Morgunblaðið - 13.08.2019, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. ÁGÚST 2019
Lundar Þessir vinalegu fuglar urðu á vegi ljósmyndara Morgunblaðsins þegar sá sótti Borgarfjörð eystri heim nýverið, en fuglar af þessari tegund eru mörgum hugleiknir og þykja fagrir.
Eggert
Það styttist í að
skólarnir fari aftur af
stað. Umferðin mun
þá þyngjast enn
meira en nú er. Stífla
til vesturs á morgn-
anna. Þung umferð til
austurs seinnipart
dags. Það er sérstakt
rannsóknarefni
hvernig umferðin í
Reykjavík er á köfl-
um eins og í stórborg. Hér búa að-
eins 130 þúsund manns en samt
tekst borgaryfirvöldum að koma
upp umferðartöfum sem jafnast á
við milljónaborgir. Í sumar var ég
í Kaupmannahöfn, þar sem mun
fleiri búa. Þar gengur
umferðin vel fyrir all-
ar tegundir far-
armáta. Það mætti
læra af því. Í öllum
helstu borgum er ljós-
um stýrt með nútíma-
tækni. Lagt er upp
með að stöðva umferð
ekki að óþörfu, enda
enginn spenntur fyrir
því að eyða óþarfa
tíma í umferðarsultu
eða biðröð að óþörfu.
Í Reykjavík hefur
götum verið lokað vegna fram-
kvæmda árum saman. Hér má
nefna Hverfisgötuna, sem enn og
aftur er lokuð vegna framkvæmda
borgarinnar sjálfrar. Í stað þess
að samræma framkvæmdir og
stytta lokunartímann verulega er
lokað í áföngum. Vonarstræti og
Lækjargötu hefur verið lokað að
hluta til að auðvelda verktökum.
Gömlu Hringbraut hefur verið al-
farið lokað á alla umferð næstu
árin. Þetta verklag þætti undar-
legt í borgum eins og Kaupmanna-
höfn eða London. Af hverju eru
þessi mál komin í öngstræti á
tækniöld árið 2019? Getur verið að
það sé viljandi gert? Getur verið
að borgaryfirvöld séu að auka á
vandann að ósekju með vilja?
Lausnirnar liggja fyrir
Umferð er ekki sér-reykvískt
vandamál. En hér hefur það verið
magnað upp. Ein af ástæðunum er
þau skipulagsmistök sem við horf-
um upp á. Enn er verið að byggja
upp stofnanir og höfuðstöðvar í
miðborg Reykjavíkur. Slíkt eykur
á skipulagshalla borgarinnar og
enn fleiri þurfa að ferðast í vestur
á morgnana og í austur síðdegis. Í
stað þess að nýta Keldur og
Keldnalandið er áfram farið í að
þétta á skökkum stöðum. Í stað
þess að efla austurborgina með
uppbyggingu atvinnutækifæra í
Breiðholti, Árbæ og Grafarvogi er
öllu smalað á þrengsta blettinn.
Snjallvæðing er talsvert vinsæl í
orði en ekki er að sjá hana á borði
í umferðarstýringu. Ljósastýring
er kapítuli út af fyrir sig, en allir
þeir sem hafa ekið Geirsgötuna
finna á eigin skinni hve illa þeim
málum hefur verið stýrt. Sú
ákvörðun að setja hana ekki í
stokk þegar á uppbyggingu stóð,
eins og ákveðið hafði verið að
gera, reynist dýr mistök. Er ekki
kominn tími til að nútímavæða
umferðina í Reykjavík og hugsa í
lausnum sem virka? Sú árátta að
telja okkur geta skattlagt okkur
út úr umferðarvandanum er röng.
Hún er einfaldlega enn ein gjald-
tökuleið vinstrimanna sem hafa
hækkað álögur á flesta í Reykja-
vík. Hækkandi gjöld og skattar
hafa ýtt fyrirtækjum og heimilum
út úr borginni. Hugmyndir um
tvöfalda gjaldtöku á höfuðborg-
arsvæðið eru ekki lausn, hvað þá
réttlæti. Þeir sem flytjast á Sel-
foss og í Reykjanesbæ og sækja
vinnu eða þjónustu til Reykjavík-
ur auka enn á umferðarþungann.
Allt ber þetta að sama meiði; að-
gerðir borgarstjórnar þyngja um-
ferð og hækka kostnað. Það er
rétt að hafa þetta í huga þegar
ferðast er innan borgarinnar á
næstunni.
Eftir Eyþór
Arnalds
» Snjallvæðing er tals-
vert vinsæl í orði en
ekki er að sjá hana á
borði í umferðarstýr-
ingu.
