Fréttablaðið - 31.05.2012, Qupperneq 22

22 31. maí 2012 FIMMTUDAGUR
Ekkert einfalt samband ríkir milli skuldaaukningar eða
skuldaminnkunar einstakra fyr-
irtækja annars vegar og heild-
arskulda þeirrar atvinnugrein-
ar sem fyrirtækið tilheyrir hins
vegar. Skoðum fjögur dæmi:
Dæmi 1: Útgerðarfyrirtækið
Bræður ehf. selur útgerðarfyrir-
tækinu Systrum ehf. kvóta. Sölu-
verðmæti 100 milljónir króna.
Systur taka lán fyrir helmingi
andvirðisins hjá Útgerðarbank-
anum en greiða hinn helminginn
með innistæðu á bankareikningi
hjá sama banka. Bræður nota
andvirði hins selda kvóta til að
greiða niður 50 milljóna króna
skuld við Útgerðarbankann og
leggja afganginn inn á hlaupa-
reikning sinn hjá sama banka.
Skuldir Bræðra hafa lækkað um
50 milljónir, skuldir Systra hafa
hækkað um sömu upphæð. Heild-
arskuldir útgerðarinnar hafa ekki
breyst við þessa aðgerð, þó svo
Systur séu skuldsettari en þær
áður voru.
Dæmi 2: Útgerðarfyrirtæk-
ið Útherji ehf. selur Innherja ehf.
allan sinn kvóta að verðmæti 100
milljóna króna. Innherji tekur lán
að upphæð 100 milljónir (með því
m.a. að veðsetja óveðsettar eignir
samtals að upphæð um 200 milljón-
ir króna) og greiðir Útherja. Útherji
notar féð allt til að kaupa öll hluta-
bréf í fyrirtækinu Companero sem
á og rekur hótel á Gran Canaria.
Þátttöku Útherja í útgerð á Íslandi
er þar með sjálfhætt. Heildarskuld-
ir íslenskra útgerðarfyrirtækja
aukast við þetta um 100 milljónir
króna. Öll skuldsetningaraukning-
in er tilkomin vegna kaupa á kvóta.
En fjármununum sem fengnir eru
að láni er í raun varið til kaupa á
ferðaþjónustufyrirtæki á Kanarí-
eyjum!
Dæmi 3: Útgerðarfyrirtækið
Systur ehf. kaupir nýtt skip fyrir
500 milljónir króna og fjármagnar
með sölu eldra skips til skipasmíða-
stöðvarinnar og með 400 milljóna
króna láni hjá Útgerðarbankanum
hf. Skuldir fyrirtækisins aukast
um 400 milljónir króna, en eignir
í formi varanlegra fastafjármuna
aukast um sömu upphæð. Skuldir og
eignir útgerðarinnar í heild aukast
um sömu upphæð.
Dæmi 4: Útgerðarfyrirtæk-
ið Tengdasynir ehf. á óveðsettan
kvóta upp á 200 milljónir króna.
Fyrirtækið tekur lán að upphæð 100
milljóna króna með (ó)beinu veði í
kvótanum og festir féð í hlutabréf-
um í RecodeBlackHood (RBH) ehf.
Í velheppnuðu útgáfunni af þessu
dæmi reynist RecodeBlackHood
hin mesta happahugmynd og eign-
arhluti Tengdasona ehf. í RBH
hækkar á nokkrum dögum í 500
milljónir króna. Í þessari útgáfu
dæmisins aukast eignir útgerð-
arinnar um 400 milljónir króna í
kjölfar skuldsetningar Tengdasona
ehf. á kvóta fyrirtækisins. Í hinni
síður heppnuðu útgáfu sögunnar
reynist RBH ófullburða viðskipta-
hugmynd og fer á höfuðið nokkrum
dögum eftir að Tengdasynir keyptu
hlutabréfin.
Skuldir Tengdasona ehf. (og
útgerðarinnar í heild) eru áfram
100 milljónir eftir gjaldþrot RBH
en eignir Tengdasona ehf. og
útgerðarinnar í heild hafa rýrnað
um 100 milljónir króna.
Sé litið til eigna og skulda útgerð-
arfyrirtækja á Íslandi frá árinu
1997 og fram að hruni kemur í ljós
að eignir í formi varanlegra rekstr-
arfjármuna hafa fremur minnkað
en aukist. Verðmæti varanlegra
fastafjármuna var um 70 milljarð-
ar króna að nafnvirði bæði árin.
Raunverulegt verðmæti fastafjár-
muna dregst því saman á þessum
tíma, enda eitt af markmiðum með
stjórnvaldsaðgerðum á tímabilinu
að draga úr fjárbindingu í veiði-
tækjum.
