Alþingiskosningar - 01.09.1995, Side 9

Inngangur
Introduction
1. F ramkvæmd kosninganna
Background of the elections
Síðast var kosið til Alþingis 20. apríl 1991 og áttu því
reglulegar alþingiskosningar að verða í síðasta lagi 15. apríl
1995. Að samþykktum tveimur frumvörpum til stjórnar-
skipunarlaga um breytingar á stjómarskránni laugardaginn
25. febrúar 1995 bar að rjúfa Alþingi þá þegar samkvæmt 79.
gr. stjórnarskrár og stofna til almennra kosninga að nýju.
Alþingi var rofið sama dag og jafnframt ákveðið að kosið
skyldi til Alþingis laugardaginn 8. aprfl 1995.
Samkvæmt stjórnarskrá eru kjördæmin átta og hefur svo
veriðfrá 1959. Meðbreytingustjórnarskrárinnar 1984, sem
komtilframkvæmdaíkosningunum 1987,fjölgaðiþingsætum
úr 60 í 63. Af þessum 63 þingsætum eru 54 bundin í
stjórnarskráeftir lágmarkstölu íhverju kjördæmi en kosninga-
lög kveða að öðm leyti á um skiptingu hinna 9 milli kjördæma.
Lágmarkstala bundinna þingsæta í kjördæmum er hin sama
og tala kjördæmiskjörinna þingmanna var frá 1959 nema í
Reykjavík þar sem hún er 14 en var 12 og á Reykjanesi þar
sem lágmarkstalan er 8 en var 5.
Samkvæmt ákvæðum kosningalaga frá 1987 skyldi fyrir
hverjarkosningarráðstafa 8 þingsætum, en einu þingsæti var
ráðstafað til kjördæmis að loknum hverjum kosningum.
Þingsætin 8, sem ráðstafað var fyrir kosningarnar 1987 og
1991, fóm til þriggja kjördæma: 4 til Reykjavíkur, 3 til
Reykjanessog 1 tilNorðurlandseystra. Obundnaþingsætinu
(,,flakkaranum“) var ráðstafað til Vesturlands eftir kosning-
arnar 1987entil Vestfjarða 1991,Samkvæmtfjöldakjósenda
ákjörskráíkosningunum 1991 áttuþingsætin 8 hins vegarað
skiptast jafnt milli Reykjavíkur og Reykjaness við næstu
kosningar. Urslit kosninganna hefðu síðan ráðið því hvert
óbundna þingsætið hefði farið.
Kosningalögum var breytt í febrúar 1995 með lögum nr.
9/1995 þannig að ákvæðið um óbundna þingsætið var fellt
niður. Er nú öllum þingsætunum 9, sem ráðstafað er samkvæmt
kosningalögum, úthlutað fyrir kosningar. Jafnframt var
deilitölum til úthlutunar breytt svo að níunda sætið kæmi að
þessusinniíhlutReykjavíkur. Viðþessarbreytingarfóruþví
5 þingsæti til Reykjavíkur en 4 til Reykjaness.
Ákvæði um skiptingu þingsæta milli kjördæma eru í 5. gr.
kosningalaga nr. 80/1987 með síðari breytingum. í a-lið 1.
mgr. 5. gr. er kveðið á um hvernig bundnu þingsætin 54 skuli
skiptast milli kjördæma. í b-lið sömu mgr. er kveðið á um
hvernig þauþingsæti.semráðstafaskalfyrirhverjarkosningar,
eigi að skiptast milli kjördæma. Við skiptingu þeirra er lögð
til grundvallar tala kjósenda á kjörskrá í hverju kjördæmi í
næstu almennum þingkosningum á undan. Eftir breytingu á
kosningalögum í febrúar 1995 gilda eftirfarandi reglur um
skiptinguna:
1. í hverju kjördæmi skal deila tölu kjósenda á kjörskrá í
næstu almennum alþingiskosningum á undan með tölunum
10,13,16,19 o.s.frv.einsoftogþörfkrefur. Útkomutölur
eru skráðar fyrir hvert kjördæmi.
2. Hafi kjördæmi hlotið fleiri þingsæti en 5 samkvæmt
stjórnarskrárbundnu skiptingunni skal fella niður hæstu
útkomutölur kjördæmisins, eina fyrir hvert þingsæti
umfram 5.
3. Ráðstafaskaleinuþingsætiísenn. Fyrstasætiðhlýturþað
kjördæmi sem hæsta útkomutölu hefur. Sú tala er síðan
felld niður. Annað þingsæti kemur í hlut þess kjördæmis
sem þá hefur hæsta útkomutölu o. s. frv. uns öllum
sætunum hefur verið ráðstafað.
4. Séu tvær eða fleiri útkomutölur jafnháar þegar að þeim
kemur skal hluta um röð þeirra.
Samkvæmt 2. mgr. 5. gr. kosningalaga gaf dóms- og
kirkjumálaráðuneytið út auglýsingu nr. 473/1991 um
þingsætatölu kjördæma við næstu almennu kosningar til
Alþingis samkvæmt a- og b- lið 1. mgr. 5. gr. sömu laga.
Vegna breytinga á kosningalögum í febrúar 1995 var þessi
auglýsing felld úr gildi með nýrri auglýsingu nr. 126/1995.
Samkvæmt nýju auglýsingunni skyldu þingsætin 63 skiptast
einsog hérferáeftir. Til samanburðarereinnig sýnd skipting
þeirra 54 þingsæta sem bundin eru samkvæmt stjórnarskrá.
Reykjavík
Reykjanes
Vesturland
Vestfirðir
Norðurland vestra
Norðurland eystra
Austurland
Suðurland
Bundin þingsæti Þingsæti skv.
skv. stjórnarskrá augl. ráðuneytis
14
8
5
5
5
6
5
6
19
12
5
5
5
6
5
6
Allt landið
54 63
Eru sætin því 5 umfram lágmarkstölu í Reykjavík og 4 á
Reykjanesi. I 1. yfirliti er sýndur sá útreikningur sem
úthlutun jöfnunarsætanna er byggð á.
Alþingiskosningarnar 1995 eru hinar fimmtu í röð sem
haldnar eru utan lögbundins kjörtíma. I kosningalögum frá
1934 var hann ákveðinn síðasti sunnudagur í júní. Því var
breytt 1981 í síðasta laugardag í júní. I kosningalögum frá
1987 sagði að þá er almennar reglulegar alþingiskosningar
færufram værikjördagurannarlaugardagurímaí. Árin 1979
og 1983 var þing rofið áður en kjörtímabilið rann út en 1987
og síðan hefur það runnið út í aprílmánuði.
Með breytingu á stjórnarskránni í júní með lögum nr. 100/
1995 var sett ákvæði til bráðabirgða um að næstu reglulegar
alþingiskosningarskuli farafram annan laugardag f maí 1999
nema Alþingi hafi áður verið rofið.
Sökum þess að vafasamt var að kosningarnar í apríl 1995
gætu alls staðar farið fram á einum degi vegna veðurs og