Eyþór Arnalds
Höfundur er oddviti sjálfstæðis-
manna í borgarstjórn.
Öngstræti 19
Nýjustu rannsóknir
munu sýna að um það
bil 1% manna gangi
með einkenni sem við
nefnum siðblindu (e.
psychopathy). Hvað
ætli siðblinda sé? Hver
eru einkenni hennar
og hvernig hefur hún
áhrif á samfélag
mannanna? Ég hef að
undanförnu flett upp í
bókum og skoðað um-
fjöllun á internetinu til að reyna að
fræðast um þetta. Einnig hef ég
dregið ályktanir af reynslu sem ég
tel sjálfan mig hafa af samskiptum
við siðblindingja.
Í stuttu máli virðist mega skil-
greina siðblindu með því að viðkom-
andi einstaklingur finni lítt eða ekki
til með öðru fólki og skorti getu til
að setja sig í spor þess. Þetta lýsir
sér á marga vegu sem fræðimenn
hafa flokkað og greint. Hér á eftir
skulu aðalatriði nefnd.
Siðblindur einstaklingur
 Hefur ekki getu til að finna til
með öðrum eða setja sig í spor ann-
arra.
 Ráðskast með annað fólk til að
ná fram vilja sínum og svífst einskis
til að ná takmarki sínu.
 Er yfirleitt rólegur og yfirveg-
aður í samskiptum við aðra.
 Er oft afburðavel greindur og
velst því oft til forystu á þeim vett-
vangi sem hann starfar á. Hlutfalls-
lega fleiri siðblindingjar komast til
forystu í viðskiptum og stjórn-
málum en vænta mætti miðað við
fjölda þeirra meðal manna.
 Getur verið ein-
staklega heillandi í
samskiptum við aðra
en er ófær um að
mynda tilfinn-
ingatengsl við þá.
Hann á hins vegar
auðvelt með að „tala
sig inn á“ annað fólk í
því skyni að ná mark-
miðum sínum. Þannig
fær hann aðra til að
samþykkja hluti sem
þeir myndu annars
ekki samþykkja.
 Sækist eftir að-
dáun annarra (jafnvel alls sam-
félagsins sem hann lifir í) fyrir snilli
sína.
 Leggur með sjálfum sér mat á
aðra fyrst og fremst til að átta sig á
hvernig eigi að ná tökum á þeim.
Tileinkar sér þá stundum háttsemi
sem hann telur að muni ganga í
augu þeirra sem hann vill ná tökum
á.
 Beitir andlegu ofbeldi til að ná
því fram sem vilji hans stendur til.
 Er sjálfhverft fórnarlamb. Ef
eitthvað bjátar á er það í hans huga
ávallt sök annarra.
 Beitir ósannindum auðveldlega
til að ná markmiðum sínum en
stendur gjarnan ekki við það sem
hann hefur lofað.
 Er ófær um að sjá siðblindu-
einkennin á sjálfum sér og hefur
oftast mikið sjálfstraust.
 Finnur aldrei til sektar eða iðr-
unar vegna þess sem hann hefur
„fengið áorkað“.
 Verður stundum ósamkvæmur
sjálfum sér, þ.e. ákveður eitt í dag
og annað á morgun. Þetta er talið
afleiðing af því að ákvarðanir byggj-
ast ekki á prinsippum eða reglum
heldur fremur því sem hann telur
henta sér hverju sinni.
Í raun og veru er það skortur á
tilfinningatengslum sem framar
öðru gerir siðblindingjann hættu-
legan um leið og hann kann að
verða valdamikill. Honum er sama
um afleiðingar sem athafnir hans og
ákvarðanir hafa á aðra og óttast
ekki slíkt með neinum hætti. Um
hann er stundum sagt að hann
þekki ekki muninn á réttu og röngu.
Taka ber fram að siðblinda leynir
sér stundum, einkum framan af ævi
þess sem í hlut á. Það er líka vel
hugsanlegt að skaðleg áhrif sið-
blindu komi aldrei fram þó að hún
sé í sjálfu sér fyrir hendi hjá við-
komandi manni. Það kann þá að
eiga rót sína að rekja til þess að
hann skynjar að hugsanir hans og
háttsemi eru til þess fallnar að
skaða hann sjálfan, þar sem þær
falla ekki í kramið hjá öðru fólki.
Einnig getur verið að hann skorti
að einhverju leyti þá greind sem er
siðblindum nauðsynleg til að kom-
ast til raunverulegra áhrifa yfir
öðrum.
