Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.07.2019, Blaðsíða 14

STÖRF FRAMTÍÐARINNAR
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.7. 2019
Á
rið er 2050. Þú trúir ekki eigin
augum og eyrum. Yfirmaðurinn
þinn er að tilkynna þér að
starfskrafta þinna sem hugbún-
aðarverkfræðingur sé ekki
lengur óskað af fyrirtækinu. Það sé búið að
festa kaup á gervigreind sem geti hannað
sýndarveruleika sjálft frá grunni.
Þú ert 55 ára en fyrir 15 árum þurftir þú að
skipta um starfsferil og leggja í það ómælda
vinnu og tíma því gervigreindin var búin að
taka yfir starf þitt á fjármálamarkaðnum. Nú
þarftu að fara í gegnum allt ferlið aftur, læra
allt upp á nýtt, en þú ert ekki viss um að þú
þolir það í þetta skipti. Enn verra er að eftir-
launaaldurinn hefur verið hækkaður í 80 ár því
lífslíkur hafa aukist og yngri kynslóðir eru svo
fámennar. Nóg er því eftir af vinnuferlinum.
Þessi framtíðarsýn virðist á allan hátt fárán-
leg en sem dæmi gerði enginn ráð fyrir innreið
snjallsímans inn í líf okkar fyrir 30 árum.
Mannskepnan er á margan hátt óútreiknan-
leg og því oft tilvljunum háð hvernig sagan
þróast. Það er því ljóst að ómögulegt er að spá
um það með nokkurri nákvæmni hvað fram-
tíðin ber í skauti sér, sérstaklega þegar tekið
er mið af þeim breyttu aðstæðum sem mann-
fólkið mun þurfa að takast á við. Það er þó ekki
þar með sagt að ekki sé hægt að hafa gagn og
gaman af slíkum vangaveltum.
Sunnudagsblaðið gerði lauslega úttekt á því
hvernig farið gæti fyrir störfunum okkar í
framtíðinni. Rétt er að taka fram að hér verður
drepið á mörgum mögulegum framtíðum; þær
geta stangast á og byggjast á ólíkum for-
sendum. Ótal aðrar framtíðir eru einnig mögu-
legar.
Ekki sársaukalaus bylting
Innreið gervigreindar og véla á vinnumarkað
síðustu ár er oft kölluð fjórða iðnbyltingin.
Margir óttast að sjálfvirknivæðing af hennar
völdum leiði til að fjöldi starfa tapist og margir
verði undir í baráttunni við vélarnar. Slíkt er
þó ekki nýtt af nálinni. Margir óttuðust gífur-
legt atvinnuleysi í kjölfar fyrstu iðnbyltingar-
innar á 18. og 19. öld en í stað þeirra starfa
sem hurfu mynduðust enn fleiri.
Tvennt ber þó að taka fram varðandi þetta. Í
fyrsta lagi verður það ávallt sársaukafullt fyrir
stóran hóp fólks þegar störf tapast og önnur
myndast þó til lengri tíma litið auki það fram-
leiðni og þar með hagsæld. Í öðru lagi er ekk-
ert lögmál til sem segir að tækniframfarir
fjölgi störfum sem mannfólkið þarf að inna af
hendi. Vel getur verið að innan nokkurra ára-
tuga verði ekki nóg um störf fyrir mannkynið.
Þótt hér sé talað um fjórðu iðnbyltinguna er
ekki þar með sagt að breytingar eigi sér stað á
vinnumarkaði á ákveðnu tímabili og eftir það
muni jafnvægi nást þar sem þau störf sem eftir
eru verði örugg frá sjáfvirknivæðingu. Þvert á
móti munu breytingar að öllum líkindum verða
enn hraðari en áður.
Á árum áður hélt fólk sama starfinu allan
sinn feril. Það er liðin tíð og margir skipta ört
um starf í dag. Metsölurithöfundurinn og
sagnfræðiprófessorinn Yuval Noah Harari
segir að í framtíðinni gæti fólk þurft að skipta
um starfsgrein oftar en einu sinni, líkt og
dæmið hér í upphafi sýndi.
Sérhæfing ekki alltaf af hinu góða
En hvaða störf eru það sem munu verða undir?
Hverjir munu missa vinnuna?
Engin víðtæk sátt virðist vera um það hvaða
störf eða starfsgreinar muni verða sjálfvirkni-
væðingu að bráð. Rauði þráðurinn virðist þó
vera sá að venjubundin störf, sem byggjast að
mestu á aðgerðum sem þarfnast ekki mikillar
nákvæmni eða tilfinningagreindar, séu í
mestri hættu.
Í þessu skyni eru sérhæfð störf líkleg til að
verða gerð sjálfvirk. Erfitt mun reynast að for-
rita alla þá flóru eiginleika sem fólk sem vinn-
ur t.d. við umönnunarstörf þarf að búa yfir.
