Skessuhorn - 11.05.2005, Blaðsíða 10

10
MIÐYIKUDAGUR 11. MAÍ 2005

Umhvetfi og útivist - 5. grein
Umhverfisvemd
og aðrir
hagsmunir
Mér virðist það nokkuð ríkjandi
viðhorf að umhverfisvernd sé að
vísu ágæt, þar sem henni verður
við komið, en hún megi þó ekki
standa í vegi fyrir „ffamförum“.
Með framförum er þá jafnan vísað
til veraldlegra hagsmuna, oftast
fjárhagslegra. Skoðum þetta lítil-
lega.
Fyrst er á það að líta að um-
hverfisvernd er í sjálfu sér mikið
hagsmunamál alls almennings, já
raunar allrar heimsbyggðarinnar.
Hagsmunir lands og þjóðar kalla á
að náttúru landsins sé ekki spillt og
að farið sé með yfirvegaðri gát í
mannvirkjagerð á óbyggðum og ó-
snortnum svæðum. Við Islending-
ar búum við þá sérstöðu meðal
Evrópuþjóða að við eigum enn
víðáttumikil óbyggð landsvæði, og
þó hefur mjög verið á þau gengið
undanfarin ár. Þau eru verðmæti í
sjálfu sér, en skapa líka ímynd
landsins sem er afar mikilvæg
helsta vaxtarbroddi íslensks at-
vinnulífs, ferðaþjónustunni. Þeir
sem hafa atvinnu af að fara með út-
lendinga um óbyggðir Islands gera
sér fljótlega ljóst að auðnir verða
sífellt verðmætari. „I hvert sinn
sem Islendingar eyðileggja slík
svæði (Kárahnjúkasvæðið) eykst
verðmæti þeirra svæða sem eftir
eru,“ sagði Ólöf Guðný Valdi-
marsdóttir fyrrverandi formaður
Landverndar nýlega í blaðagrein.
I annan stað ber að hvetja til
þess að menn temji sér að lifa með
náttúrunni og í samræmi við þau
öfl sem í henni ríkja, en ekki í and-
stöðu við þau. Oft hefur það leitt
til ófarnaðar þegar menn hafa ætl-
að sér að sigrast á náttúruöflunum,
gera náttúruna sér undirgefna. Slík
athafnasemi manna hefur iðulega
leitt til stórfelldrar röskunar á
náttúrufari, landeyðingar og út-
rýmingar tegunda. Gróðurfarssaga
íslands er skelfilegt dæmi um slík-
an ófarnað.
Þá er enn á það að líta að þeir
hagsmunir sem menn telja sig eiga,
eru ekki ávallt svo ríkir eða raun-
verulegir sem menn vilja vera láta.
Þeir kunna að vera bundnir við
stund en ekki framtíð, eða þá að
um svokallaða misskilda eða
ímyndaða hagsmuni er að ræða.
Nú ber mér að tala ljósar til að
skýra alhæfingar. Eg tek dæmi:
Fyrir nokkrum árum var lagður
nýr vegur um Snæfellsnesfjallgarð,
um svokallaða Vatnaheiði eða
Vatnaleið. Um þennan veg voru
deildar meiningar. Náttúruvernda-
samtök Islands mótmæltu gerð
vegarins á þessari leið. Þau bentu á
að verið væri að leggja hann um
ósnortið land, sem væri sérstætt
um gróðurfar og náttúrufegurð, og
ekki lægi fyrir að ekki væri unnt að
leggja jafngóðan veg í eða nærri
þvf vegarstæði sem fyrir væri og
kennt er við Kerlingarskarð. Engu
var líkara í aðdraganda og meðferð
málsins en að ríkisvaldið, sam-
gönguráðherra, og ffamkvæmda-
aðili, Vegagerðin, væri ráðin í að
hafa þessi rök að engu. Enda gerðu
þau það. Ráðherra úrskurðaði að
vegurinn skyldi lagður um Vatna-
leið (þótt hann reyndist síðar vera
til þess vanhæfur skv. áliti umboðs-
manns Alþingis). Það lifir trúlega
ekki lengi í minni manna þótt van-
hæfur ráðherra kveði upp vondan
úrskurð. Hitt var að mínum dómi
miklu alvarlegra mál, að svo virtist
sem allur almenningur á Snæfells-
nesi stæði fast að baki honum. Eða
man ég það ekki rétt að hver sam-
þykktin á fætur annarri hafi verið
gerð í sveitarfélögum á norðan-
verðu nesinu um nauðsyn hins nýja
vegar um Vatnaleið. Eg hygg þó að
aldrei hafi verið rannsakað sem
skyldi hvort ekki hefði verið unnt
að gera jafngóðan veg um og nærri
hinu forna vegstæði um Kerlingar-
skarð. Almenningur virtist ganga
hér upp í ímynduðum hagsmtm-
um. I krafti þeirra var raskað sér-
stæðri og ósnortinni náttúru. En
jafnvel þótt svo hefði verið að veg-
ur um Vatnaleið hefði verið fjár-
hagslega hagkvæmari og snjóalög
eitthvað minni, er ekki þar með
sagt að réttlætanlegt hefði verið að
ganga á ósnortið og fagurt land.
