Fréttablaðið - 24.04.2020, Blaðsíða 11

Með kreditkorti er hægt að
kaupa allt og maður þarf
ekki einu sinni að eyða
peningum.
ÓBREYTT VERÐ
Á 100% RAFBÍL!
Opel Ampera-e – til afgreiðslu strax!
Birt m
eð fyrirvara um
m
ynd- og textabrengl. OPEL GOES ELECTRIC
Reykjavík
Krókhálsi 9
Sími: 590 2020
Reykjanesbæ
Njarðarbraut 9
Sími: 420 3330
Opið
Virka daga 9–18
Laugardaga 12–16
Opið
Virka daga 12–17
*Samkvæmt wltp staðli.
Kynntu þér þína drægni á opel.is
Allt að 423 km. drægni*
60 kWh batterý | 360 Nm | 200 hestöfl | 423 km. drægni samkv. WLTP
• Kemst lengra en þú heldur
• Rúmar meira en þú heldur
• Er sneggri en þú heldur
OPEL AMPERA-E
ER 100% RAFMAGN
GENGIÐ
FRYSTUM
Ampera-e Innovation
Verð 4.790.000
Í DAG
Þórlindur
Kjartansson
Litlum börnum finnst oft eins og það hljóti að vera miklu betra að eiga marga peninga heldur en mikið af peningum. Þeim finnst þau vera
forrík þegar þau höndla heilu
undirskálarnar af klinki en finnst
að sama skapi frekar lítið til pen-
ingaseðils koma, jafnvel þótt reynt
sé að útskýra að hægt sé að skipta
honum í marga litla peninga. Því
er jafnvel haldið að þeim að það sé
sniðugt að skipta öllu klinkinu í
seðla. Skynsöm börn sjá auðvitað
í gegnum gylliboð og myndu ekki
láta sér detta í hug að skipta glás af
peningum fyrir einn skitinn seðil.
Ennþá galnari hugmynd finnst
börnum að fara með peningana
sína og láta eitthvert grunsamlegt
og ókunnugt fullorðið fólk niðri í
bæ hafa og lofa að geyma þá fyrir
sig. Hvernig á maður að geta treyst
því að maður fái sína peninga aftur
úr allir hítinni í bankanum? Þeir
líta allir nákvæmlega eins út.
Peningatöfrar
Sá sem á marga peninga er ríkur.
Sá sem á fáa peninga er fátækur.
Þetta er ekki f lókin stærðfræði.
Þess vegna getur það líka verið
ævintýri líkast að fylgjast með því
þegar farið er í búð, vörur keyptar
og borgað með einum seðli, en fá
svo til baka miklu fleiri peninga,
bæði seðla og alvöru peninga.
Fattar búðarfólkið ekki að það er
verið að plata það?
Svo fylgir það aukinni getu til
óhlutbundinnar hugsunar að
börn fara smám saman að átta
sig á því að fjöldi peninga og
verðmæti þeirra eru algjörlega
ólíkir hlutir. En þá bætist sífellt
ofan á f lækjuna. Eins og það sé
ekki nógu f lókið að læra að mis-
munandi íslenskir peningar eru
mismunandi verðmætir, þá bætist
í ofanálag við sú staðreynd að til
eru alls konar ólíkir peningar,
íslenskir og útlenskir, sem virðast
geta keypt mismunandi hluti,
og jafnvel er hægt að kaupa eina
tegund af peningum fyrir aðra
tegund. Því hefur meira að segja
verið f leygt að til sé fólk sem vinni
beinlínis við að kaupa peninga
með peningum, og er sú vinna
álitin svo verðmætaskapandi að
þeir sem ná hvað mestri leikni í
þeirri iðju eru verðlaunaðir með
nánast ótakmörkuðum verald-
legum lífsgæðum.
Ég er ekki með pening
Það er semsagt gott að eiga pen-
inga og ef maður er ekki með pen-
inga á sér þá er ekki heldur hægt
að kaupa neitt. Þetta skilja börnin
vel. „Ég er ekki með pening,“ var
setning sem oft markaði enda-
punktinn á umræðum um hvort
eitthvað nýtt ætti að kaupa eða
leyfa sér. Ef foreldrarnir voru ekki
með seðla eða klink við höndina,
þá var tómt mál að tala um hvort
þetta eða hitt yrði keypt. Það var
einfaldlega ómögulegt að kaupa ef
enginn var með pening, útrætt og
endanlegt.
