Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.10.2019, Side 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.10. 2019
J
acques Chirac, fyrrverandi borgarstjóri í
París, forsætisráðherra og síðar forseti
Frakklands, var jarðsettur í vikunni með
viðhöfn. Það kallaði fram margvíslegar
minningar frá löngum kynnum.
Fjölbreyttur ferill
Chirac átti um flest mjög glæsilegan feril en þó
óvenjulegri en mætti ætla við fyrstu sýn.
Það er vel þekkt, en engu að síður sérstakt, að
franskir stjórnmálamenn í fremstu röð gegna iðulega
embætti borgarstjóra í borgum af ýmsum stærðum
um leið og þeir sitja á þingi eða í ríkisstjórn.
Chirac var á virðulegasta enda þessarar hefðar, því
hann var borgarstjóri Parísar frá 1977 til ársins 1995.
Á þessu skeiði gegndi Chirac embætti forsætis-
ráðherra á árunum 1986-88 og áður á árunum 1974-
76. Á fyrra skeiðinu var hann forsætisráðherra
d’Estaings flokksbróður síns en á hinu síðara var
hann forsætisráðherra Mitterrands, pólitísks and-
stæðings.
Chirac var borgarstjóri Parísar þar til hann varð
forseti árið 1995 og gegndi því embætti til ársins
2007.
Hann var um skeið forseti systurflokka Sjálfstæðis-
flokksins í Evrópu og hittust þeir bréfritari undir
þeirri regnhlíf. En fundirnir áttu eftir að verða marg-
ir og undir ólíkum höttum, borgarstjóra og síðar for-
sætisráðherra og í hans tilviki forseta en samskiptin
við forseta Frakklands fara að mestu fram á milli for-
sætisráðherra af Íslands hálfu, enda forseti Frakk-
lands æðsti stjórnmálamaður franska stjórnkerfisins
og hefur raunar mun meira vald en tíðkast um stjórn-
málaforingja víðast í Evrópu. Þeirri skipan var komið
á að undarlagi Charles de Gaulle með tilkomu „5. lýð-
veldisins“ en hershöfðinginn setti það sem skilyrði
fyrir endurkomu sinni í frönsk stjórnmál, eftir lausa-
takatímabilið í kjölfar frelsunar Frakklands undan
járnhæl Þýskalands.
Óvenjuleg byrjun
Chirac ákvað ungur að skella sér í stjórnmálaslaginn.
En það vill gleymast hvernig upphafið var því að
hann hóf sinn feril með því að skrá sig í flokk franskra
kommúnista og hafði sig þar í frammi í nærri áratug.
Það hafði afleiðingar sem slíku fylgdu á þeim tíma.
Hann vildi komast í átökin í Alsír en yfirmenn hers-
ins, sem þekktu fylgilag hans við kommúnista,
reyndu að koma í veg fyrir það. Eins var hann í basli
með að fá samþykki fyrir vegabréfsáritun til Banda-
ríkjanna.
Þegar kommúnisminn rann af hinum unga stjórn-
málamanni söðlaði hann algjörlega um og kaus sér
flokkinn sem fylgdi de Gaulle.
En kannski varð þetta skeið í lífi hans til þess að
festa í sessi velvilja í garð Rússa. Hann leit alla tíð á
Pútín sem persónulegan vin sinn, enda vel heima í
rússnesku og til dæmis um það er þýðing hans á Eu-
gene Onegin eftir Pushkin á frönsku.
Sveiflast til
Þegar Chirac lét fyrir alvöru til sín taka í landstjórn-
armálum þá gerir hann það sem efasemdamaður um
EEC, eins og EU hét þá, eins og dæmið frá 1979 sýn-
ir: „EEC er getulaust og staðreyndin er sú að það eru
alþjóðlegir auðhringir sem eiga síðasta orðið um laga-
setningu á svæði þess. Þetta er sú Evrópa sem blasir
við Frökkum og þeir eru fastir í því kviksyndi sem
hún er!“
Það má nefna fleiri leiðtoga sem hafa veifað þessu
tré í upphafi brautar. John Major lét ekki standa sig
að því að sjást í hópi samsærismanna þegar atlagan
var gerð að frú Thatcher sem leiddi til falls hennar.
Frægt var að þegar örlagaríkasti fundur samsæris-
manna var haldinn kom Major sér undan að mæta
þar sem hann ætti tíma hjá tannlækni. Þessi felu-
leikur dugði honum til þess að frú Thatcher beindi
stuðningi sinna manna að honum fremur en að þeim
sem verið höfðu áberandi í hópi „svikaranna“. Og
hann varð eftirmaðurinn. Sá hún mjög eftir þeim
stuðningi síðar. Eins og sést hefur á slagnum um
brexit er varla nokkur jafn ákafur undirlægjumaður
ESB og John Major er og svífst hann einskis.
