Skessuhorn - 11.01.2006, Side 8

8
MIÐVIKUDAGUR 11. JANUAR 2006
jatsaunu^
Samgöngubætumar mestu framfarimar
Ingpór Friðriksson læknir hefur verið starfandi við Heilsugœslustóðina í Borgamesi fi'á
stofnun hennar að undanskildum árum sem hann var við sémám t heimilisUkningum í
Svífrjóð.
Um leið og fagnað er þrjátíu ára
afmæli Heilsugæslustöðvarinnar í
Borgarnesi eru þrjátíu ár liðin frá
því að Ingþór Friðriksson læknir
kom fyrst til starfa hjá stofnuninni.
Nokkrum þessara þrjátíu ára hefur
hann þó varið við sérnám í heimil-
islækningum í Svíþjóð. Mikil upp-
bygging átti sér stað í húsakosti
heilsugæslunnar í landinu á áttunda
áratug síðustu aldar og búa lands-
menn að mestu að þeirri uppbygg-
ingu ennþá. Sömu söguna er að
segja í Borgarnesi, að sögn Ingþórs.
Hann segir aðstæður nokkuð góðar
en þó hafi öðru hvoru komið upp
umræður um stækkun stöðvarinnar
en þær hafi ekki orðið að veruleika
hvað sem síðar kann að verða.
„Góðir hlutir gerast hægt,“ segir
Ingþór og vísar til þess að nú nýver-
ið var útboð á byggingu bílgeymslu
fyrir heilsugæslunnar þrjátíu árum
eftir að hún var stofnuð.
Ingþór segir að í raun hafi ekki
miklar breytingar orðið á heilsu-
gæslunni undanfama áratugi. Að-
spurður segir hann sæmilega að
henni búið í landinu en ávallt megi
betur gera. Skipulag heilbrigðis-
þjónustunnar er ávallt fyrirferðar-
mikil í umræðunni og aðgengi sjúk-
linga að sérfræðingum er einn þátt-
ur hennar. Ingþór segir það um-
hugsunarefni fyrir stjórnvöld að í
tveimur löndum sé aðgengi fólks að
sérfræðingum nánast óheft. I þess-
um sömu löndum sé dýrasta heil-
brigðiskerfi heims. Löndin tvö eru
Bandaríkin og Island. Sú staðreynd
hljóti að vekja fólk til umhugsunar
hvort ekki megi spara mikla fjár-
muni með eflingu heilsugæslunnar.
Þegar talið berst að mestu fram-
förunum í þrjátíu ára sögu Heilsu-
gæslustöðvarinnar í Borgarnesi
nefiiir Ingþór óhikað samgöngu-
mál. „Framfarir í samgöngum á
undanförnum áratugum hafa orðið
stórstígar. Þegar ég kom hér til
starfa var margra klukkutíma ferða-
lag til einstakra staða innan starfs-
svæðisins. Nú má segja að hægt sé
að komast á alla staði á innan við
hálftíma. Þetta hefur skapað mikið
öryggi meðal íbúanna. Það er ekki
lítið öryggisatriði að vera nokkuð
viss um að komast til læknis á stutt-
um tíma gerist þess þörf.“
Bættar samgöngur hafa líka kall-
að á breytt skipulag þjónustunnar.
Þar má nefha að í upphafi var lítil
heilsugæslustöð á Kleppjárnsreykj-
um. Með bamandi samgöngum var
starfsemi þeirrar stöðvar lögð niður
og öll þjónusta færðist til Borgar-
ness. Ingþór segir töluverðan kurr
hafa orðið við þessar breytingar
eins og eðlilegt er þegar þjónusta
breytist. Framfarir á einu sviði kalli
oft á breytingar á öðrum og við því
sé ekkert að gera.
Ingþór er bjartsýnn á framtíð
heilbrigðisþjónusmnnar í Borgar-
firði. „Við emm mjög vel sett hér
að mínu mati og í næsta nágrenni er
hin öfluga heilbrigðisstofnun á
Akranesi sem færst hefur nær með
bættum samgöngum. Samstarf okk-
ar við þá ágætu stofhun hefur ávallt
verið með ágæmm og verður án efa
þannig áffam,“ segir Ingþór að lok-
um.
HJ

Hinn 10. janúar vom hðin þrjátíu
ár frá formlegri opnun Heilsugæslu-
stöðvar í Borgarnesi, en það markaði
þáttaskil í aðstöðu til þess að sinna
heilbrigðisþjónustu í héraðinu. Var til
þess mælst að minnast þess með
nokkrum orðum.
I leiðinni gefst tilefni til að rifja
upp í stuttu máh nokkur atriði úr
sögu og þróun læknisþjónustu í hér-
aðinu. Fyrsti íslendingur sem lauk
læknaprófi var Bjarni Pálsson, sem
árið 1760 varð fyrsti landlæknir, en
átti jafnframt að annast lækna-
kennslu.