Með því að gera það voru framtíð-
arhagsmunir afkomenda okkar,
sem bundnir eru við varðveislu
lands, látnir víkja fyrir stundleg-
um, ef ekki ímynduðum, hagsmun-
um vegfarenda í dag. Þetta sjónar-
mið mitt hefur einhvern tíma ver-
ið orðað svo: Lítils virði er sú nátt-
úruvernd sem ekkert má kosta.
Og nú vilja nokkrir áhrifamenn í
okkar litla samfélagið að enn sé
ráðist til atlögu við óbyggðir Is-
lands. Ekki er nóg með að þeir vilji
fara með svokallaðan Norðurveg
um dýrasta náttúrudjásn Islend-
inga, þjóðgarðinn á Þingvöllum,
sem er kominn á heimsminjaskrá
UNESCO, heldur vilja þeir leggja
hann um víðáttur hálendisins
norðan Langjökuls og Hofsjökuls,
á löngum kafla í 800 metra hæð
yfir sjávarmáli. I mínu ungdæmi
hefði verið sagt um slíka menn að
þeir væru ekki með öllum mjalla.
Einn þeirra manna sem mælt hefur
með þessari vegarlagningu, Geir
Thorsteinsson viðskiptafræðingur,
komst svo að orði (í Morgunblað-
inu 2. mars sl.): „Vegagerðin hefur
sýnt að henni er treystandi fyrir
því að leggja veg um fallega nátt-
úru svo vel fari þar sem er Vatna-
leiðin á Snæfellsnesi." Með öðrum
orðum: Það er í góðu lagi að Is-
lendingar brjóti undir sig ósnortn-
ar víðáttur lands síns, ef þeir bara
gæta þess að gera það snyrtilega.
Mín skoðun er sú að náttúru Is-
lands hafi stafað og stafi enn gífur-
leg hætta af mönnum sem svona
hugsa.
Mér þykir við hæfi að ljúka síð-
asta pistli mínum í greinaröðinni
Umhverfi og útivist, með því að
taka hér upp eina vísu úr kvæði
Olafs Jóhanns Sigurðssonar „Hvert
liggur þessi vegur?“
Hvert liggur þessi vegur
sem þið leggið handa vélum?
Hvar er þó'gnin? Hvar er kyrrðin
semþér kenndi að dreyma ogþrá?
Hvar er lágvar þytur bjarka?
Hvar er blómkyljunnar vísa?
Hvar er löðurhvíti fossinn
sem þú lærðir söng þinn hjá?
Finnur Torfi Hjörleifsson.
l/iuiAbe>>tnié
Mér til skaða skelf ég - í Skefilsstaðahreppi
Hvað er góð vísa og
hvað er það sem gerir
hana góða? Hvað veld-
ur því að ein vísa nær
flugi meðal manna en
ekki önnur? Þeirri
sptuningu er ekki auð-
velt að svara því vísa
getur verið hárrétt gerð
án þess að nokkrum nema kannski höfundin-
um detti í hug að telja hana góða. Aðrar vísur
eru kannski ekki gallalausar en þó virðist flest-
um þama vera góð vísa á ferð. Auk þess getur
oft verið tilviljanakennt hver heyrir vísur og
þar með hvemig þær lenda „í dreifingu.“ Sig-
urður heitinn frá Haukagili sagði einhvem-
tímarm það sem ég hef haft að leiðarljósi síð-
an ég heyrði þessa setningu „Þeir sem ekld
hafa vit á að þegja yfir sínum vísum sjálfir geta
ekki búist við að aðrir geri það.“ Það má segja
að hægt sé að flokka vísur gróflega í vísur sem
tjá tilfinningar svo sem ást, reiði, sorg, háð
o.fl. I öðrum flokki mætti telja náttúrulýsing-
ar, veðurfarsvísur og fleira í þeim dúr. Svo
mætti hafa í einum flokki vísur sem lýsa við-
burðum augnabhksins og hklega þar með
þessar vísur sem ég persónulega held hvað
mest uppá sem em nánast eins og eðlilegt tal-
að mál. Einn flokk fyrir dýrt kveðnar vísur og
erfiða hætti og líklega mætti telja orðaleikja-
vísur og nýyrðasmíði þar með, þannig að gæði
vísna koma vissulega úr misjöfnum áttum.
