því hversu lítil áhrif hann hefur brýst
reiðin stundum út sem viðbragð. Við
eigum auðveldara með að stjórna
reiðinni þegar við sýnum auðmýkt
gagnvart þeirri staðreynd að hafa
takmarkaða stjórn. Reiði er í eðli sínu
neikvæð tilfinning í samanburði við
hinar fyrri sem byggja á væntumþykju
og hluttekningu í lífi annarra.
Hægt er að ræða ýmsar aðrar tilfinn-
ingar sem hafa áhrif á líf okkar og líðan
en andstæðan við reiðina er gleðin
sem virðist oftsinnis vera auðvelt að
sýna og tjá sé hún til staðar. Henni
fylgir jákvæðni og einhver orka sem
er smitandi. Við viljum gjarnan vera
í kringum þá sem eru glaðir og við
þurfum að hlæja, helst sem mest. Þá er
okkur mikilvæg svokölluð öryggistil-
finning, ekki síður en hræðslan en það
eru tilfinningar sem byggja á lífshvöt-
inni svokölluðu sem liggur til grund-
vallar því að viðhalda sjálfum sér.
Hvatir og þarfir spila stórt hlutverk
en í þann flokk falla til dæmis kyn-
hvötin og kynþörfin sem geta brenglað
verulega tilfinningalíf einstaklinga og
hafa áhrif á samskipti þeirra við aðra.
Sumir hafa gengið svo langt að segja
að þessar frumhvatir stýri meiru um
það hvernig við högum okkur en flest
annað. Oft er talað um hinar lægstu
hvatir, en erfitt er að skilgreina þær
nema út frá þörfum og tilfinningum
einstaklinga og hvaða áhrif þær hafa á
þá. Ef ég ætti að velja eina sem virðist
ekkert jákvætt hafa með sér þá væri
það öfundin. Hún skilur ekkert upp-
byggilegt eftir sig og megintilgangur
hennar virðist vera að brjóta niður
þann sem öfundar og skemma sam-
skiptin við þann sem öfundast er út í.
Hvatir og hvatastjórnun
Teitur Guðmundsson
læknir
mála um að salan hefði gengið
virkilega vel. Kaupendurnir eru
sáttir enda gera þeir góð kaup á
oftar en ekki góðum vörum. Flest
fötin eru á yngri börn og fékk blaða-
maður að heyra að margir keyptu
nú frekar vandaðri vörur á börnin
sín til að geta frekar selt þær áfram;
fatnaður frá þekktari barnavöru-
merkjum endist yfirleitt lengur
og selst því betur og á hærra verði.
Ástæðan fyrir því að fólk bæði selur
og kaupir í endursölubúðum er ekki
bara að það sé hagstætt heldur tala
þeir sem blaðamaður spjallaði við
um að þetta sé gott fyrir umhverfið.
Umhverfismál hafa komist rækileg-
ar á dagskrá en nokkru sinni áður
að undanförnu og endurspeglar
þetta það.
Fyrir utan endursölubúðir eru
verslanir með notuð föt, til dæmis
Spútnik og Wasteland, þar sem búið
er að velja úr fatnað sem er í tísku
hverja stundina. Þannig er hægt
að tolla í tískunni án þess að eiga
nákvæmlega það sama og aðrir.
Nytjamarkaðir Rauða krossins eru
víða um land en til viðbótar eru
ýmis samtök eins og ABC Barna-
hjálp og Hjálpræðisherinn með
búðir sem flestir þekkja.
Tækifæri í endursölu
Til viðbótar er H&M og & Other Sto-
ries með tilraunaverkefni í gangi í
Svíþjóð þar sem notaðar vörur eru
seldar á netinu. Eigendurnir segja
þetta vera hluta af framtíðarsýn
sinni og að þarna séu tækifærin;
hægt sé að lengja líf varanna sem
eru seldar í verslununum og minnka
umhverfisáhrifin. Búast má við að
f leiri hefðbundnar verslanir byrji
með endursölu á fatnaði.
Fjölmargar sölusíður eru á
Facebook en ný netviðbót er Net-
portid.is, netverslun með notuð
föt sem opnuð var í júní. Markmið
vefsins er „að minnka fatasóun og
stuðla að verndun náttúrunnar“.
Vefurinn thredup.com er sá stærsti
á heimsvísu með notuð föt en þar
bætast fimmtán þúsund gripir við
vefinn á hverjum degi.
Vilja úrvalið
Það er einmitt þetta úrval sem við-
skiptavinir fataverslana sækjast
eftir í dag. Aldurshópurinn 18-37
ára er opnari en aðrir aldurshópar
fyrir því að kaupa notað. Því er
spáð að einn af hverjum þremur af
Z-kynslóðinni (fólk fætt frá miðjum
tíunda áratug síðustu aldar fram á
fyrsta áratug þessarar aldar) kaupi
notað árið 2019.
