Skessuhorn - 22.02.2006, Blaðsíða 24

24
MIÐVIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 2006
3gB88gi«K«31M
Baddi lögga lætur af störfum
-Rætt við lögguna sem fauk og tollaði í Hvalfirði
Grundartangi hefur mikið
verið í fréttum að undanfömu.
Gríðarleg uppbygging þar hefur
ekki farið framhjá nokkrum
manni. Uppbyggingin er svo
hröð að þar em nánast tímamót
á hverjum degi. Um mánaða-
mótin verða enn ein tímamótin
á Gmndartanga. Þau tímamót
verða sennilega ekki fféttaefhi
stóru fjölmiðlanna. Einn af
fyrstu mönnunum sem fóm að
starfa í kringum atvinnurekstur
þar er að láta af störfum eftir
áratuga farsælt starf.
Björn Þorbjörnsson tollvörður í
Borgarnesi hefur starfað hjá sýslu-
mannsembættinu í Borgarnesi í
fjörutíu ár. Fyrstu árin var hann
héraðslögreglumaður en frá árinu
1972 var hann fastráðinn lögreglu-
maður. Frá árinu 1990 hefur hann
eingöngu starfað sem tollvörður
hjá embættinu. Hann þekkir því
tímana tvenna í þessum landshluta.
Stærstur hluti af starfi tollarans
hefur farið fram í Grundartanga-
höfn. Um þá höfn fóru í fyrra 253
skip og hefur skipakomum farið
mjög fjölgandi á síðustu árum.
Sumir segja reyndar að sú fjölgun
sé smáræði í samanburði við það
sem koma mun. Björn hefur því í
starfi sínu komið að tollafgreiðslu
þúsunda skipa af ýmsum stærðum
og gerðum. Björn er nú sjaldnast
nefndur því nafni í Borgarnesi. Þar
er hann þekktari sem Baddi lögga.
Lykilstaðurinn
Borgames
Fáfróður blaðamaðurinn spurði
Badda fyrst hvort ekki væri skrýtið
að frá Borgarnesi, í miðju mikils
landbúnaðarhérðas, væri toll- og
löggæslu sinnt á Grundartanga
sem er með stærstu inn- og út-
flutningshöfnum landsins. Baddi
kvað svo ekki vera. „Það er út-
breiddur misskilningur að í Borg-
arnesi hafi aldrei verið skipaum-
ferð. A árum áður var Borgarnes
helsta inn- og uppskipunarhöfn á
Vesturlandi. A þeim tíma sat hér
sem tollvörður Loftur Einarsson,
sem sinnti öllu Vesturlandi utan
Akraness. Það er því engin
nýlunda að embætti í Borgarnesi
geti gegnt lykilhlutverki á Vestur-
landi. Eftir að brúin yfir Borgar-
fjörð var lögð breyttust straumar
og sandburður gerði höfhina ónot-
hæfa. Við erum því fráleitt óvön að
þjónusta skip hér.“
Alvarlegt vinnuslys
Þegar Loftur var tollvörður í
Borgarnesi voru starfandi tollverð-
ir víða um land. Síðar breyttist
skipulagið þannig að lögreglu-
menn fóru að sinna störfum við
tollgæslu en sú þróun hefur að
nokkru leyti gengið til baka.
Fyrstu árin effir að uppbygging
hófst á Grundartanga sinnti
Magnús Kristjánsson tollvörður á
Akranesi tollgæslu þar í umboði
sýslumannsins í Borgarnesi. Arið
1990 tók Baddi, eins og áður sagði,
við því starfi og hefur gegnt því
síðan. „Það átti sér þann aðdrag-
anda að ég var við lögreglustörf í
óveðri skammt ffá Þyrli í Hval-
firði. Mikil vindhviða feykti mér
útaf veginum. Það var nokkurt fall
niður fyrir veginn og ég man enn-
þá eftir því hvað mér fannst ég
lengi í loftinu. A leiðinni hugsaði
ég um það eitt að reyna að halda
jafnvægi þannig að ég myndi lenda
á fótunum. Það tókst en ég slasað-
ist hins vegar mikið. Eg náði aldrei
fýrri styrk og gat því erfiðlega
gegnt störfum mínum sem lög-
reglumaður. Sýslumaður bauð mér
því að taka við starfi tollara því það
starf gat ég auðveldlega innt af
hendi.“
Umsvif á Grundartanga
Baddi var ekki ókunnugur á
Grundartanga þegar hann tók við
sem tollvörður. „Þegar uppbygg-
ing járnblendiverksmiðjunnar
hófst þar varð það að ráði að lög-
reglumenn í Borgarnesi tóku að
sér öryggisvaktir þar í frítíma sín-
um. Síðar aðstoðuðum við toll-
verðina við störf þannig að ég
þekkti vel til á svæðinu.“ Flest
skipin sem til Grundartanga koma
eiga ekki erindi í aðrar hafnir á Is-
landi og því þarf að tollafgreiða
þau við komuna til landsins og
einnig þegar þau fara aftur frá
landinu. Hverju skipi þarf því að
sinna í það minnsta tvisvar sinnum
þrátt fýrir að þau staldri stutt við í
hverri ferð. Fréttir af smygli far-
manna eru alþekktar og farmenn
sem um Grundartangahöfn fara
eru engin undantekning. „Það má
skipta kaupskipum í tvo hópa.