Þetta var í öllu falli hið fjár-
málalega uppeldi sem börn fengu
meira og minna alla 20. öldina. En
svo ruddi kreditkortabyltingin
sér smám saman til rúms. Þá varð
ekki lengur endanlegt svar við
pexi um hin eða þessi kaupin að
segjast ekki vera með pening. Því
veraldarvön börn gátu umsvifa-
laust bent á lausnina við því og
spurt: „Ertu ekki með kortið?“
Ótakmarkaður kaupmáttur
Kreditkort eru nefnilega að mörgu
leyti miklu máttugri en peningar í
augum barns. Eins konar ofur-
kraftur. Eins og teiknimyndahetj-
an He-man gat dregið sverðið upp
úr slíðrinu á bakinu og hrópað:
„Í nafni Gráskallakastala: Ég hef
máttinn“ – gátu foreldrar dregið
kortið upp úr veskinu og sagt: „Í
nafni Landsbanka Íslands: Ég hef
kaupmáttinn.“
Með kreditkorti er hægt að
kaupa allt og maður þarf ekki
einu sinni að eyða peningum. Það
hefur líka verið sýnt fram á það í
alls kyns rannsóknum að fólk sem
byrjar að nota kort eyðir umtals-
vert meiru heldur en það gerði
með seðlum, og í raun er það þann-
ig að eftir því sem greiðsluathöfnin
sjálf er einfaldari, þeim mun meiri
verður eyðslan. Ég kannast til
dæmis við nýjungagjarnan mann
á virðulegum aldri sem var einn sá
fyrsti á landinu til að fá sér Apple
Pay. Eftir það var slegist um að
fara með honum út að borða því
hann var óður og uppvægur að
borga matinn. Honum fannst svo
óskaplega gaman að borga með
símanum og sýna öllum hvað
þessi tækninýjung sparaði honum
mikla fyrirhöfn. Það var ekki fyrr
en um næstu mánaðamót sem
hann komst að því hvað hann
hafði sparað öllum öðrum mikil
útgjöld með því að bjóðast alltaf til
að splæsa með símanum.
Eilífðarvél eða gálgafrestur?
Þegar reynt er að útskýra fyrir
börnum að töframáttur kredit-
kortsins sé nú kannski ekki eins
mikill og virðist við fyrstu sýn
finnst þeim oft eins og verið sé
að reyna að plata þau. Þau sjá að
kortið er ólíkt peningum að því
leyti að það klárast aldrei.
Allar ákvarðanir foreldra um að
vilja ekki kaupa ís, sjónvarp eða
Teslu virka miklu meira eins og
þvermóðska en skynsemi. „Það
þarf nú samt að borga þótt maður
noti kortið,“ virka einhvern veginn
ekki mjög sannfærandi rök. Sér-
staklega verða þau hjákátleg þegar
börnin fatta að til eru margar
tegundir af kreditkortum. Af
hverju í ósköpunum notar maður
ekki bara eitt kort til þess að borga
hitt kortið, og svo enn eitt til að
borga það næsta… og svo koll af
kolli? Börn, og sumir fullorðnir
líka, uppgötva þannig augljósa
leið til þess að búa til fjárhags-
lega eilífðarvél þannig að enginn
þarf nokkurn tímann að neita sér
um neitt og það besta af öllu er:
Maður þarf aldrei að eyða alvöru
peningum. Maður setur bara allt á
kortið. Alltaf.
En það kemur víst alltaf að
skuldadögum. Þegar ég var
rúmlega tvítugur hafði ég leikið
þennan leik með mörgu kredit-
kortin í nokkra mánuði. Útibús-
stjórinn minn horfði íbygginn
á mig þegar spilið var á enda og
spurði: „Heldurðu að það geti verið
að þú sért ekki sú manngerð sem
ræður við að ganga með kredit-
kort?“
Þessi orð hennar voru býsna
þungbær og virkuðu eiginlega
fáránleg á þeim tíma. En á end-
anum þurfti ég auðvitað að horfast
í augu við þann raunveruleika að
til þess að ég gæti haldið áfram
að njóta þess að kaupa vörur og
þjónustu með kortinu mínu, þá
var óhjákvæmilegt að ég fyndi
einhverja leið til þess að framleiða
sjálfur verðmæti sem aðrir voru
tilbúnir að borga fyrir.
Það er víst, þegar öllu er á botn-
inn hvolft, eina leiðin til raunveru-
legrar efnahagslegrar velsældar.
Ertu ekki með kortið?
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 11F Ö S T U D A G U R 2 4 . A P R Í L 2 0 2 0