Einn þeirra er lauk námi sínu hjá
honum var Hallgrímur Bachmann
ffá Rauðuskriðu, sem varð 1766
fjórðungslæknir í Vestfirðingafjórð-
ungi. Þegar fjórðungntnn var skipt í
tvö læknishéröð,1781, tók hann við
hinu syðra er náði yfir Borgarfjarð-
ar-, Mýra-, Hnappadals-, Snæfells-
nes- og Dalasýslur. Lengst af var að-
setur hans í Bjamarhöfh.
í febrúar 1868 var Páll Blöndal ffá
Hvammi í Vatnsdal skipaður sýslu-
læknir í Mýra- og Borgarfjarðarsýslu,
svæðinu milli Hvalfjarðar og Hítarár.
Fyrsm árin sat hann á Hvítárvöllum,
en settist 1874 að í Stafholtsey. Þar
var læknissetur í fimmtíu ár, en það
var flutt að Kleppjárnsreykjum 1924
og var þá byggt yfir lækni þar.
Arið 1875 var stofnað sérstakt
læknishérað, er náði yfir Akranes og
sveitir utan Skarðsheiðar. 1894 varð
til nýtt læknishérað er tók til Alfta-
nes-, Hraun-, Kolbeinsstaða-, Eyja-
hreppa og Miklaholtshrepps austan
Straumfjarðarár. Fyrsti læknir skip-
aður til þjónusm þar var Friðjón
Jensson frá Hóli í Hvammssveit,
Hann sat á ýmsum bæjum í Hraun-
hreppi, síðastí Vogi. Arið 1907, þeg-
ar Þórður Pálsson tók við héraðinu
settist hann að í Borgarnesi og bjó
fyrstu mánuðina og sinnti sjúkhngum
sínum í ,Arabíu“, en síðar í húsi Þor-
kels Guðmundssonar beint á móti
handan Brötmgöm, sem nú er horfið.
Þá fluttist Borgarhreppur til Borgar-
neslæknishéraðs.
Starf héraðslækna var löngum ein-
yrkjastarf og þeir þurffu stöðugt að
vera til taks, ef sjúkhngur, slasaður
maður eða kona í barnsnauð kallaði
eftir hjálp. Samgöngur vom off erfið-
leikum bundnar vegna ófærðar,
vatnavaxta eða dimmviðris. Liðsirmi
við störfin eða ráðgjöf í vanda lá ekki
á lausu og oft varð kona læknisins að
leggja honum hð við aðgerðir og um-
örmun. Það var fyrst 1968 að hjúkr-
unarkonur komu til starfa, Guðjóna
Jónsdótttir á Kleppjárnsreykjum og
Erla Ingadóttir í Borgarnesi. Því má
bæta við, að á Kleppjárnsreykjum var
sjúkraskýli fyrir fimm sjúklinga frá
1924 til 1941 og þegar gamla húsið
var tekið til annarra nota var byggður
nýr læknisbústaður og þar var rými
fyrir þrjá sjúkhnga. Raunar var það
h'tið notað og lagðist endanlega af
1962. í Borgarneshéraði var aldrei
komið upp sjúkraskýli, en þó var árið
1925 stofnaður sjóður í því skyni.
Mun hann hafa mnnið til byggingar
dvalarheimilis aldraðra. Þá þurfti
læknirinn að sjá um afgreiðslu lyfja,
meðan ekkert apótek var til, en það
var ekki fyrr en 1960 að lyfjabúð kom
í Borgarnes. Þá hefur það án efa kost-
að mikla vinnu að krefja og inn-
heimta greiðslur fyrir lyf og læknis-
hjálp fr á einstaklingum og sjúkrasam-
lögum, eftir að þau komust á 1944.
Enn má geta þess sem nútíma
læknavísindi leggja mikla áherslu á,
en það er að halda til haga vitneskju
um heilsufar fólks og þróun sjúk-
dóma með skráningu á meðferð og
aðgerðum og árangri þeirra, að vit-
neskja um það efni liggi fyrir, er kom-
ið er til annars læknis. Gmndvöllur
til shkrar skráningar var takmarkaður
við þessar aðstæður og fór verðmæt
þekking um heilsufar fólks og árang-
ur lyfja og læknisráða í gröfina með
sérhverjum hinna eldri lækna er þeir
kvöddu þennan heim.
