Morgunblaðið - 28.10.2019, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. OKTÓBER 2019
Fara verður betur ofan í saum-
ana á samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið (EES) og kanna
kostnaðaráhrif og tækifæristöp
sem hann hefur haft á íslenskt
efnahagslíf, sérstaklega þó íslensk-
an smáiðnað. Stjórnmálamönnum
láist oft að nefna þau neikvæðu at-
riði og áhrif sem fylgja EES-
samningnum svo sem fjöldann all-
an af iðngreinum sem lögðust af
eða urðu að engu í kjölfarið á hon-
um, má þeirra á meðan nefna;
prentiðnaðinn, skinna- og ullariðnaðinn, sauma-
og prjónaiðnaðinn, skipasmíðar, sementsiðnað og
svo mætti lengi telja. Þessar iðngreinar gufuðu
upp vegna slæmrar samkeppnisstöðu íslensks
iðnaðar í kjölfarið á aðild að EES-samningnum.
Lítið er hugsað um framtíðina og engu líkara en
tjórnmálamenn haldi að engu skipti þótt þjóðin
missi niður og glutri allri kunnáttu og það í heilu
iðngreinunum. Sjálfbærni þjóða skal aldrei van-
metin og því er áhyggjuefni hversu léttúðlega er
litið á þessar staðreyndir um tapaða þekkingu af
ráðamönnum íslensku þjóðarinnar.
Óháða rannsókn
Gera þarf óháða rannsókn, ekki með fyrir-
frampöntuðum niðurstöðum eins og í þessari síð-
ustu EES-skýrslu utanríkisráðherra, þar sem
farið verður vel yfir galla EES-samningsins, ekki
bara kosti. Það merkilegasta sem kom fram í
þessari samantekt ráðherra var að
styrkja þyrfti og treysta samruna
Íslands inn í regluverk Evrópu-
sambandsins (ESB) og skipa ætti
ráðherra EES-mála. Í kjölfar út-
gáfu skýrslunnar hefur ritstjóri
norskra Evrópusinna haldið því
fram í einu stærsta norska dagblað-
inu VG að Ísland elski EES, slík
var slagsíðan á úttektinni í skýrsl-
unni. Hvernig má þá vera að
Kanadamenn fái betri kjör fyrir
sínar útflutningsgreinar, eins og
fisk inn á ESB-svæðið, en Íslend-
ingar? Það er ljóst að þegar við
skrifuðum undir EES-samninginn var það að
margra mati visst fullveldisafsal. Þennan þátt
þarf einnig að rannsaka í þaula og einnig hvers
vegna við höfum ekki nýtt okkur þann rétt sem
fylgdi EES-samningnum, svo sem réttinn til að
hafna innleiðingu gerða hans. Alþingi eyðir of
miklum tíma á hverju þingi í að taka upp hvert
regluverkið á eftir öðru frá ESB/EES án ná-
kvæmrar skoðunar og athugasemda frá hags-
munaaðilum og þjóðinni. Það er löngu orðið tíma-
bært að grandskoða EES-löggjöf sem hefur
verið lögfest hér á landi án skoðunar og kanna
hvort hún passi almennt fyrir íslenskt þjóðfélag.
Lausnin er frjáls verslun
Nú þegar eru íslensk stjórnvöld í viðræðum
við ríkisstjórn Bandaríkjanna um gerð fríversl-
unarsamninga milli ríkjanna. Verð á matvælum
og öðrum framleiðsluvörum gæti lækkað um sem
nemur allt að 50% með gerð slíks viðskiptasamn-
ings. Þetta yrði mesta kjarabót hins íslenska
launamanns frá stofnun lýðveldisins. Fríversl-
unarsamningar við Bandaríkin myndi opna einn
stærsta markað í heiminum fyrir íslenskar land-
búnaðarvörur og aðra framleiðslu t.d. frá skap-
andi greinum. Það er lykilatriði fyrir íslenskt
efnahagslíf að tryggja íslenskum fyrirtækjum
sem best viðskiptakjör. Tollfrjáls aðgangur að
einum stærsta markaði heims, Bandaríkjamark-
aði, væri Íslendingum því mjög ábatasamur.