Skuldir útgerðarinnar jukust úr
um 75 milljörðum króna árið 1997
í um 260 milljarða árið 2007. Með
hliðsjón af dæmunum hér að ofan
má ljóst vera að ekkert af þessari
190 milljarða króna skuldaaukn-
ingu er tilkomið vegna fjárfestinga
í skipum og veiðarfærum! Eignir
útgerðarfyrirtækjanna í áhættu-
rekstri og innistæðum á peninga-
markaðssjóðum aukast úr 20 millj-
örðum króna á tímabilinu í 100
milljarða króna. Hluti þeirrar eign-
araukningar er væntanlega tilkom-
inn vegna hækkunar á gengi undir-
liggjandi eigna, sbr. velheppnuðu
útgáfuna af dæmi 4. Kaup á nýjum
pappírseignum er því líklega á
bilinu 25-50 milljarðar króna.
Samanlagt þýðir þetta að 190
milljarða skuldaaukning var notuð
til að auka (pappírs)eignir fyrir-
tækja í útgerð um 25-50 milljarða.
Afganginum, 100 til 150 milljörðum
á verðlagi ársins 2007, eða 150-300
milljörðum á núverandi verðlagi,
hefur líklega verið varið til útrásar
úr útgerð, svipað og lýst er í dæmi 2
hér að ofan. Eigendur útgerðarfyr-
irtækja hafa þannig á áratugnum
frá 1997 tekið verðmæti sem jafn-
gilda tvö- til þreföldu verðmæti
skipaflota síns út úr útgerðinni til
notkunar í öðrum atvinnugreinum,
innanlands og utan.
Þannig hefur útgerðarmönn-
um, fyrir tilstuðlan veðsetningar
á kvóta, tekist að ráðstafa umtals-
verðum hluta þjóðarauðæfa Íslend-
inga. Sumar af þeim ráðstöfunum
hafa sjálfsagt heppnast ágætlega,
en margt illa. Það er eftirtektar-
vert að málsmetandi menn á borð
við sveitarstjóra vítt og breitt um
landið sem og fyrrverandi sjávar-
útvegsráðherrar telja það sáluhjálp-
aratriði að eigendur útgerðarfyrir-
tækja hafi áfram þann forgang að
ráðstöfun þjóðarauðsins sem þeir
hafa haft frá árinu 1990.
Skuldasöfnun útgerðarinnar
verður ekki skilin frá ráðstöfun
þeirra fjármuna sem með skuld-
setningunni var aflað. Þessari ein-
földu staðreynd hefur lítt verið
haldið á lofti í auglýsingaherferð
útgerðarmanna undangengnar
vikur. Þessi einfalda staðreynd
virðist einnig hafa farið fram hjá
jafnt virtum endurskoðunarfyrir-
tækjum sem og hugsandi mönnum í
viðskiptalífinu. Reikningar útgerð-
arinnar sjálfrar sýna að fjármun-
unum var ekki varið til fjárfest-
ingar í skipum og veiðarfærum. Í
sumum tilvikum var fjármununum
varið í skynsamlegar fjárfestingar
innanlands eða utan. Í öðrum tilvik-
um ekki. Kannski hinir upplýsinga-
glöðu útgerðarmenn upplýsi nánar
um bæði vel og illa heppnaðar fjár-
festingar sínar utan greinarinnar
sem innan í nýrri auglýsingaher-
ferð?
Samhengi skuldanna
Árið 1956 fór að bera á undar-legum veikindum í japanska
fiskveiðibænum Minamata.
Sumir dóu, miklu fleiri sýktust
og börn fæddust hræðilega van-
sköpuð. Sökudólgurinn fannst
eftir nokkra leit, hættuleg kvika-
silfurssambönd sem verksmiðja
á staðnum dældi út í sjó, en
fundu sér leið til baka í sjávar-
fangi.
Á næsta ári stendur til að
skrifa undir nýtt alþjóðlegt sam-
komulag gegn kvikasilfurs-
mengun í Minamata. Það verður
táknrænn og sögulegur áfangi í
baráttunni gegn mengun hafsins,
þar sem má segja að ótrúlega
mikið hafi áunnist á þessu sviði á
undanförnum áratugum.
Alþjóðasamningar hafa náðst
um að minnka mengun frá skip-
um, banna varp úrgangs í hafið
og draga úr losun ýmissa hættu-
legra efna, sem finna sér leið
inn í fæðukeðjuna. Kjarnorku-
endurvinnslustöðinni í Dounreay
í Skotlandi var lokað og dregið
hefur úr losun geislavirkra efna
frá Sellafield, að hluta til vegna
þrýstings frá nágrannaríkjum.
Þrávirk lífræn efni mælast langt
undir hættumörkum á Íslands-
miðum og styrkur þeirra virðist
standa í stað eða fara hægt niður
á við, þvert á það sem menn
óttuðust fyrir áratug eða svo.