Reyndar eru mörg dæmi um þessa tvöfeldni í
Íhaldsflokknum. Cameron og William Hague kynntu
sig til sögunnar sem virka efasemdamenn um ESB-
aðild Breta, en þegar þeir nálguðust valdið og áhrifin
verulega fór fyrir þeim eins og svo mörgum öðrum.
Málið sem notað var til að fella frú Thatcher var
ERM, aðlögunarefnið sem tengdist drauminum um
hina sameiginlegu mynt. Frúin hafði illan bifur á
þeirri hugmynd, en andstæðingarnir innan flokks
notuðu hana til að koma henni frá. Bretar urðu svo
aðilar að ERM og það endaði með miklum ósköpum
fyrir þá og stórtjóni þegar alþjóðlegi braskarinn Sor-
os gerði atlöguna að Bretum og Svíum með þeim af-
leiðingum að þeir töpuðu óhemjulegum fjármunum af
heimsókn sinni í þetta spilavíti. Frú Thatcher hafði
haft rétt fyrir sér.
En kannski varð þetta áfall til þess að Blair mis-
tókst að koma Bretum í evrusamstarfið og eins að
Svíar eru enn utan þess, þótt þeir séu, samkvæmt
ESB-reglum, skuldbundnir til að taka upp evruna.
Forsetinn
Chirac lét sig hafa það að bera Maastricht-sáttmál-
ann undir þjóðina, en hann var stórt skref í átt til eins
ríkis í álfunni, sem er lokadraumurinn. Þegar lagt var
í þjóðaratkvæðið með sáttmálann sýndu kannanir að
65% Frakka styddu aðild að honum. Kannski hafa
þær kannanir orðið til þess að forsetinn lagði í þjóð-
aratkvæðið. En þegar atkvæðin komu upp úr kass-
anum studdi aðeins 51% þjóðarinnar þá niðurstöðu.
Þá var ekkert fjasað um að munurinn væri sáralítill
eins og gert er í umræðunni um útgöngu Breta nú,
þar sem 52% samþykktu útgönguna.
Frakkar felldu hins vegar síðar nýja stjórnarskrá
ESB í þjóðaratkvæði. ESB-leiðtogarnir þorðu ekki að
nota hefðbundna aðferð sína, sem er að halda nýjar
atkvæðagreiðslur þar til lýðurinn þreytist og segir já.
Aðferðin sem nú var notuð var að samþykkja allt sem
var í brotlentu stjórnarskránni og setja í svokallaðan
Lissabon-sáttmála, en taka út alla beina vísun í orðið
stjórnarskrá, þótt afleiðingin af báðum plöggum væri
nákvæmlega hin sama.
David Cameron lofaði því hátíðlega að láta fara
fram þjóðaratkvæði um Lissabon-sáttmálann yrði
hann forsætisráðherra. Það varð hann, en sveik lof-
orðið með aumu yfirklóri. Meðal annars þess vegna
trúði enginn hjalinu um að hann myndi gera nýjan
samning við ESB fyrir þjóðaratkvæðið um brexit í
samræmi við kröfur sínar sem myndu gjörbreyta
stöðu Breta í ESB. Merkel kanslari hafnaði öllum
raunverulegum óskum hans og aðrir höfðu þá ekkert
um málið að segja. Cameron fékk aðeins orðalags-
breytingar sem ekkert gildi höfðu og var þó með láta-
læti um árangur sinn. Þeir sem sáu um baráttuna
gegn útgöngu sögðu honum að því fyrr sem kjósendur
gætu gleymt hans sneypuför því betra. Cameron hafði
heitið því margoft að fengi hann ekki sínar breytingar
fram myndi hann leggja til við þjóðina að hún segði já
við útgöngu. Hann fékk ekkert og sveik það heit líka.
Góður maður, grimm örlög
Jacques Chirac var mjög hlýr maður í viðkynningu og
léttur í framgöngu og gæddur kímnigáfu sem var
hvorki ögrandi né uppáþrengjandi. Hann naut þess að
skiptast á skoðunum og umgangast fólk, svo hann
naut lengi velvildar almennings.
En síðasta kjörtímabil hans reyndist honum erfið-
ast, þótt hann fengi kosningu í það sinnið með miklum
meirihluta atkvæða. En því réð franska kosninga-
kerfið en ekki vinsældir forsetans.
Foringi hins stórflokksins, sósíalista, lenti í þriðja
sæti í fyrri umferð kosninganna og datt því út. Jean
Samferðamaður
kvaddur
Reykjavíkurbréf04.10.19