Annars vegar rútuskipin, það er
þau skip sem sigla ávallt sömu leið
og koma því oft í sömu höfnina.
Þegar slíkt gerist myndast tækifæri
og sambönd til smygls. I hinum
hópnum eru skipin sem enga fasta
rútu sigla. Þar vita menn sjaldnast
um hverja ferð nema með skömm-
um fýrirvara og því minni mögu-
leikar á að koma smyglvarningi í
verð. Flest skipin sem til Grundar-
tanga koma hafa enga fasta rútu og
því koma ekki upp mörg smyglmál.
Það má einnig skipta kaupskipum
upp í tvo flokka hvað áhafnir varð-
ar. Annars vegar þau skip sem
mönnuð eru Islendingum. Þeir
hafa löngum talið það til íþrótta að
smygla áfengi, sígarettum og ýms-
um munaðarvörum. Það er ennþá
svo og því eru ávallt möguleikar á
smygli þegar Islendingar eru á
ferð. I hinum hópnum eru skip
sem mönnuð eru öðrum þjóðern-
um. Þar er afar sjaldgæft að smygl
eigi sér stað. Skýringin er trúlega
að hluta til vegna þess að hér hafa
þessir menn ekki sambönd."
Tröllasögur af smygli
Einhvern tímann gengu þær
sögur að mikill smyglvarningur
kæmi á land á Grundartanga.
Baddi kannast við þessar sögu-
sagnir. „Af einhverjum ástæðum
kviknuðu þessar sögur. Þær voru
svo mergjaðar að á tímabili var
sagt að það sæist á verslun í Ríkinu
á Akranesi þegar ákveðin skip væru
búin að koma við í höfninni á
Grundartanga. Þessar miklu sögur
fóru að sjálfsögðu ekki framhjá
okkur. Því var sett leynileg vakt við
skipin um nokkurn tíma en við
urðum einskis varir. Eg er því
nokkuð viss um að smygl um
Grundartangahöfn hefur ekki ver-
ið meira en um aðrar hafnir.“
Eins og áður sagði hafa íslenskir
farmenn oft verið kenndir við
smygl. Baddi segir það ekki of-
mælt. „Það var nú svo að nánast
var litið á smygl sem hlunnindi og
hluta af launum manna. Það var
sjálfsagður hlutur að stór hluti
launa væri vegna hlutdeildar í
smygli. Menn gerðu þetta mjög
skipulega og þegar upp komst var
Bjöm á skrifstofu sinni.
það sjaldnast öðruvísi en svo að að-
eins einn eða tveir menn um borð
voru viðriðnir málið. Yfirleitt voru
það hásetar sem viðurkenndu at-
hæfið. Hafi það verið svo þá er
með ólíkindum hvað hægt var að
koma miklu magni af vörum um
borð í skipin án þess að stýrimenn-
irnir, sem bera ábyrgð á hleðslu
skipsins, vissu af því. Það var með
ólíkindum hvað þeir höfðu hreinan
skjöld blessaðir stýrimennirnir.
Auðvitað sjá það allir sem vilja sjá
að auðvitað var þetta skipulögð
starfsemi sem stór hluti hverrar
áhafnar tók þátt í. Þegar upp
komst voru menn settir í frí en það
leið ekki á löngu áður en menn
höfðu fundið nýtt skip. Oftast hjá
sama skipafélagi. Menn kipptu sér
heldur ekkert upp við það að vera
teknir fýrir smygl. Það var nánast
óþekkt að menn tækju því illa.
Menn viðurkenndu yfirleitt greið-
lega og voru mjög kurteisir. Engu
líkara en það væri hluti af starfinu
að vera tekinn einhvern tímann.
Því var það óþekkt að við lentum í
illindum við þá seku eins og oft
gerist í öðrum lögbrotum.“
Sinn er siður
í hverju landi
A undanförnum árum hefur ís-
lenskum farmönnum farið fækk-
andi. Þá þróun þekkja fáir betur en
tollverðir. „Þegar ég var að byrja í
þessu voru öll íslensk skip mönnuð
Islendingum og erlend skip voru
að mestu skipuð Filippseyingum.
Nú hafa báðar þessar þjóðir horfið
í þessu samhengi og um tíma voru
flestir farmenn frá Póllandi en nú
eru flest skip sem sigla um höfin
mönnuð Rússum. „Það fer ekki á
milli mála að Rússar gera minnstar
kröfur og því eru þeir ráðnir.
Mönnum þótti nóg um þegar Fil-
ippseyingar voru að taka yfir en
þeir voru þokkalega haldnir miðað
við það sem tíðkast hjá Rússum. Ef
til vill sést þetta best þegar matar-
og drykkjarbirgðir skipanna eru
skoðaðar. Þegar Islendingar voru á
skipunum voru nóg til af öllu og
meira en það. Þegar nálgaðist stór-
hátíðir urðu allar matvælageymsl-
ur skipanna fullar af góðgæti af
ýmsu tagi. Svo langt gekk birgða-
söfnunin að við urðum stundum að
innsigla matvælageymslurnar við
komu skipanna til landsins. Þá
urðu menn súrir á svipinn því auð-
vitað var stór hluti keypmr inn til
þess að borða í landi en ekki á sjó.
