Fréttablaðið - 13.01.2020, Side 9

Jónas var einlægur faðir og afi og
um leið var hann einn harðskeytt-
asti og óvægnasti stjórnmála-
maður síðustu aldar. En hann var
mennskur og bjó yfir miklum kær-
leika og mörgum ungum manni
varð hann leiðtogi og vinur. Það
eru sjötíu ár síðan Jónas hætti
þingmennsku. Í viku hverri er
hann enn til umræðu í fjölmiðlum.
Hann lagði grunn að uppstokkun
flokkakerfisins og tveir þeirra voru
stofnaðir með aðkomu hans, bæði
Framsóknarflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn. Jónas lagði verkalýðn-
um til vopnin til baráttunnar, en
hann kom að stofnun Sjómanna-
félags Reykjavíkur og ASÍ. Jónas
nam m.a. í Oxford á Englandi við
Ruskin College en sá háskóli var
rekinn af bresku samvinnu- og
verkalýðshreyfingunni. Hann varð
einn öflugasti baráttumaður Ung-
mennafélagshreyfingarinnar. Hann
var sá stjórnmálamaður, sem stóð
að stofnun héraðsskólanna og opn-
aði ungu fólki leið til mennta. Enn
fremur var hann skólastjóri Sam-
vinnuskólans og þaðan útskrifaðist
ungt fólk, sem reisti atvinnulífið
til hins nýja tíma. Bæði Þjóðleik-
húsið og Ríkisútvarpið voru börn
Jónasar. Hvar kom Jónas ekki að
verki? Stundum er sagt að Jónas hafi
fundið upp „jarðhitann“.
Jónas var okkar Churchill
Þegar ég gekk þennan dag inn í
gamla SÍS húsið, mennta- og menn-
ingarráðuneytið, staldraði ég við.
Þarna er stytta af Jónasi, sem stend-
ur í hlaði ráðuneytisins. Hún er ekki
reist af þeim fjöldahreyfingum, sem
hann blés lífsandanum í. Nei, það
var Albert Guðmundsson, knatt-
spyrnuhetja, þingmaður og ráð-
herra Sjálfstæðisflokksins, sem stóð
fyrir þessu. Styttan er því táknrænn
þakklætis- og virðingarvottur frá
einum af þúsundum ungra manna,
sem Jónas leiddi út í hinn stóra heim
og til áhrifa. Albert sagði greinar-
höfundi m.a. þetta: „Jónas var
lang merkilegasti og mikilvægasti
stjórnmálamaður Íslands, ekkert
síðri heldur en Jón Sigurðsson.“
Það sem best hefur verið skrifað
um Jónas er bók Guðjóns Friðriks-
sonar, í þrem bindum. Þau heita:
„Með sverðið í annarri hendi en
plóginn í hinni“, „Dómsmálaráð-
herrann“ og „Ljónið öskrar“. Þessar
bækur eru saga Íslands og um leið
saga mannsins, sem gæti kallast
einn af arkitektum nýs tíma.
Var Jónas Winston Churc-
hill okkar, engum manni líkur?
Ógleymanleg er sagan þegar and-
stæðingar hans ætluðu að dæma
hann geðveikan og koma dóms-
málaráðherranum á Klepp. Þá
skrifaði Jónas „Stóru bombuna“,
frægustu varnargrein allra tíma,
nema ef vera skyldi ræða Ólafs
Jóhannessonar í Geirfinnsmálinu á
Alþingi. Snilld Jónasar var m.a. rit-
leiknin og magnaðar ræður.
Margir menn bjuggu í Jónasi frá
Hrif lu, hann var engum manni
líkur.
Bæði Þjóðleikhúsið og Ríkis-
útvarpið voru börn Jónasar.
Hvar kom Jónas ekki að
verki? Stundum er sagt að
Jónas hafi fundið upp „jarð-
hitann“.
Guðmundur
Steingrímsson
Í DAG
Vantar þig blaðið í dag, í gær
eða helgarblað frá því í sumar?
Safnið er á frettabladid.is
Lestu Fréttablaðið
þegar þér hentar á
frettabladid.is
Á frettabladid.is finnur
þú Fréttablaðið í dag og
safn eldri blaða.
Bruce Springsteen hefur kyrjað sann-leikann í allmörg ár á sviði frammi fyrir hundruðum þúsunda. Boðskapurinn verður
skýrari með hverju ári sem líður:
Stríð? spyr Bruce við drynjandi
trommuslátt. Hvaða gagn gera
þau? Svarið hefur aldrei staðið á
sér í f lutningi þessa mikla rokkara:
Ekki baun. Absolutely nothing.
Stríð gera ekki neitt fyrir neinn.
Þau eru engum til gagns. Þetta
er boðskapur lagsins War með
Bruce. Þetta er svona lag sem ratar
stundum á heilann á manni, eins
og lög gera. Maður keyrir og söngl-
ar þetta fyrir munni sér. Ryksugar
raulandi. Einhverjir eru örugglega
komnir með lagið á heilann núna,
við að lesa þetta.
Á undanförnum dögum hafa
kringumstæður heimsmála
skapað sérstaka ástæðu til þess að
rifja upp þennan söng og spá í ein-
faldan textann af ögn meiri dýpt.
Hvað er hann Bruce að tala um?
Stríð eru fáránleg
Dýrt að sigra
Um daginn varð næstum því stríð.
Bandaríkjamenn drápu íranskan
hershöfðingja. Íranir svöruðu
með f lugskeytum á bandarískar
herstöðvar. Á tímabili þótti lík-
legt að þessi atburðarás myndi
leiða til styrjaldarátaka milli
þjóðanna. Margir hristu höfuðið
og dæstu. Spurningin blasti við:
Hvaða gagn myndi slíkt stríð
gera? Í alvöru. Hver yrði betur
staddur eftir slíkt bull? Er það
virkilega þetta sem heiminn
vantar? Enn eitt stríðið.