Sóknarhagsmunir Íslands liggja m.a. í því að
tryggja greiðan aðgang að Bandaríkjamarkaði
fyrir hugvit, skapandi greinar, fiskafurðir, ferða-
þjónustu, hátækni og aðra sérþjónustu.
Mörg tækifæri en án ESB-aðildar
Fríverslunarsamningur við Bandaríkin felur í
sér mikil tækifæri fyrir íslenskar landbún-
aðarvörur. Má nefna lambakjöt, skyr, osta og
ferskt lífrænt ræktað grænmeti. Lækkun smá-
söluverðs til bandarískra neytenda, í gegnum
tollaívilnanir, ætti að skila sér í aukinni sölu sem
leiða myndi til aukinnar framleiðslu íslenskra
landbúnaðarvara. Það er eðli fríverslunarsamn-
inga að þeir séu gagnkvæmt ábatasamir en í því
felst m.a. að báðir aðilar telja sig hafa hag af því
að gera slíka samninga. Hafa ber í huga að fari
svo að Ísland gangi í ESB mun Ísland ekki hafa
heimild til að gera fríverslunarsamning við
Bandaríkin en með aðild yrði slík samningagerð
á könnu Evrópusambandsins fyrir hönd landsins.
Tíminn er núna að semja við Bandaríkin
Hugmyndin um fríverslunarsamning við
Bandaríkin er ekki ný af nálinni en margt hefur
breyst í tímans rás og er ástæða til að ætla að við-
horf Bandaríkjamanna sé jákvæðara nú en áður.
Teikn eru á lofti um að þeir vilji bæta samskiptin
milli landanna en þau höfðu minnkað frá því að
varnarliðið hvarf af landi brott. Heyrst hefur að
bandaríski sjóherinn sé á leiðinni aftur til lands-
ins, í einhverri mynd, vegna blautra heims-
yfirráðadrauma kínverska Kommúnistaflokksins
og heimsverkefnis þeirra er snýr að Íslandi; Belt-
is og brautar. Við þetta má einnig bæta að vara-
forseti Bandaríkjanna Michael Pence sagði í
heimsókn sinni í september síðastliðnum að Ís-
lendingar gætu reitt sig á trausta vináttu, stuðn-
ing, fríverslun og varnir Bandaríkjamanna í
framtíðinni. Leita skal allra leiða til þess að
styrkja og bæta samskiptin við Bandaríkin. Frí-
verslunarsamningur við þau skapar mikla
framtíðarmöguleika sem og ný og eftirsóknar-
verð tækifæri á fjölmörgum sviðum.
Eftir Guðmund F. Jónsson
Guðmundur F. Jónsson
» Stjórnmálamönnum láist
oft að nefna þau neikvæðu
atriði og áhrif sem fylgja
EES-samningnum svo
sem fjöldann allan af iðn-
greinum sem lögðust af.
Frjáls verslun við umheiminn er svarið
Höfundur er viðskipta- og hagfræðingur.
gundi.jonsson@gmail.com
Póstmannafélag Ís-
lands var stofnað 26.
mars 1919 og fagnaði
100 ára afmæli á árinu.
Félagar voru fáir fyrstu
áratugina en síðari ár
hafa félagar verið tæp-
lega 1.000 þótt nokkuð
hafi fækkað. Póstþjón-
ustan var lengi í sam-
floti með Símanum og á
þeim árum var ekki
verið að hugleiða fjármálin af neinni
festu. Sumir héldu því fram að Síminn
væri að halda póstinum gangandi. Að
sumu leyti er þetta rétt og það sem ein-
kenndi þessi ár var að stjórnvöld voru
lítið að hafa fyrir því að velta fyrir sér
stefnumótun eða framtíðarsýn. Póst-
urinn var þarna bara og sinnti sínum
skyldum. Stjórnmálamenn höfðu tak-
markaðan áhuga á því sem þar var að
gerast.