Ekki allir glæpamenn
Stórglæpamenn eins og fjölda-
morðingjar eru siðblindir. Þeir
finna aldrei til með fórnarlömb-
unum og fá gjarnan eitthvað út úr
því að fremja glæpi sína endur-
tekið. Gera má líka ráð fyrir að þeir
sem hafa komist til æðstu valda í
sínu samfélagi og notað þau til að
fremja svívirðilega glæpi á öðru
fólki séu siðblindingjar. Þýskaland
Hitlers er þekktasta dæmi um slíkt
en mörg önnur dæmi er að finna í
sögu mannkynsins og þá einkum
þar sem alræðisstjórn ríkir. Venju-
legu fólki er ógjörningur að skilja
hvernig lifandi menn geti sýnt af
sér svona háttsemi gagnvart með-
bræðrum sínum.
En siðblindingjar eru ekki allir
glæpamenn í þessum skilningi.
Margir þeirra lifa og hrærast í
samfélagi okkar án þess að fremja
nokkurn tíma afbrot sem kalla á
refsingu. Að minnsta kosti er hátt-
semi þeirra í þeim búningi að ekki
leiðir til viðbragða þeirra sem fara
með löggæslu og hafa því hlutverki
að gegna að draga afbrotamenn til
ábyrgðar fyrir misgjörðir sínar.
Siðblindingjar fyrirfinnast í einka-
fyrirtækjum og stofnunum hins
opinbera, bæði á vettvangi stjórn-
sýslu og dómstóla. Það felst í því
kaldhæðni að þeir eru oft líklegri
en aðrir til að komast til metorða,
því þeir hafa yfir aðferðum að ráða
sem öðrum hugnast ekki að beita. Í
störfum sínum geta þeir oft unnið
margvíslegt tjón á hagsmunum
annarra með því að beita leikni
sinni og þeim stjórntökum sem þeir
gjarnan ná yfir öðrum, eins og til
dæmis samstarfsmönnum, en einn-
ig öðrum sem þeir þurfa að notast
við í misgjörðum sínu. Þeim er lag-
ið að notfæra sér kringumstæður til
að ná markmiðum sínum. Í op-
inberum stofnunum getur til dæmis
mikið annríki hjálpað þeim, því þeir
eru yfirleitt búnir meiri hæfileikum
en aðrir til að fást við annríki,
stundum með nær ómennskum af-
köstum.
Ólæknandi
Talið er að siðblinda sé ekki sjúk-
dómsástand sem unnt sé að lækna.
Það leiði í reynd af óhagganlegum
misþroska í heila sem ekki sé unnt
að breyta með læknisfræðilegum
aðferðum.
Það gæti verið áhugavert fyrir
fólk að velta fyrir sér hvort það get-
ur greint siðblindingja í umhverfi
sínu. Þeir eru miklu víðar en menn
gera sér almennt grein fyrir og hafa
komist til áhrifa í mun meiri mæli
en hlutfallslegur fjöldi þeirra í
mannheimi segir til um.
Hvernig skal bregðast við?
Spyrja má til hvaða ráða unnt sé
að grípa til að fást við siðleysingja
og draga úr skaðlegum áhrifum
þeirra. Svarið við því er í fyrsta lagi
að lúta ekki óskum þeirra eða kröf-
um um háttsemi nema þær sam-
rýmist þeim siðalögmálum sem við-
mælandinn vill sjálfur virða. Í öðru
lagi ættu menn að vera jafnan
reiðubúnir til að andmæla þeim með
röksemdum og þá í heyranda hljóði.
Röksemdir gegn afstöðu þeirra og
háttsemi blasa yfirleitt við. Séu þær
settar fram þannig að annað fólk
fylgist með lendir siðleysinginn í
vandræðum, því hann sækist eftir
aðdáun annarra og missir áhrifa-
vald sitt yfir fólki ef hann verður
undir í rökræðum. Þess vegna er
það eitt af einkennum hans að vilja
ekki tjá sig mikið í heyranda hljóði.
Hann velur fremur „maður á mann“
aðferðina þar sem hann vegna hæfi-
leika sinna nær gjarnan undirtök-
unum. Aðferðin er þá að „svæla
hann út úr greninu“ og láta hann
standa fyrir máli sínu í heyranda
hljóði. Þessi aðferð mun ekki breyta
siðleysingjanum en hún kann að
draga úr illum áhrifum hans.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson » Það gæti verið
áhugavert fyrir fólk
að velta fyrir sér hvort
það getur greint sið-
blindingja í umhverfi
sínu. Þeir eru miklu víð-
ar en menn gera sér al-
mennt grein fyrir.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er fyrrverandi hæsta-
réttardómari.
Hugleiðing um siðblindu