Þau starfsskilyrði sem hér hefur
verið lýst urðu til þess að erfitt reynd-
ist að fá unga lækna til starfa og komu
þá ffarn hugmyndir um svonefndar
„læknamiðstöðvar" þar sem störfuðu
saman fleiri læknar sem gætu skipt
með sér verkum og dreift ferðum og
álagi, en einnig skapað starfsaðstöðu
fyrir fleiri heilbrigðisstéttir og gætu
boðið íbúunum fjölbreyttari og betri
þjónustu. Vom sett í lög ákvæði um
læknamiðstöðvar á árinu 1969 og
munu fyrstu stöðvar af því tagi hafa
verið settar á stofn á Húsavík og í
Vestmannaeyjum, á báðum stöðum í
tengslum við sjúkrahús.
Ahyggjur vegna þessara mála hafði
oft borið á góma á fundum oddvita
hreppanna í héraðinu og 24. október
1970 var á oddvitafundi samþykkt til-
laga frá formönnum beggja héraða,
sem markaði stefnu til framtíðar. Að-
alatriði tillögunnar vom þessi:
1. Mælt er með stofhun læknamið-
stöðvar í Borgarnesi fyrir bæði lækn-
ishéröðin í samræmi við ákvæði
læknaskipunarlaga og ákvæði um
læknamiðstöðvar og verði unnið að
því að fé verði veitt á fjárkjgum 1971
að framkvæmdir geti þá hafist.
2. Við læknamiðstöðina starfi þrír
héraðslæknar, tveir skulu hafa búsem
í Borgarnesi, en sá þriðji á Klepp-
járnsreykjum.
3. Fáist ekki læknir til búsetu á
Kleppjárnsreykjum, verði hann
einrúg búsettur í Borgarnesi, en við-
talstími hafður á Kleppjárnsreykjum
eigi sjaldnar en þrisvar í viku.
4. Kjósa skal nefnd er vinni að
ffamkvæmd málsins, sem skipuð sé
læknum beggja héraða og einum full-
trúa ffá hvom héraði er oddvitar
kjósi. Oskað er eftir því að heilbrigð-
isráðuneytið tilnefni mann í nefrid-
ina.
Samþykktin ber þess vitni að íbúar
í upphéraðinu, ekki síst sunnan Hvít-
ár, hafa lagt á það mikla áherslu að
réttur og möguleikar þeirra á læknis-
þjónusm sem næst heimilum þeirra
skermst ekki við breytinguna, enda
samgöngur misgóðar og farkostir
ekki til staðar á hverjum bæ.
Samþykkt fundarins var þegar send
Heilbrigðisráðuneyti og 24. nóv.
1970 barst svohljóðandi svar til sveit-
arstjórans í Borgarnesi:
„Ráðuneytið hefúr í dag skipað
Friðjón Sveinbjörnsson, sparisjóðs-
stjóra í Borgarnesi formann í fram-
kvæmdanefnd læknamiðstöðvar-
byggingarinnar í Borgarnesi. Með
tilnefningu fulltrúa í ffamkvæmda-
nefnd þessa hefur ráðuneytið ákveð-
ið, að stofnuð verði í Borgarnesi,
þegar fé verður veitt til þess á fjárlög-
um, læknamiðstöð fyrir Borgarnes og
K1 eppj árnsreykj alækni sh ét()ð.“
Heilsugæslustöðin í Borgamesi er
eina stöðin á landinu sem byggð var
samkvæmt þessum lögum gegn
100% kosmaðar ffá ríkissjóði, en
áður en ffamkvæmdum við byggingu
hennar lauk vom sett lög um heilsu-
gæslustöðvar og því hlaut hún er
starfsemin hófst það heiti, þó að allan
undirbúnings og ffamkvæmdatímann
væri talað um „læknamiðstöð.“ Var
þetta orðaval klókt, eins og í pottinn
var búið. Hún var jafnffamt fyrsta og
lengi vel eina heilsugæslustoð, sem
ekki er byggð í tengslum við sjúkrá-
hús. Hafa fylgt því ákveðnir erfiðleik-
ar, ekki síst við ráðningu starfsmanna,
þar sem tekjumöguleikar þeirra hafa
verið takmarkaðri en gerist í sjúkra-
húsumhverfi.
Framkvæmdanefnd skipuðu auk
Friðjóns Sveinbjörnssonar og lækn-
anna, Aðalsteins Péturssonar og Val-
garðs Björnssonar, Björn Jónsson
oddviti Deildartungu og Húnbogi
Þorsteinsson sveitarstjóri Borgarnesi
og hófst nefhdin þegar handa um
undirbúning. Staður var valinn við
hlið Dvalarheimihs aldraðra, Ragnar
Emilsson arkitekt teiknaði húsið.
Verkið var boðið út um áramót 1971-
72 og átti Reynir Asberg rafverktaki
það tilboð sem tekið var. Fyrsta
skóflustunga var tekin 3. maí 1972,
húsið var uppsteypt í lok þess árs.