Svo kom að því að einkavæðingar-
öflin vöknuðu og Póstur og sími var
snemma áhugamál þeirra sem þá réðu
för. Að sumu leyti voru það sömu
einkavæðingardraumar sem réðu för
og þeir sem rústuðu bankakerfinu á Ís-
landi. Síminn var gróðafyrirtæki og
áhugi stjórnmálamannanna beindist
fyrst og fremst að þeim hluta, enda var
Síminn seldur fljótlega eftir þetta og
stjórnmálamennirnir töldu lands-
mönnum trú um að peningar frá síma-
sölunni færu í ýmiss konar þjóð-
þrifaverkefni. Þeir peningar hurfu og
aldrei skilaði sér nokkuð af þeim þang-
að sem ætlað var.
Eftir sat þá Pósturinn, farinn úr
skjóli Símans, og mikil hagræðingar-
alda gekk yfir á árunum eftir 2000.
Pósthús voru sett í kjörbúðir og aðrar
verslanir, pósthúsum á landinu fækkaði
úr 90 í rúmlega 40. Í Reykjavík voru
pósthúsin skorin niður og póstmönnum
fækkaði. Þessi aðgerð til hagræðingar
floppaði að mestu leyti og kjörbúðar-
hugmyndin gekk til baka og nú eru
pósthús í Reykjavík en þó færri en áður
var.
Eftir hrun fór almennum sendibréf-
um að fækka og tekjur drógust saman.
Farið var í ýmiss konar hagræðing-
araðgerðir sem bitnuðu af fullum
þunga á félögum Póstmannafélagins.
Það lætur nærri að hagræðing áranna
frá 2010 til 2017 hafi numið um 2,5
milljörðum króna og 100 stöðugildi
hurfu. Á móti hefur netverslun aukist
og dregur úr neikvæðum áhrifum
bréfahrunsins. Það virðist sem þessi ár
hafi farið framhjá þingmönnum og
ráðamönnum í þjóðfélag-
inu. Ásakanir um óreiðu í
rekstri og fleira komu
fram. Nokkuð þótti okk-
ur póstmönnum það
furðulegt því öll þessi ár
voru ráðamenn Íslands-
pósts að senda inn erindi
til ráðuneyta og ráðherra
þar sem bent var á að
fram undan væri vandi
sem þyrfti að leysa og
taka þyrfti upp alvöru
stefnumótun fyrir póst-
þjónustuna enda er hún á ábyrgð rík-
isins samkvæmt EES-samningum. En
ráðamenn á Íslandi virtust ekki vita
hvernig póstmálum væri háttað og
árásir þeirra á félagsmenn PFÍ og Ís-
landspóst voru sorglegur vitnisburður
um þekkingarleysi þeirra. Dæmin
voru alls staðar því vandinn var ekki
bundinn við Ísland, sama var að gerast
alls staðar í póstheiminum.
Póstmenn eru láglaunastétt, Ís-
landspóstur er að fullu í eigu íslenska
ríkisins og á ábyrgð Alþingis. Það er
sannarlega kominn tími til að ráða-
menn þjóðarinnar átti sig á því. Ég hef
áður reynt að benda á þessar stað-
reyndir í ræðu og riti en án árangurs.
Enn virðist sem svo að ráðamenn á Ís-
landi hafi engan áhuga á að kynna sér
póstþjónustuna og hlutverk hennar
sem almannaþjónustu. Þessi í stað
hafa margir þeirra mestan áhuga á að
tala niður fyrirtækið og póstmenn sem
þar vinna.
Það mun ekki skila neinum árangri
að reka slatta af láglaunapóstmönnum
ef ráðamenn og nýir stjórnendur Ís-
landspósts átta sig ekki á stóra sam-
hengi hlutanna. Vonandi fer að hefjast
umræða af viti um stefnumótun og
faglega nálgun á hlutverk póstþjón-
ustunnar á Íslandi. Stefnuleysið er
hrópandi. Sporin hræða þegar
stjórnmálamenn fara að sjá fyrir sér
að einkavæðing sé málið. Reynsla okk-
ar af slíkum draumum ætti að vera víti
til varnaðar. Vonandi fer að rofa til og
það gerist ef farið verður í langtíma
stefnumótun, látið af niðurrifstali og
skammtíma reddingum.
