Feykir - 12.12.2018, Blaðsíða 9

Hér birtast tvö erindi frá málþingi nemenda í Varmahlíðarskóla og
Grunnskólans austan Vatna er haldið var á afmælisfagnaði í tilefni
af 100 ára fullveldi Íslands og bar yfirskrift-ina Fullveldi – frelsi –
lýðræði – hvað er nú það? Þrjú erindi birtust í síðasta tölublaði
Feykis en tvö þau síðustu munu birtast í næsta blaði. /FE
Erindi flutt á málþingi í Varmahlíð
Fullveldi – frelsi – lýðræði – hvað er nú það?
Við Íslendingar erum mjög lánsöm og heppin að búa hér á Íslandi þar sem
við erum mjög framarlega eða fremst í mörgum jafnréttismálum. Samkvæmt
stjórnarskránni eru allir jafnir fyrir lögunum og njóta mannréttinda án tillits
til kyns, trúarbragða, skoðana, þjóðernis, kynþáttar, fjárhagsstöðu fjölskyldu
eða stöðu á nokkurn hátt, karlar og
konur skulu hafa jafnrétti í öllum
efnum. Hljómar vel ekki satt? En
ekki er það þannig í öllum löndum
þar sem konur mega eða geta ekki
menntað sig, í mörgum löndum er
jafnvel litið niður til manns ef maður
er samkynhneigður, hefur annað
litaraft eða lélega fjárhagsstöðu.
Árið 2017 hafði Ísland verið fremst
sjö ár í röð í könnun jafnréttismála
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar, af 144 löndum hefur Ísland verið efst í
að valdefla konur og númer eitt í að koma í veg fyrir launamisrétti sem
ríkisstjórnin gerir kröfu um að gerist árið 2022. Samt sem áður er ekki nema
tæpur þriðjungur kvenna í forstjórastöðum hér á landi og enn færri í stjórn
fyrirtækja.
Ísland hefur ekki alltaf verið opið fyrir samkynhneigðu fólki, baráttan var
mikil en nú tekur íslenska þjóðin vel á móti því og flestir eru fordómalausir
gagnvart því, eins og það ætti að vera alls staðar. Síðan 1990 hefur fjöldi
laga tekið gildi varðandi samkynhneigð sem gerir Ísland að vingjarnlegu og
næstum fordómalausu landi gagnvart samkynhneigðu fólki.
Það er ennþá ójafnrétti og mikið sem þarf að bæta í alltof mörgum löndum,
samfélögum og líka hér á Íslandi. Við þurfum að fræða yngri kynslóðina um
að allir ættu að vera jafnir og allir ættu að vera umburðarlyndir gagnvart
öðrum, jafnvel þó einhverjir séu öðruvísi en þeir sjálfir. Í samfélögum
þar sem jafnrétti ríkir hlýtur hamingja að vera meiri því fordómar ættu
að vera í lágmarki en þar sem ójafnrétti ríkir er fólki ekki frjálst að hafa
eigin skoðun á lífsstíl, trú og fleiru, þar hlýtur hamingjan að vera minni.
Lýðræðissamfélög hljóta að ala af sér hamingjusamara fólk en til dæmis í
einræðisríki. Mér finnst að löndin sem eru eftir á í jafnréttismálum ættu
að taka Ísland til fyrirmyndar því við erum með gott skólakerfi, tökum vel
á móti samkynhneigðu fólki, konur hafa kosningarétt og við höfum mikið
frelsi til að gera og vera það sem við viljum. Þótt það sé auðvitað margt sem
við eigum eftir að bæta þá erum við samt framarlega í jafnréttismálum og
ættum að vera þakklát og stolt að vera Íslendingar. Lýðræði þýðir að allir hafi
réttindi, sínar eigin skoðanir og að þú getir verið þú sjálfur án þess að eiga á
hættu á að verða fyrir aðkasti annarra í samfélaginu eða stjórnvalda.
Eydís Eir Víðisdóttir 10. bekk Grunnskólanum austan Vatna
Íslenskur þjóðfélagsþegn
Konur hafa gengið langan veg í átt að jafnrétti í stjórnmálum og þó er Ísland
mjög framarlega hvað það varðar. Fyrsta íslenska kvenfélagið var stofnað árið
1885 og settu þær strax á stefnuskrána: kosningarétt kvenna. Þær söfnuðu
2.348 undirskriftum út af áskorun til Alþingis um að samþykkja kosningarétt
kvenna. Síðan var Kvenréttindafélag
Íslands stofnað 1907 og heyrðist þá
mikið í röddum kvenna um kröfu til
kosningaréttar.