Sem dæmi þarf heilbrigðisstarfsmaður sem
vinnur við umönnun að búa yfir mikilli hreyfi-
getu ásamt færni á tilfinningasviðinu. Erfitt
mun reynast að forrita slíka eiginleika.
Á hinn bóginn gætu ákveðin störf lækna
orðið sjálfvirk mun fyrr. Mikill hluti þeirra
vinnu fer í sjúkdómsgreiningu og ákvörðun
meðferðar. Nú þegar er verið að vinna að
gervigreind sem getur leyst þessi verkefni.
Gervigreindin Watson, sem IBM hannaði og
sigraði tvo fyrrverandi meistara í sjónvarps-
leiknum Jeopardy! árið 2011, er nú farin að
færa sig á svið heilbrigðismála.
Ólíkt manneskjum getur Watson á auga-
bragði nálgast upplýsingar um alla sjúkdóma
og einkenni sem þekkt eru og uppfært sig um
leið og nýjar uppgötvanir eru gerðar. Í fram-
tíðinni gæti Watson nálgast allar upplýsingar
um erfðamengi þitt, sjúkrasögu þína og skyld-
menna og jafnvel hverja þú hittir síðustu daga
og því sjúkrasögu þeirra.
Að lokum þarf Watson aldrei að sofa, fara í
sumarfrí, eyða tíma með börnunum eða nokk-
uð af því sem manneskjur gera undir venjuleg-
um kringumstæðum. Hann yrði því ávallt fyrir
hendi, reiðubúinn að hjálpa þér. Um leið og þú
finnur fyrir minnstu einkennum gæti Watson
greint þau og fundið við þeim meðferð, sér-
hannaða fyrir þig. Watson mun gera mistök en
þau verða mun fátíðari en mistök mennskra
lækna.
Gervigreind eins og Watson gæti einnig orð-
ið kennarinn þinn. Hann hefði aðgang að öllum
bókum sem gefnar hafa verið út, myndi sníða
námið að þínum þörfum og þinni skapgerð og
væri alltaf til staðar fyrir þig, dag og nótt.
Ef þú hugsar nú með þér hvaða vitleysa
þetta sé, tölvur muni aldrei taka yfir störf
lækna og kennara, til þess þurfi greind sem
engin tölva geti búið yfir, ekki hætta að lesa al-
veg strax.
Reikirit með sköpunargáfu?
Í mörg ár var skák talin vera hápunktur
mennskrar hugsunar. Til að ná árangri þyrfti
að búa yfir mikilli rökhugsun og sköpunargáfu.
En árið 1997 sigraði forritið Deep Blue Garry
Kasparov heimsmeistarann í skák. Í dag er
besta forritið í skákheimum AlphaZero. Það
kenndi sjálfu sér að tefla; engin herkænska í
skák var forrituð inn í það. Það notar því áður
óséð brögð, sem ber merki um mikla sköp-
unargáfu. Merkilegast er að það tók það aðeins
fjóra tíma að verða besti „skákmaður“ heims.
Talandi um sköpunargáfu þá er til gervi-
greind, kölluð Annie, sem semur klassíska tón-
list. Flestir telja slíkt fásinnu enda endurspegli
tónlist tilfinningar höfundarins og flytjandans,
tilfinningar sem gervigreind búi auðvitað ekki
yfir. Þegar tónlistarunnendur heyra tónlistina
sem Annie býr til segja þeir hana vanta eitt-
hvað óútskýranlegt, vanta mennsku. En þegar
fólk veit ekki hver samdi tónlistina getur það
ekki greint á milli tónlistar Annie og tónlistar
Bachs!
Höfundur tónlistarinnar þarf því ekki að
bera tilfinningar sjálfur, aðeins kalla þær fram
hjá hlustendum. Allar tilfinningar okkar eru jú
einungis rafboð í heilanum. Annie ætti að geta
fundið hvaða hnappa þarf að ýta á til að kalla
fram ákveðin rafboð sem við skynjum svo sem
tilfinningar. Þess vegna getur tónlist samin af
Annie gert okkur sorgmædd eða hress, mögu-
lega af meiri nákvæmni en mennskur tónlist-
Taka sér
aldrei frí
Enginn er óhultur fyrir þeirri sjálfvirknivæðingu sem
nú á sér stað. Kennarar, læknar, lögfræðingar, tónlistar-
menn, stjórnendur, forritarar og svo mætti lengi telja.
Spurningin er ekki hvort starf þitt taki breytingum
heldur hvenær og að hve miklu leyti.
Böðvar Páll Ásgeirsson bodvarpall@mbl.is
Elon Musk, forstjóri Tesla, kynnti árið 2017 þennan rafknúna vörubíl. Hann telur stutt í að bílar
verði fullkomlega sjálfvirkir sem geri störf vörubílstjóra og margra annarra úrelt.
Myndir/AFP
Árið 1997 sigraði skákforritið Deep Blue heimsmeistarann í skák, Garry Kasparov (til vinstri).
Deep Blue gat auðvitað ekki hreyft taflmennina sjálft og reiddi sig því á aðstoðarmann.