Morgunblaðið - 27.07.2019, Qupperneq 24

Fitore Berisha er
myndlistarkona af
albönskum ættum,
sem hefur síðastlið-
inn hálfan annan ára-
tug búið á víxl í
Reykjavík og
Pristínu, höfuðborg
Kosovo. Eins og
margir landar henn-
ar urðu Fitore og
fjölskylda hennar ein
af mörgum fórnar-
lömbum hinnar
grimmilegu borg-
arastyrjaldar, sem
geisaði á Balk-
anskaganum við
upplausn gömlu
Júgóslavíu. Þetta
var blóðugt borg-
arastríð í bakgarði
Evrópu. Serbneski
herinn beitti
grimmilegu ofbeldi
við að brjóta á bak
aftur sjálfsstjórn-
arviðleitni Króata,
Bosníumúslima og
Albana í Kosovo, sem löngum hafa
lotið serbneskum yfirráðum.
Borgarastríð eru blóðugri en önn-
ur stríð. Enn í dag er verið að grafa
upp lík úr fjöldagröfum. Serbneski
herinn fór rænandi, ruplandi og
nauðgandi – sumir segja að með-
vitað markmið hafi verið að útrýma
með öllu Albönum í Kosovo. Kosovo-
Albanar brugðust við með skæru-
liðahernaði, þar sem einnig voru
framin mörg grimmdarverk.
Í öllum þessum blóðugu átökum
voru það ekki síst konurnar sem
urðu þolendur grimmilegra ofbeld-
isverka og fjölda nauðgana. Fitore
og fjölskylda hennar slapp ekki
ósködduð frá þessum átökum. Kos-
ovo hlaut að lokum sjálfstæði. En
sár borgarastríðsins eru ekki gróin,
og hryllingur stríðsreynslunnar vak-
ir í minningum og særðum hugum
þeirra sem lifðu af.
Fitore og Kolfinna Baldvinsdóttir
urðu nánar vinkonur, þegar Kol-
finna starfaði á vegum stofnana sem
kenndar eru við Soros og Olof Palme
í Pristínu, ásamt fjölda ungs fólks
frá Vestur-Evrópu, sem vann við
leiðsögn, kennslu og uppbyggingu
lýðræðislegrar stjórnsýslu á rústum
hins gamla.
Þegar Kolfinna flutti aftur heim
til Íslands, fylgdi Fitore með og hef-
ur síðan verið með annan fótinn á Ís-
landi, þar sem hún hefur stundað
kennslu og umönnunarstörf með-
fram listsköpun sinni. Nú er Fitore
aftur sest að í Pristínu, þar sem hún
hefur slegið í gegn með verkum sín-
um. Þar blasa við vegfarendum risa-
stórar veggmyndir hennar, auk þess
sem verk hennar hafa hlotið afar lof-
legar umsagnir á myndlistarsýn-
ingum.
Það sem hér fer á eftir er stutt
endursögn mín af umfjöllun Dafinu
Halili um sýningu fimm listakvenna,
sem nú stendur yfir í Pristínu. Daf-
ina er margverðlaunuð blaðakona í
Kosovo. Hún skrifar fyrir netmið-
ilinn „K 2.0“ og hefur vakið sérstaka
athygli sem fantagóður listgagnrýn-
andi.
„Þegar Fitore Berisha birtist í
salnum vekur persóna hennar svip-
uð viðbrögð og myndirnar á veggj-
unum. Svartklædd frá hvirfli til ilja,
með flaksandi hár og frumlega
skartgripi – vekur hún strax athygli,
rétt eins og andlitin og líkamsgern-
ingarnir, sem renna úr pensli lista-
konunnar út í málverkið. Bros henn-
ar lýsir upp salarkynnin. En svo
kemur hún okkur á óvart, þegar hún
segir hálfflissandi: „Úff, ég er alveg
búin á’ðí.“
Myndirnar á veggjunum lýsa and-
litum sem eru þrungin reiði sem
virðist vera í fullkominni andstöðu
við frjálslegt fas og aðlaðandi fram-
komu Fitore sjálfrar. Hún talar
hratt og hefur frá mörgu að segja.
Sögurnar eru endalausar, en oftar
en ekki snúast þær um eitthvað sem
vekur henni reiði. Hún er í uppreisn-
arham – hvergi bangin.
Sýningin heitir „vakniði“. Mynd-
irnar eru ögrandi, þær kalla á við-
brögð. Hvaðan kemur öll þessi reiði?
Og sumir sem virða fyrir sér lista-
konuna sjálfa, spyrja sjálfa sig í hug-
anum: „Og hún sem er sjálf svo bros-
mild og umfaðmandi?“ Hvernig
getur þetta allt farið saman?
„Ég hef alltaf freistað þess að lesa
sálarlífið út úr andlitum fólks og
svipbrigðum,“ segir hún. „Er ekki
sagt að augun séu spegill sálar-
innar? Svipbrigðin í andlitinu segja
mér svo mikið um það sem er ósagt,“
segir hún.
Að baki búa ólgandi tilfinningar.
Örvæntingin fær ekki útrás í orðum.
Hún starir á þig út úr málverkinu,
beint í augun á þér. Og svo er eitt-
hvað sem er alveg sérstakt við þetta
tilfinningaumrót – þetta er allt svo
ofur kvenlegt.
Hingað til hefur saga og list okkar
umsetna þjóðfélags borið hinn meitl-
aða og harða svip karlmannsins. Það
hefur verið svona alla tíð, allt frá því
forfeður okkar fóru fyrst að skreyta
veggina í hellum sínum. Hvar hljóm-
ar rödd konunnar í tónlistinni? Hvar
birtist sköpunarkraftur hennar í
myndlistinni? Hér, loksins! – í verk-
um Fitore og nýrrar kynslóðar
kvenna sem setja sinn sterka svip á
tjáningarform nýliðinnar sögu.
Margar af myndum Fitore koma
beint úr hennar eigin lífsreynslu.
Þær ögra þér, af því að þær hlífa þér
ekki. Þær vekja spurningar, af því
að svörin liggja ekki fyrir. Þær lýsa
reynslu hins uppreisnargjarna
barns. Myndirnar lýsa brjóstum,
sem aldrei voru djásn elskhugans,
né nærðu varir hvítvoðungsins.
Kona með horn – hið hyrnda kven-
dýr – hvað táknar það? Reiði? Árás?
Stríð – til varnar konunni?
Listin er Fitore lausn, heilun hin-
um hugsjúka sem enn ber örin eftir
grimmd mannsins.
„Sönn list er hinum þjáða lækn-
ing.“ segir hún að lokum.
Eftir Bryndísi
Schram
»Myndlistar-
konan Fit-
ore, fósturdóttir
Íslands, slær í
gegn í heima-
landinu, Kosovo.
Margar af
myndum hennar
koma beint úr
hennar eigin lífs-
reynslu.
Bryndís Schram
Höfundur hefur m.a. gegnt hlutverki
leiklistargagnrýnanda.
„Listin er lausnin …“
Listakona Fitore Alísdóttir Berisha er að slá í gegn í heimalandi sínu.
Fyrir líkama og sál
Laugarnar í Reykjavík
Frá
morgnifyrir alla
fjölskylduna
í þínu
hverfi t i l kvölds
Sími: 411 5000
www.itr.is
Hvar er næsta
verkstæði?
FINNA.is