Þetta er hópur sem ólst upp á
samfélagsmiðlum og hefur gaman
af Instagram. Þar er ákveðin tíska
að sýna myndir af sjálfum sér í
nýjum fötum á hverri mynd en á
sama tíma er þessi hópur meðvitað-
ur um sjálf bærni og umhverfisvæn
fyrirtæki höfða til hans. Þess vegna
henta endursölubúðir þessum hópi
sérstaklega vel.
Umhverfisvæn fatamerki eru
ekki lengur eitthvað sem þykir
sniðugt eða krúttlegt heldur eitt-
hvað sem neytendur krefjast í
sífellt meiri mæli. Hraðtískuföt eru
ódýr og hefur verið erfitt að keppa
við þau fyrirtæki sem sérhæfa sig í
þeim en einn helsti kosturinn við
að kaupa notað er að það er ódýr-
ara en að kaupa nýtt. Þannig er hægt
að spara og vera umhverfisvænn á
sama tíma.
Þóra Margrét Þorgeirsdóttir
heldur úti Facebook-síðunni
„Minna sorp; lærdómsferli fjöl-
skyldu“ og er vön því að kaupa
notað en einnig má fylgjast með
henni á minnasorp.com.
Hún segir að það sé margt sem
endurnýting hafi í för með sér og
hvatarnir séu margir.
Sparar pening
„Í fyrsta lagi sparar það pening; ef
maður kaupir notað kemur það
beint í budduna því það er ódýr-
ara. Í öðru lagi er maður að gefa
þessum hlutum lengra líf. Í þriðja
lagi er maður að koma í veg fyrir
notkun á auðlindum til að fram-
leiða aðra vöru sem maður kaupir
ekki. Þetta kemur í veg fyrir svo
mikla sóun á svo mörgum stöðum
þannig að mér finnst hvatarnir
til að endurnýta og kaupa notað
vera svo miklir. Þegar mig vantar
eitthvað reyni ég að gá að því á
nytjamörkuðum fyrst.“
Hún fagnar verslum á borð við
Barnaloppuna og Extraloppuna.
„Mér hefur fundist auðvelt að
kaupa á börnin og ég hef sparað
mikið á þessu,“ segir Þóra Margrét
sem hefur líka nýtt sér sölusíður
á netinu. „En mér hefur fundist
erfiðara að finna föt á sjálfa mig,“
segir Þóra sem er búin að setja sér
það takmark að kaupa ný vinnuföt
á sjálfa sig fyrir haustið í þessum
endursöluverslunum.
Reynir þú að selja áfram?
„Já, ég reyni að selja og gefa
áfram. Þó þetta sé þægilegt og að-
gengilegt þá reyni ég að passa að
kaupa ekki of mikið til að minnka
óreiðuna; það er auðveldara að
eiga minna og nýta vel það sem
maður á. Kuldagallar og stígvél
ganga til dæmis barn frá barni, við
höfum bæði fengið frá öðrum og
gefið áfram.“
Finnst þér viðhorfið til þess að
kaupa notaða hluti og föt hafa
breyst?
„Já, allavega í kringum mig. Mér
finnst fólk meðvitaðra um þetta
og gera þetta frekar en áður.“
Ekki í meginstraumnum enn þá
En hvað með að gefa notað?
„Ég hvet ömmur og afa til að
fara í Barnaloppuna og finna
notað en þeim finnst það erfitt,“
segir Þóra Margrét sem sjálf hefur
hvatt afmælisgesti til þess að
kaupa notað fyrir afmæli. „Þetta
er ekki í meginstraumnum enn
þá,“ segir hún.
„Þetta er bara jákvætt,“ segir
hún um þróunina að verslun með
notaðan fatnað sé að aukast
svona mikið. „Unga fólkið er svo
snjallt að það fattar þetta og það
er ekki eins fast í viðjum vanans
og við sem eldri erum. Þeirra hags-
munir eru í húfi. Þetta er framtíðin
þeirra.“
Kemur í veg fyrir mikla sóun
Þó þetta sé þægilegt
og aðgengilegt þá
reyni ég að passa að kaupa
ekki of mikið til að minnka
óreiðuna; það er auðveldara
að eiga minna og nýta vel
það sem maður á.
Þóra Margrét
Þorgeirsdóttir
40%
neytenda velta fyrir sér
endursöluvirði hlutar áður
en þeir kaupa hann sem er
nærri tvöföldun frá því fyrir
fimm árum.
51%
neytenda stefnir á að eyða
meiru í notaðar vörur á
næstu fimm árum.
✿ Fötum í fataskápnum fækkar
175
125
150
2017
2018
2019
2017
164
2018
147
2019
136
H
ei
m
ild
: S
ký
rs
la
th
re
dU
P
Framhald af síðu 10
TILVERAN
5 . S E P T E M B E R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R12 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
5
-0
9
-2
0
1
9

0
5
:3
5
F
B
0
4
8
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
B
5
-F
8
2
4
2
3
B
5
-F
6
E
8
2
3
B
5
-F
5
A
C
2
3
B
5
-F
4
7
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
4
8
s
_
4
_
9
_
2
0
1
9
C
M
Y
K