Pistlahöfundurinn Fahrad
Manjoo skrifaði ljómandi grein
í New York Times í síðustu viku
undir fyrirsögninni „We Really
Must Stop Starting Wars“. Grunn-
nálgunin er sú sama og hjá Bruce.
Öll rök hníga að því að það sé
fullkomlega fáránleg hugmynd
að ætla sér að leysa erfið alþjóðleg
deilumál með stríðsrekstri. Hér
er ekki verið að tala um siðferði
og gildi friðar og nauðsyn þess að
fólk leysi deilur í sátt og samlyndi,
og það allt — sem er vissulega
mikilvægt — heldur bara þetta:
Stríð eru vesen. Það er rándýrt
að reka stríð og það sem meira
er, það er rándýrt að „sigra“ stríð.
Hvenær sigra Bandaríkjamenn
innrásina í Írak og Afganistan?
Vandamálin sem sköpuðust í því
brölti eru tröllaukin og fáir sjá
fyrir endann á þeim. Kostnaður-
inn er gríðarlegur, mannfall og
eyðilegging. Upplausn ríkir.
Rótgróin vitleysa
Ég er viss um að margir eru sam-
mála þessu. Auðvitað vilja fáir
stríð. En hið merkilega er, að þó
svo vilji til þess að fara ekki í stríð,
helst aldrei, sé víðtækur er hin
mantran alltaf jafnsterk, nefnilega
sú sem segir að stríð séu þrátt fyrir
allt nauðsynleg. Gera þurfi meira
en gott þykir. Illt skuli með illu
burt reka. Vöðvaafl ráði. Stríð sé
lokastig í deilu. Stríð séu háð þegar
öll önnur úrræði hafa verið reynd
til þrautar. Við höfum heyrt þetta
allt saman.
Ég held að það sé löngu tíma-
bært, og fréttir liðinnar viku
fengu mann til að spá í þetta, að
það sé viðurkennt að þetta tal allt
saman er í besta falli úrelt, ef ekki
fullkomið bull. Þjóðir heimsins
eru núna kyrfilega fastar í sam-
eiginlegum hagsmunavef. Allir
græða á öllum. Stríð við aðra er
stríð við þig sjálfan. Stríð, fyrir
utan hugsanlega staðbundin og
langvarandi hatursátök (sem
blessunarlega fer fækkandi), eru
ekki lengur háð með það að mark-
miði að knésetja aðrar þjóðir,
koma heim með afhoggin höfuð
konunga og segja af því tilefni
eitthvað ódauðlegt. Hið yfir-
lýsta markmið stríðsrekstrar nú
á tímum er að byggja upp aðrar
þjóðir, eins mótsagnakennt og það
hljómar. Hjálpa þeim. Það sem svo
hefur komið í ljós, er að þessi leið
til þess að reyna að réttlæta úrelta
löngun til stríðsbrölts er algjörlega
gjaldþrota. Hið fornkveðna blasir
alltaf við: Stríð bara eyðileggur.
Stríð er ósigur í eðli sínu. Hjálpar
engum. Aðrar leiðir eru margfalt
áhrifameiri ef markmiðið er að
breiða út velsæld, efla lýðræði og
auka frið. Við Íran var búið að gera
samning. Stríðsleiðin er fáránlega
miklu verri leið en hann.
Ísland á næsta Natófundi
Átök verða alltaf í heiminum.
Hagsmunir rekast á. En eðli átak-
anna hefur breyst. Stríðsmaskínur
skipta sífellt minna máli. Rússar
eru á góðri leið með að knésetja
Bandaríkin með falsfréttir að
vopni. Her þeirra samanstendur af
virkum í athugasemdum. Banda-
ríkin eru eins og risi sem riðar til
falls vegna þess að það er búið að
binda fyrir augun á honum.
Við vitum þetta Íslendingar.
Enginn her er hér. Bara Vík-
ingasveitin. Kosta Ríka fattaði
þetta árið 1948 og lagði her sinn
niður og setti allan peninginn
í heilbrigðis- og menntamál.
Nágrannaríkið Panama fór sömu
leið mörgum áratugum síðar og
sér ekki eftir því. Á næsta NATO-
fundi ættu íslenskir leiðtogar að
segja þetta: Í stað þess að verja
200 þúsund milljörðum króna til
hermála á ári hverju ættu þjóðir
heimsins að taka allan þann
pening og verja honum í lofts-
lagsmál, þróunaraðstoð, menntun
og heilbrigði. Þá fyrst yrði sigur
unninn.
Það var fullt út úr dyrum í mennta og menningarmála-ráðuney tinu, þegar Lilja
Alfreðsdóttir, ráðherra, boðaði
til hádegisfundar þar nýlega.
Guðrún Eggertsdóttir, afabarn
Jónasar frá Hrif lu, ræddi þá um
manninn og afann, Jónas Jónsson,
einn afkastamesta og umdeildasta
stjórnmálamann síðustu aldar.
Menntamálaráðuneytið er til húsa
í Sambandshúsinu (SÍS) gamla og
þennan dag var maður nánast kom-
inn inn á heimili Jónasar, en hann
bjó mörg ár í húsinu.
Jónas frá Hriflu var einn af höfuðsmiðum Íslands
Guðni
Ágústsson
fyrrverandi
landbúnaðar-
ráðherra
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 9M Á N U D A G U R 1 3 . J A N Ú A R 2 0 2 0