Filippseyingarnir voru með nóg af
öllu en ekkert meira en það. Hvað
Rússana varðar veltir maður því
stundum fyrir sér á hverju þeir lifa.
Flest skip sem mönnuð eru Rúss-
um í dag eru vínlaus. Trúlega hef-
ur það ekki verið að ástæðulausu
að notkun víns var með öllu bönn-
uð um borð. Það er hins vegar
átakanlegt að upplifa að við komu
skips til landsins með 12 manna
áhöfn skuli ekki vera nema 15-20
kíló af matvælum í geymslum og
ennþá minna þegar þau halda af
landi brott. Það er ekki að ástæðu-
lausu sem þeir renna út færi við
hvert tækifæri í þeirri von að ná sér
í fisk í soðið."
Grundartangi
blómstrar
Baddi segist ekki í vafa um að
uppbygging á Grundartanga eigi
eftir að verða mikil á komandi
árum. „Eg er sannfærður um að
umferð um höfnina á eftir að
margfaldast á komandi árum.
Hvaða vit er í því að keyra allan út-
flutning ffá Vesturlandi, Vestfjörð-
um og Norðurlandi í gegnum
Göngin. Það á auðvitað að flytja
þetta út frá Grundartanga og
þannig verðtn það í framtíðinni.
Eg er viss um það.“
Þegar við hittumst var mikill
vindstrengur í Hvalfirði. Eg spurði
Badda hvort einhvern tímann væri
gott veður í Hvalfirði. Hann sagði
svo vera, en bætti við að það væri
hins vegar afar sjaldan. „Það verð-
ur að viðurkennast að Hvalfjörður-
inn er vindasamur. Af þeirri ástæðu
er staðsetning stóriðjunnar góð.
Það safnast ekki saman mikil
mengun í Hvalfirðinum. Hún fýk-
ur burt, ef einhver er. Þrátt fýrir
þetta hef ég ekki lent í teljandi
vandræðum við skipakomur vegna
veðurs."
Vínflöskur í íjöru
Starf tollvarðarins er afmarkað
starf og því ekki sjálfgefið að sem
slíkir kynnist menn mörgum náið.
Baddi segir að í sínu starfi sé því
ekki sjálfgefið að hann umgangist
þá sem stjóma málum á Grimdar-
tanga. Hann hafi þó kynnst Jóni
Sigurðssyni, fýrsta forstjóra Járn-
blendifélagsins nokkuð. ,Jón er
afar athyglisverður og skemmtileg-
ur persónuleiki. Hann gerði sér far
um að kynnast starfi allra á Grand-
artanga, meðal annars okkur sem
með tollamálin fóru. Hann er líka
afar heiðarlegur og gaman í því
sambandi að segja eina sögu sem
tengist umræðum manna um
smygl. Einhvern tímann voru þau
hjónin í fjöruferð við Grundar-
tanga. Þá finna þau tvær ósnertar
áfengisflöskur. Sennilega hefur
einhver skelkaður farmaður kastað
þeim í sjóinn þegar svarta gengið
hefur birst í eftirlitsferð. Eg hall-
mæli ekki löndum mínum þegar ég
segi að flestir sem fundið hefðu
tvær áfengisflöskur á víðavangi
hefðu farið með þær heim og not-
ið þess sem í þeim var. Það gerði
Jón hins vegar ekki heldur kallaði
til lögregluna. Það hvarflaði ekki
að honum annað en að málið færi
rétta leið.“
Eiturlyfj afj andinn
Hinn lífsreyndi tollvörður, sem
Baddi er, viðurkennir að þrátt fýrir
að smygl á áfengi og tóbaki sé lög-
brot sé það ekki neitt í líkingu við
þann ófögnuð sem smygl á eitur-
lyfjum eru. „Það er skelfilegur
glæpur sem allir menn líta öðrum
augum. Það eru oft gerð leit að
fíkniefnum í þeim skipum sem um
Grundartangahöfn fara. Það hefur
hinsvegar aldrei komist upp um
slíkt smygl þar, sem betur fer. Eg
held reyndar að eiturlyf fari ekki
um þá höfn. Þrátt fýrir það er
mikill beinn innflutningur frá Suð-
ur-Ameríku. Astæðuna er að finna
í því að flest skipin sem hingað
koma eru ekki í föstum rútum. Það
þarf mjög skipulagða starfsemi í
kringum slíkan innflutning og þá
skipulagningu getur þú ekki við-
haft í kringum skip sem ekki eru í
föstum ferðum. Flest skipin sem
hingað koma fara í þær ferðir með
skömmum fýrirvara. Því er ekki
ástæða til að hafa miklar áhyggjur
en það breytir því ekki að hér eru
menn vel á verði.“