Almennur skilningur er á því
að hafið getur ekki verið í senn
rusla kista og uppspretta fæðu og
verðmæta.
Nauðsynlegar aðgerðir
og viðbúnaður
Íslensk stjórnvöld voru fyrst
ríkja innan OSPAR-samningsins
til að vekja athygli á ógnun kjarn-
orkuendurvinnslunnar á Bret-
landseyjum fyrir fiskveiðar í
Norður-Atlantshafi fyrir rúmum
aldarfjórðungi. Íslendingar
geta einnig þakkað sér árangur
varðandi þrávirk lífræn efni að
nokkru, með því að vekja athygli
á vandanum á Ríóráðstefnunni
1992 og ýta í framhaldinu á gerð
alþjóðlegs samkomulags.
Slíkt hefði auðvitað ekki verið
hægt nema með góðri hjálp fleiri
ríkja, frjálsra félagasamtaka
og fjölþjóðlegra stofnana. Þar
má nefna Norðurskautsráðið,
en samantektir þess á áhrifum
þrávirkra lífrænna efna á lífríki
og heilsu fólks fjarri uppsprett-
um mengunar áttu drjúgan þátt
í gerð Stokkhólmssamningsins
um að draga úr losun þeirra. Því
fer þó fjarri að sigur sé unn-
inn. Aukin byggð og starfsemi
við strendur, oft án nauðsynlegr-
ar skólphreinsunar, veldur víða
alvarlegri mengun á grunnsævi.
Mengun af völdum plastagna og
alls kyns rusls er vaxandi vanda-
mál, sem leitað er lausna við.
Aukin ásókn í olíuvinnslu á hafi
úti, oft við erfiðar aðstæður, kall-
ar á auknar öryggiskröfur og eft-
irlit. Olíuslysið í Mexíkóflóa árið
2010 sýndi glöggt hve mikið tjón
getur orðið við olíuvinnslu á hafs-
botni og hve erfitt er að stöðva
leka þar. Augu manna beinast
nú mjög að olíuvinnslu á norður-
slóðum með hopun hafíss, en þar
eru allar aðstæður erfiðari og líf-
ríkið viðkvæmara en á suðlægari
slóðum. Þar er full ástæða til að
fara varlega. Íslendingar þurfa
einnig að huga að viðbrögðum við
hugsanlegum stórauknum flutn-
ingum á olíu með skipum með-
fram ströndum landsins. Strand
risaolíuskips hér við land gæti
valdið stórfelldu tjóni á fiski-
miðum og lífríki. Viðbúnaður við
hugsanlegum slysum af því tagi
hefur verið efldur, m.a. með til-
komu nýs varðskips, bættu eftir-
liti með skipaumferð og aukinni
samvinnu við önnur ríki um við-
brögð ef hætta skapast.
Matvæli úr hreinu hafi
Mengun sjávar er þó minnst
til komin vegna stórslysa. Þótt
mengun frá starfsemi á Íslandi sé
lítil skiptir það okkur miklu máli
að vera til fyrirmyndar, meðal
annars til að viðhalda trúverðug-
leika í alþjóðlegu starfi. Íslend-
ingar geta ekki leyft sér að dæla
út díoxíni langt yfir eðlilegum
mörkum á sama tíma og ýtt er
á önnur ríki að draga úr losun
þrávirkra efna af því tagi. Átak
í skólphreinsun þarf að halda
áfram, því framleiðandi hágæða-
matvæla getur ekki búið við
gerlamengaðar strendur rétt hjá
vinnslustöðvum. Góður árangur í
baráttunni gegn mengun hafsins
sýnir okkur mátt alþjóðlegrar
samvinnu í umhverfismálum og
mikilvægi vöktunar og upplýs-
ingagjafar. Þessi árangur á að
vera okkur hvatning til að halda
áfram á sömu braut, en ekki til-
efni til að sofna á verðinum.
Mengun hafsins:
Áfangar í rétta átt
Sjávarútvegsmál
Þórólfur
Matthíasson
hagfræðiprófessor
Umhverfisvernd
Svandís
Svavarsdóttir
umhverfisráðherra
Í sumum tilvikum
var fjármununum
varið í skynsamlegar fjár-
festingar innanlands eða
utan. Í öðrum tilvikum
ekki.
Myndir sem
segja WOW!
Allar upplýsingar og skráning á: www.visir.is/wow
WOW Náttúra
WOW Fólk
WOW Húmor
Taktu þátt í ljósmyndakeppni WOW Air
og Vísis.
Sendu inn mynd sem segir WOW fyrir 30. júní
og þú getur unnið flugmiða fyrir tvo til Evrópu!
Flokkar:
KEPPNIN HEFST
Á M
ORGUN!