Alþingi samþykkti stjórnarskrár-
breytingu 1914 sem fól í sér að
vinnumenn og konur, 40 ára og
eldri, fengu kosningarétt til Alþingis.
Aldurstakmarkið átti að minnka á
hverju ári þar til 25 ára takmarkinu
yrði náð. Engin önnur þjóð í
heiminum hafði haft aldursákvæði í
kosningalögum. Reykvískar konur fögnuðu með miklum hátíðahöldum á Austur-
velli engu að síður.
Árið 1916 var síðan kosið í fyrsta skiptið eftir nýju lögum. Þá bættust í hópinn
12.050 konur. Þá höfðu um 52% kvenna 25 ára og eldri kosningarétt. Árið 1920
setti Alþingi síðan lög sem færðu öllum 25 ára og eldri kosningarétt, óháð kyni og
atvinnu. Með því voru konur og vinnumenn með sömu réttindi og „karlmenn”.
Ingibjörg H. Bjarnadóttir var fyrst kvenna kosin til Alþingis árið 1922. Auður
Auðuns var fyrst kvenna til að verða borgarstjóri í Reykjavík. Hún var einnig fyrst
kvenna til að verða ráðherra þegar hún sat sem kirkju- og dómsmálaráðherra.
Vigdís Finnbogadóttir var fyrst kvenna til að verða kjörin forseti og fyrst kvenna
í heiminum til að vera kosin forseti í lýðræðislegum kosningum. Jóhanna
Sigurðardóttir fyrst íslenskra kvenna í ríkisstjórn sem forsætisráðherra.

Við íslenskar stelpur erum svo heppnar að eiga svona sterkar og flottar konur
sem ruddu brautina fyrir okkur síðustu hundrað árin, þær börðust fyrir réttlæti
og hættu ekki fyrr en þær fengu það. En af hverju er kosningaréttur kvenna
mér hugleikinn? Jú, það er vegna þess að Ísland fékk fullveldi fyrir 100 árum og
varð sjálfstætt ríki fyrir 74 árum síðan. Ísland er lýðræðisríki og meginstoðir
lýðræðisríkja er sjálfstæði einstaklingsins sem þýðir að ekki megi þröngva
skoðunum upp á hann og hin stoðin er jafnrétti hans; að allir eigi að hafa sömu
möguleika á að hafa áhrif á ákvarðanir sem snerta fólkið í samfélaginu. Þar kemur
að kosningaréttinum.
En hvernig er staðan hjá okkur í dag?
Í dag er þó enn óréttlæti milli kynjanna og því enn mikilvægt að vinna að bættum
kjörum kvenna í samfélaginu. Enn þann dag í dag fá konur ekki jafn mikið borgað
og karlar fyrir sömu verk og enn eru ójöfn kynjahlutverkin í ýmsum störfum
samtímans. Í dag eru 24 konur á Alþingi af 63. Af átta hæstaréttardómurum er ein
kona. Í skólakerfinu var kynjahlutfall kennara 81% konur og 19% karlar árið 2014.
Í fyrra var atvinnuþátttaka kvenna 76% en karla 86%. Af hverju ætli það sé?
Samkvæmt Hagstofunni er hlutfall kvenna í framkvæmdastjórastöðum ansi lágt
eða 22% í litlum fyrirtækjum en 10% í stórum fyrirtækjum. Af hverju ætli það sé?
Að sama skapi eru fleiri konur með háskólamenntun en karlar. Sumstaðar ríkir
enn mikið kynjamisrétti. Sérstaklega í stjórnmálum. Í sumum löndum hafa konur
enn engan kosningarétt og í sumum löndum er skólaganga ekki greið stúlkum.
Íslendingar eru því heppin þjóð og því hvet ég allt ungt fólk til að taka þátt í að
móta samfélagið okkar. Kosningaþátttaka ungs fólks jókst sem betur fer bæði í
síðustu alþingiskosningum og sveitarstjórnakosningum.
Ég ætla að ljúka þessu á orðum Kofi Annas: „Enginn maður fæðist sem
fyrirmyndarborgari, ekkert ríki fæðist sem lýðræðisríki. En í báðum tilvikum er
um að ræða ferli sem er í stöðugri þróun. Ungmenni verða að taka þátt í því
allt frá fæðingu.“
Anna Sif Mainka 10. bekk Grunnskólanum austan Vatna
Konur í stjórnmálum á Íslandi
Nemendur Varmahlíðarskóla flytja frumsaminn leikþátt sem kallaðist 17. júní. MYNDIR: FE
47/2018 9