Innréttingar vom hannaðar sérstak-
lega, vom teikningar tilbúnar í maí
1974 og samið var við Akur hf. á
Akranesi um smíði og
uppsetningu.Ymsar ástæður tnðu til
þess að verkskilum seinkaði og hófust
flutningar í húsið í október 1975. Sá
er þetta ritar hafði þá unrúð í hluta-
starfi að undirbúningi og skipulagn-
ingu ffá ársbyrjun.
Móttaka sjúkhnga hófst snemma í
nóvember og formleg vígsla var 10.
janúar 1976, eins og fyrr var greint.
Meginverkefhi þessara fyrstu mánaða
var að byggja upp tiltrú íbúa til stöðv-
arinnar og skapa þá tilfinningu að
hún væri stofnun allra, hvar sem þeir
byggju og læknar gengju jafnt til
verka. Þetta var undirstrikað með því
að læknar sinntu allir móttöku á
Kleppjárnsreykjum og þótti skondið
að læknir er bjó á Kleppjárnsreykjum
ók til vinnu sinnar í Borgarnes, en
annar kom þaðan til að sinna sjúk-
lingum uppffá. Eldd komst öll sú
starfsemi, er gert var ráð fyrir í gang.
Fæðingarstofa gegndi aldrei því hlut-
verki er henni var ætlað og olli það
Jóhönnu ljósmóður Jóhannsdóttir
miklum vonbrigðum og fæðingarrúm
er keypt hafði verið var nokkrum
árum síðar afhent Sjúkrahúsi Akra-
ness. Þess var getið við vígsluna að
eitt af því sem enn vantaði í húsið
fullbúið væri lyfta. Hún er ekki enn
komin.
Vígsla fór fram 10. janúar 1976 og
hófst með stuttri bænarstund er Sr.
Leó Júlíusson, prófasmr annaðist. Þá
flutti Matthías Bjarnason heilbrigðis-
ráðherra ræðu, Friðjón Sveinbjörns-
son greindi ffá sögu framkvæmd-
anna, lýsti húsinu og afhenti Guð-
mundi Ingimundarsyni formanni
stjórnar stöðvarinnar húsið til starf-
rækslu og afitota. Guðmundur veitti
lyklum viðtöku og rakti aðdraganda
verksins. Valgarð Björnsson héraðs-
læknir gerði grein fyrir ætluðum
verkefhum stöðvarinnar og því starfs-
liði, er ráðið var til starfa. Avörp
fluttu Ásgeir Pétursson sýslumaður,
Soffi'a Agústsdóttir er afhenti gjöf ffá
Kvenfélaginu 19. júm' og Halldór E.
Sigurðsson alþingismaður.
I ávarpi Valgarðs Björnssonar
læknis við vígslu stöðvarinnar taldi
hann upp þá starfsmenn, sem ráðnir
höfðu verið til starfa. Þeir voru:
Forstöðumaður: Snorri Þorsteins-
son
Heilsugæslulæknar: Valgarð
Björnsson, Ingþór Friðriksson, Aðal-
steinn Pétursson
Hjúkrunarkonur: Erla Ingadóttir,
Guðjóna Jónsdóttir og Guðrún
Broddadóttir
Meinatæknir: Jenny Johansen,
Læknaritari: Dóra Erna Asbjörns-
dóttir
Símastúlka: Aðalbjörg Olafsdóttir
Ljósmóðir: Jóhanna Jóhannsdóttir
Húsvörður og sjúkrabílsstjóri:
Þórður Magnússon
Ræstingakonur: Iðunn Jómunds-
dóttir og Þorgerður Þorgilsdóttir.
Enn gat hann þess að fyrirhugað
væri að ráða sjúkraþjálfara. Þá hafði
Bragi Ásgeirsson tannlæknir og
Dallilja Jónsdóttir aðstoðarstúlka
hans aðstöðu í húsinu.
I fyrstu stjórn stöðvarinnar sátu
Guðmundur Ingimundarson Borgar-
nesi formaður, Björn Jónsson Deild-
artungu og Haukur Sveinbjörnsson
Snorrastöðum.
A þessu afmælisári eru sautján
starfsmenn við stöðina samtals í fjórt-
án stöðugildum. Þróun starfseminnar
á þessum þremur áratugum hefur á
vissan hátt orðið nokkuð önnur en
gert var ráð fyrir í upphafi, en breytt-
ar kröfur og nýjar aðstæður hafa að
nokkru leyti beint þjónusm heil-
brigðisstofnana í annan farveg en ætl-
að var á þeim tíma. Bættar samgöng-
ur, efling sjúkrahússins á Akranesi og
auknar kröfur um heimaþjónusm við
sjúka og aldraða hafa þar skipt sköp-
urn, en alla tíð hafa þau grundvallar-
atriði verið höfð í huga að veita skjóta
og alúðlega þjónusm öllum þeim er
til stöðvarinnar leita.
SnoiTÍ Þorsteinsson