Eftir Jón Inga
Cæsarsson
Jón Ingi Cæsarsson
»Eftir sat þá Póst-
urinn, farinn úr skjóli
Símans, og mikil
hagræðingaralda gekk
yfir á árunum eftir 2000.
Höfundur er formaður Póstmanna-
félags Íslands. jonc@simnet.is
Póstmenn í 100 ár
Við gagnrýni á að
látlausan straum
ESB-gerða (5-600 á
ári) sem eru inn-
leiddar í gegnum
EES-samninginn, án
áhrifa löggjafans okk-
ar, Alþingis, – og að
þær ESB-gerðir
stjórni meginsviðum
þjóðfélagsins, grípa
stjórnvöld til blekk-
inga með tölfræðina að vopni.
Staðhæfingar um að einungis
13-16% ESB-gerða séu tekin upp
á Íslandi í gegnum EES virðast
eiga að sýna hve lítil áhrif þeirra
hafa í íslenska samfélaginu. Í
skýrslu utanríkisráðherra í apríl
2018 segir:
„Í svari utanríkisráðuneytisins
við fyrirspurn á Alþingi um gerðir
sem teknar hafa verið upp í EES-
samninginn kemur fram að frá
árinu 1994 til ársloka 2016 hafa
13,4% þeirra gerða, sem ESB hef-
ur samþykkt á sama tímabili, verið
tekin upp í EES-samninginn.
Heildarfjöldi þeirra gerða sem Ís-
land hefur tekið upp er 9.028 sam-
kvæmt skráningu í EES-
gagnagrunni Stjórnarráðsins, sem
byggist á nýjustu tölum frá
EFTA-skrifstofunni í Brussel.
Heildarfjöldi þeirra gerða sem
stofnanir ESB hafa samþykkt á
sama tímabili eru alls 67.158, sam-
kvæmt lagagagnagrunni ESB
(EUR-lex).“
Samanburður á þessum tölum er
ómarktækur. Í heildarfjölda ESB-
gerða eru 12 svið og stofnanir ekki
undir EES-samningnum og um
60% gerðanna snúa að þeim. Þar
fyrir utan eru einungis reglugerðir
og tilskipanir teknar upp í lands-
rétt samkv. EES-samningnum en
ekki aðrar gerðir. Til annarra
gerða ESB teljast ákvarðanir, (e.
decisions) tilmæli og skoðanir (e.
recommendations) sem er inn í
heildarfjölda ESBgerða. Í dag eru
24.634 gerðir í gildi hjá ESB sam-
kvæmt EUR-lex.
https://eur-lex.europa.eu/browse/
directories/legislation.html
Í nýlegri skýrslu; Skýrsla
starfshóps um EES-samstarfið,
kafla „Þróun íslensks löggjafast-
arfs vegna EES 1992-2019“ er
einnig beitt óvönduðum sam-
anburði, þar segir:
„Í samantektinni sem birt var
árið 2007 var leitast
við að skilja á milli
laga sem voru talin
eiga beinan uppruna
sinn í aðildinni að
EES-samningnum og
laga með óbeinan
uppruna í EES-
aðildinni. Við gerð yf-
irlitsins nú var ákveð-
ið að líta einungis til
laga sem eiga beinan
uppruna í aðild Ís-
lands að EES-
samningnum. … Sam-
antektin leiddi í ljós að alls voru
samþykkt 3.100 lög á tímabilinu,
þ.e. árin 1992-2019 (116.-149. lög-
gjafarþing). Af þeim áttu 485 lög
beinan uppruna sinn í aðildinni að
samningnum um Evrópska efna-
hagssvæðið, eða um 16% af sam-
þykktum lögum á tímabilinu.“
Hér er einnig samskonar blekk-
ingu beitt. Það þarf ekki annað en
að bera saman fjölda þeirra um
12.000 gerða ESB sem búið er að
taka upp fram til þessa árs og
þessara 485 laga í samanburð-
inum.
