Læknablaðið - maj 2019, Qupperneq 24

228 LÆKNAblaðið 2019/105
Y F I R L I T S G R E I N
mynduð höfuðkúpa Pagets­sjúklings geti valdið uppsöfnun heila­
og mænuvökva í kerfinu er þannig af aflfræðilegum toga í gegnum
aukinn beinmassa. Eins má nefna að uppsöfnun β-amyloid getur
orðið við skert flæði glymphatic­ vökva í meðframæðabrautarkerfi
heilans. Vökvastreymi kerfisins er þá einnig undir áhrifum slag­
krafts hjartans.55 Þannig er ekki ósennilegt að slagkraftur hjartans
og letjun afkasta þess valdi neikvæðum breytingum í sogkrafti
kerfisins með frekari útfellingu β-amyloid peptíðs í heila og þar
með þróun Alzheimer­sjúkdómsins. Þetta bendir Bradley á í grein
sinni um flæði heila­ og mænuvökva hjá NPH­sjúklingum, það
er vatnshöfuðstilfella án þrýstingsaukningar (normal pressure
hydrocephalus).56 Heilabilun er vel þekkt hjá NPH­sjúklingum en
hin tvö af þrennueinkennum sjúkdómsins (oft kölluð Adams eða
Hakim‘s triad) eru þvagleki og gangtruflanir.57
Þá segir í Egils sögu:
„Farinn ertu nú, Egill, með öllu, er þú fellr einn saman.“
Burtséð frá því hvort Egill Skallagrímsson þjáðist af teppandi
eða ekki­teppandi vatnshöfði bar hann snemma einkenni reikull­
ar hegðunar. Hins vegar er afar sjaldgæft að sami einstaklingur
hafi NPH­sjúkdóm og Pagets­sjúkdóm á sama tíma.58 Við það má
svo bæta að vegna hins aukna beinmassa getur Pagets­sjúkdómur­
inn valdið þrengslum í mænugöngum.40,59 Það gæti útskýrt hvers
vegna Egill varð þungfær og fótstirður á gamals aldri, standist
tilgátan um Pagets­sjúkdóm hans. Mænuþrenging vegna slitgigt­
ar og ofvaxtar liðbands í mænugöngum (ligamentum flavum hyper-
trophy) á efri árum er þó mun algengari orsök þeirra einkenna.
Samantekt
Síðan á landnámsöld hafa siðareglur, atferli og hegðunargildi breyst
mikið en ef tekið er mið af nútímamanninum ber vígamaðurinn,
bóndinn og ljóðskáldið Egill Skallagrímsson einkenni geðhvarfa­
sýki. Á síðari hluta ævi sinnar kvartaði Egill undan fótkulda, gerð­
ist þungfær og tapaði bæði heyrn og sjón. Þá hefur fornleifafundur
sem getið er um í Egils sögu sýnt afmyndaða höfuðkúpu hans.
Það hefur leitt til þeirrar kenningar að Egill hafi verið haldinn
Pagets­sjúkdómi. Visna Egils Skallagrímssonar er hins vegar tví­
þátta tilvísun í skilning höfunda á hegðun Egils Skallagrímssonar
auk líkamsástands hans, en mönnum stóð ógn af lundarfari og
útliti Egils. Sama átti við um skjaldmey nokkra, Visnu, sem Saxo
greinir frá.60 Með textatúlkun sinni og að teknu tilliti til misræmis
í frásögn Snorra Sturlusonar af Agli hafa höfundar samtvinnað
yfirferð á meinafræði og faraldsfræði Pagets­sjúkdóms. Þannig
reiknast okkur til að líkurnar á að Egill Skallagrímsson hafi þjáðst
af Pagets­sjúkdómi séu einungis hverfandi.
Höfundar þessarar yfirlitsgreinar vilja þakka eftirtöldum aðil­
um fyrir góðar ábendingar: Eva Sonja Schiøth sérfræðingur í geð­
sjúkdómum við öldrunargeðsvið háskólasjúkrahússins í Árósum
og Nils Christian Gulmann, yfirlæknir emeritus frá sömu stofnun;
Peter Johannesen, yfirlæknir, PhD við vísindastofnun Danmerk­
ur um heilabilun við Ríkisspítalann í Kaupmannahöfn, auk adj.
prófessor Ulrich Fredberg frá Diagnostisk Center við Sjúkrahús­
ið í Silkeborg; Hafþór Axel Einarsson sem annaðist úrvinnslu
myndefnis.