Faðir minn heitinn sagði oft að vísnagerð væri
fyrst og fremst ákveðin grundvallarkunnátta í
íslensku en hitt væri bara æfing og sjálfsgagn-
rýrú. Mildð er til í þessu en að minnsta kosti
vildi ég bæta því við að allavega spillir ekki að
hafa auga fyrir broslegu hhðum tilverunnar
og gjaman örlítið „annað sjónarhom.“ Það er
hægt að kenna undirstöðuatriði bragffæði en
það er engin trygging fyrir því að útkoman
verði góð því ef neistann vantar er hæpið að
vísan nái nokkm flugi þó handverkið sé í lagi.
Jakob Jónsson á Varmalæk orti um vísnagerð-
artilhneigingu íslendinga:
Viö eigum stöku og stuöluö Ijóö
sterk í formi og línum,
þaö sem engin önnur þjóö
á í fórum sínum.
Þetta sérstaka ljóðform okkar sem hefur hf-
að með okkur í gegnum aldimar er að ýmsu
leyti vinsælla nú en fyrir svona 20-30 árum en
þó sjást stundum merki þess að fólk er tæp-
lega nógu vel að sér í stuðlasetningu þegar til
á að taka þó það vilji greinilega reyna að
vanda sig. Þó mér láti flest betur en kennslu-
störf ætla ég að reyna að útskýra ffumatriði
stuðlasetningar í örstuttu máli. Allt sem við
segjum segjum við í ákveðnu tónfalh, hvort
sem við gerum okkur grein fyrir því eða ekki
og skiptist í svokallaðar hákveður og lágkveð-
ur. Fyrst kemur hákveða með meiri áherslu
síðan lágkveða með minni áherslu og svo há-
kveða á ný. Oftast era tvö atkvæði í hverri
kveðu (tvíliður) en stundum þrjú (þríliður). I
venjulegri ferskeytlu sem er algengasta útgáfa
þessa stuðlaða ljóðforms era oftast 7 atkvæði í
fyrstu línu og 6 í annarri og skiptist í kveður á
effirfarandi hátt:
Gera-vil ég-lítiö-ljóö
lengi-dags mig-sperri.
Byrjun-in er-bara-góö.
Botninn-ekki-verri!
Þarna era stuðlamir L-in í fyrri hluta vís-
unnar en B-in í seinni hlutanum. Annar hvor
stuðullinn í fyrstu og þriðju línu þarf að vera í
þriðju kveðu og önnur og fjórða lína þurfa að
byrja á sama staf, svokölluðum höfuðstaf. Þó
er hægt að bjarga sér úr vandræðum með því
að skjóta áherslulausu einsatkvæðisorði fram-
an við. Við gætum til dæmis ekki sagt „Lítið
ljóð vil ég gera“ eða „lítið vil ég gera ljóð“
hinsvegar mætti skjóta áherslulausu „og“
framan við aðra eða fjórðu línu ef við þyrftum
á því að halda en alla jafna sýnist mér fara best
á að nota eins fá orð og hægt er að komast af
með.
Limran sem hefur náð vinsældum hérlend-
is á undanfömum árum er hinsvegar að mestu
uppbyggð sem þríliður þó hann sé þar ekki al-
veg einráður. Stuðlasetning og reyndar hrynj-
andi einnig er mtrn meira á reiki í hmraform-
inu en til gamans skulum við reyna að kryfja
svoh'tið limra efdr Kristján H. Benediktsson:
Ýmislegt-er nú til-bóta,
Viö-ööru-má ekki-róta;
Sé-náttúran-ör
Og - nœgilegt-fjör,
Eg-reyni aö-kaupa mér-kvóta.
Þarna era stuðlamir sérhljóðarnir í fyrstu
og annari línu, n-in í þriðju og fjórðu og k-in
í fimmtu línu sem er sér stuðluð.