Langflestar ESB-gerðir eru
teknar upp í EES-samninginn og
innleiddar í landslög á grundvelli
samþykkis ríkisstjórnarinnar, það
er með stjórnvaldsfyrirmælum en
ekki lögum. Gerðir sem krefjast
lagabreytinga er aðeins hægt að
samþykkja með svokölluðum
stjórnskipulegum fyrirvara, það er
með fyrirvara um samþykki Al-
þingis, og eru það einu gerðirnar
sem fá þinglega meðferð fyrir
gildistöku.
Hver eru raunveruleg áhrif
gerða ESB sem innleiddar hafa
verið í EES-samninginn? Í við-
ræðum við ESB um inngöngu Ís-
lands var umfangi samningsins
skipt í 33 kafla, þá taldi ESB að
Ísland hafa tekið að fullu upp 10
kafla og að mestu 11 kafla, þ.e. 21
kafla af 33. Í skýrslu utanrík-
isráðherra í apríl 2018 er sama
skipting sett upp um löggjaf-
arkafla ESB og EES til sam-
anburðar.
Samkvæmt þessu eru því búið
að taka upp 2/3 hluta löggjafar
ESB í gegnum EES-samninginn
og þær gerðir ná einnig inn í land-
búnaðarmál, dómsmál, byggða-
stefnu og stofnana gegnum aðrar
innleiddar gerðir. Áhrif þeirra
snerta öll svið daglegs lífs almenn-
ings.
Hvernig gerðist þetta? „Við-
skiptasamningur“ sem gerður var
1992 um fjórar tegundir frelsis
hefur breyst í ólýðræðislega sjálf-
virka upptöku á löggjöf ESB og
ákvarðað er í Brussel hvað skuli
tekið upp í EES, íslensk stjórn-
völd fá engu um ráðið og Alþingi
og ráðherrar eru orðnir andlits-
lausir stimpilpúðar og verjendur
fyrir löggjöf ESB.
Í umræðunni um 3. OP kom
þetta mjög skýrt fram hjá stjórn-
völdum að neitun á upptöku gerða
frá ESB hefði aldrei átt sér stað
og ef það yrði gert myndi það
stofna EES-samningnum í hættu.
Blákaldar staðreyndir þessarar
þróunar eru:
 Alþingi hefur ekki komið að
nema litlum hluta þessara ákvarð-
ana.
 Stjórnarskrá Íslands er teygð
og toguð í lagaflækjum af stjórn-
völdum.
 Stofnanir ESB hafa ákvarð-
anavald um íslensk málefni.
 Eftirlitsstofnun EFTA er
verkfæri ESB og úrskurðarvaldið
um gerðir.
 EFTA-dómstólinn er orðinn
æðsti dómstóll Íslands á öllum
þessum sviðum.
 Dómar Hæstaréttar Íslands
eru vefengdir af ESA.
Almenningur hefur aldrei gefið
neinum umboð til að flytja lög-
gjafavaldið til ESB. Ólýðræð-
islegri ákvarðanir um íslenska
hagsmuni er ekki hægt að hugsa
sér og því er eðlilegt að almenn-
ingur fái að kjósa um hvort hann
vill halda þessari vegferð áfram og
fá lýðræðið aftur í sínar hendur?
Þorir Alþingi?
Af þessari sömu ástæðu ákvað
breskur almenningur að stöðva yf-
irgang ESB þegar hann fékk tæki-
færið og sagði sig úr ESB, þrátt
fyrir úrtölur og hræðsluáróður
stjórnvalda, fjármálavalds og ann-
arra elítuhópa.
Eftir Sigurbjörn
Svavarsson » Að einungis 13-16%
gerða ESB séu tekn-
ar upp á Íslandi í gegn-
um EES, virðist eiga að
sýna hve lítil áhrif þess-
ar gerðir hafa í íslenska
samfélaginu.
Sigurbjörn Svavarsson
Höfundur er í stjórn Frjáls lands.
frjalstland@frjalstland.is
Áhrif EES – Logið með tölfræði