Þar með læt ég lokið þessari bragffæði-
kennslu enda lætur mér margt betur, en ýms-
ar ágætar kennslubækur í bragffæði era fáan-
legar, t.d. Bögubókin effir Ragnar Inga Aðal-
steinsson. En tökum nú upp léttara hjal.
Einhvem tíman fyrir margt löngu klofhaði
Framsóknarflokkurinn í Þingeyjarsýslum og
nokkuð öflugt flokksbrot bauð fram Bjöm
Sigtryggsson á Brún gegn Jónasi ffá Hriflu.
Helgi hét maður á Húsavík sem var ákafur
fylgismaður Bjöms á Brún og um hann kvað
Egill Jónasson og taldi sig hafa þar með sett
heimsmet í ofstuðlun:
Ef hann Helgi eignast börn,
öll þau heita lœtur:
Björn, Björn, Björn, Björn, Björn, Björn, Björn,
bϚi syni og dcetur.
Líkrar gerðar er þessi gamla vísa:
Mœrin segir sorgum hrelld,
sveinn því muni valda.
£g held, ég held, ég held, ég held,
ég held ég fari aö halda.
Valgeir heitinn Rtmólfsson var eitt sinn
beðinn að reyna að gera við gamla ritvél á
skrifstofu Þorgeirs & Ellerts og var að bauka
við hana þegar aðrir starfsmenn fóru heim að
loknum vinnudegi. Þegar menn komu til
vinnu að morgni var í vélinni blað með þess-
um orðum:
Varla telst nú vélin góö
en veröur ekki betri.
Á hana má þó yrkja Ijóö
meö eölilegu letri.
Rósberg Snædal var að minnsta kosti emn
vemr farkennari á Skaga, að hálfu r' Skefils-
staðahreppi en að hálfu í Vindhælishreppi,
hálfan mánuð r' stað. í Skefilsstaðahreppi var
kennt í steinhúsi sem var ekki til annars notað
og ekki kynt þegar enginn var þar við enda
tók langan tíma að ná upp hita í það í ffostum
og hefðu væntanlega kennarar nú á dögum
farið í verkfall af minna tilefni. Einhvemtíma
þegar Rósberg kom að húsinu gegnköldu
varð honum á munni:
Aldúöaöur oft ég flý
undir vaömálsteppi.
Mér til skaöa skelf ég í
Skefilsstaöahreppi.
í kennaraverkfallinu sr'ðastliðið haust bönn-
uðu kennarar að böm hefðu með sér náms-
bækur heim og þótti sumum nokkuð hart
fram gengið. Þá orti Oskar Sigurfinnsson í
Meðalheimi:
Nú drápu þeir allt sem aö drengskapur hét
og dyrum á krakkana loka.
Þar settu kennarar merkilegt met
í mannfyrirlitningu og hroka.
Eiginlega er nú betra að vera laus við að fa
svona skeyti. Þó við verðum flest einhvem-
tíman ævinnar fyrir misjöfhu umtah erum við
yfirleitt talin hinar vænsm manneskjur þegar
við eram horfin af sjónarsviðinu. Oftast
hvorttveggja að ósekju. Einhvemtíma var ort
um Magnús Stephensen dómstjóra:
Löstunum á oss logiö er
lífs á meöan varir töf,
en dyggöunum þegar dánir vér
dysjaöir hvílum lágt í gröf.
Um tíma unnu þau saman hjá Þorgeir &
Ellert hf. Inga Jóna Þórðardóttir og Guðjón
Guðmundsson og tók Inga Jóna þátt í próf-
kjöri á því tímabili. Valgeir Runólfsson stakk
þá eftirfarandi vísu að Guðjóni:
Vertu slyngur, komdu íkring,
svo konan þvingi ei fleira.
Sendu Ingu inn á þing
en aldrei hingaö meira.
Við skulum svo enda þennan þátt á vorvísu
og jafnffamt ástarvísu til íslands eftdr Bjöm
Jónsson (Bjössa bomm) sem lengi var læknir í
Kanada:
Fossanna er fagur kliöur
er falla þeir af klettabrúnum
og lœkirnir þeir lafa niöur
líkt og halarnir á kúnum.
Meö þökk fyrir lesturinn,
Dagbjartur Dagbjartsson
Refsstööum, 320 Reykholt
S435 1367 og 849 2715
dd@hvippinn.is