Bændablaðið - 15.12.2016, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | fimmtudagur 22 mars 2016
Enginn veit með vissu hvort
kjúklingur frá Asíu, Suður-
Ameríku eða Afríku er seldur hér
á landi eða ekki. Innflytjendur
hafa hins vegar margítrekað
sagst treysta ESB-merkingum um
uppruna sem stimplað sé á pakkn-
ingarnar.
Samkvæmt frétt í breska blaðinu
The Guardian er alls ekki hægt að
treysta slíkum upprunavottorðum.
Enda er innflutti kjúklingurinn frá
Asíu fluttur hindrunarlaust yfir
landamæri ESB-ríkjanna og full-
unninn þar sem best þykir henta
hverju sinni. Sams konar mál hafa
komið upp hvað eftir annað varð-
andi aðrar kjöttegundir, eins og
nauta- og hrossakjöt. Þar hefur m.a.
verið upplýst um hrossakjöt sem var
blandað nautakjöti í tilbúnum rétt-
um stórverslana. Erfitt hefur reynst
að rekja raunverulegt upprunaland
sláturdýranna sem í sumum tilfellum
hafa jafnvel reynst vera stolin.
Innflutningur ESB á kjúklinga-
kjöti að nálgast milljón tonn
Samkvæmt tölum Thai Broiler
Processing Exporters Association,
voru flutt út 681.073 tonn af
kjúklingi frá Taílandi á síðasta ári.
Þar af voru 215.045 tonn af hráum
kjúklingi og 455.928 tonn af hálfunn-
um kjúklingi. Af þessu fóru 280.345
tonn til ESB-landa, 325.442 tonn til
Japans og 75.286 tonn til annarra
landa. Er þetta 17,53% aukning á
útflutningi á kjúklingi frá Taílandi
til þessara markaðssvæða á milli ára.
Útflutningurinn frá Taílandi til ESB-
ríkjanna gæti farið yfir 290 þúsund
tonn á yfirstandandi ári.
Virðist þetta í nokkuð góðu sam-
ræmi við innflutningstölur Eurostat
fyrir Evrópusambandið. Þar kemur
fram að á fyrstu níu mánuðum
þessa árs var flutt inn kjúklingakjöt
til 28 ESB-ríkja, reiknað í heilum
skrokkum, sem nemur 682.907
tonnum. Hefur innflutningur ESB á
kjúklingakjöti verið að aukast jafnt
og þétt undanfarin ár. Líklegt má því
telja að heildarinnflutningur ESB á
kjúklingakjöti muni nema um 910
þúsund tonnum á þessu ári, en hann
var um 872 þúsund tonn í fyrra.
Stærsti hluti innflutta
kjúklingakjötsins kemur frá
Brasilíu og Taílandi
Stærsti hlutinn af innfluttu kjúklinga-
kjöti til ESB-landanna kemur frá
Brasilíu, eða um 56%, um 32% frá
Taílandi, um 11% frá Filippseyjum,
um 10% frá Hong Kong, um 9,9%
frá Benin, rúmlega 9,8% frá Sádi-
Arabíu, um 8,9% frá Úkraínu og
6,3% frá Gana.
ESB-ríkin með 4% offramleiðslu
en bæta samt á offramboðið
Þetta eru athyglisverðar tölur ef
litið er til þess að ESB-lönd flytja
út gríðarlegt magn af kjúklingakjöti,
mest sem fullunna vöru og tilbúna
rétti. Á árinu 2015 nam sá útflutning-
ur 1.491.000 tonnum og var kominn í
1.193.000 tonn á fyrstu níu mánuðum
ársins 2016. Kjúklingaframleiðslan
í ESB-löndunum er vissulega mikil,
eða nær 14 milljónir tonna á þessu
ári. Samkvæmt tölum Eurostat er
framleiðslan innan ESB-ríkjanna
4% meiri en neyslan. Með inn-
flutningi á kjúklingakjöti frá Asíu,
Suður-Ameríku og Afríku er verið
að auka offramboðið enn frekar, eða
um 6,5%. Það þýðir að offramboð
á kjúklingakjöti nemur um 10,5%
sem nýtt er í framleiðslu á tilbún-
um kjúklingum og kjúklingaréttum
í neytendaumbúðum til útflutnings.
Líklega mest framlegð úr
innflutta kjötinu
Útilokað er að rekja raunverulegan
uppruna á þessu kjúklingakjöti,
en öruggt má telja að framlegðin
sé mest úr fullvinnslu á innflutta
„ódýra“ kjúklingakjötinu frá Asíu,
Suður-Ameríku og Afríku. Þar gilda
allt aðrar og léttvægari reglur um
dýravelferð og greinilega um starfs-
mannavelferð líka ef marka má frétt
The Guardian. Þar eru einnig lægri
laun en í Evrópu. Því hlýtur að vera
hagkvæmast að nýta þetta kjöt í
framleiðslu á tilbúnum réttum af
ýmsu tagi fyrir almenna neytendur
og mötuneyti. Dýrara kjötið sem
framleitt er í Vestur-Evrópu er þá
frekar selt til þeirra neytenda innan
ESB sem tilbúnir eru að borga hæsta
verðið.
Uppskrúfað offramboð notað
til að hámarka hagnað
Með því að búa til offramboð á
kjúklingi í Evrópu með innflutningi
geta innflytjendur búið til þrýsting
á kjúklingabændur, einkum á
jaðarsvæðum ESB-ríkjanna til að
lækka hjá sér verð. Sömu aðferðar-
fræði hefur verið beitt á Íslandi á
undanförnum árum ef marka má
orð forsvarsmanna í kjúklinga- og
svínarækt. Allt er þetta svo á kostnað
frumframleiðendanna, þ.e. bænda.
Samkvæmt opinberum tölum er
mikil aukning í innflutningi á svína-
kjöti á þessu ári til Íslands. Á fyrstu
tíu mánuðum ársins 2016 voru flutt
inn tæp 729 tonn af svínakjöti en
allt árið 2015 nam innflutningurinn
rúmlega 559 tonnum. Að hluta má þó
örugglega skýra aukinn innflutning
með aukinni eftirspurn vegna fjölg-
unar ferðamanna.
Framleitt í ESB úr asískum,
suður-amerískum og afrískum
kjúklingum
Ef haft er í huga lögmál markaðarins
um framboð, eftirspurn og hámarks
framlegð, má nær öruggt telja að
kjúklingakjötið frá ESB-löndunum
sem er á boðstólum í íslenskum
verslunum eigi að verulegu leyti
uppruna sinn að rekja til Asíu, Suður-
Ameríku og Afríku. Merkingar á
umbúðum sem segja að uppruna-
landið sé ESB-ríki vísa einungis til
þess ríkis þar sem lokavinnslan fer
fram.
Krafa um sams konar
framleiðsluhætti
Neytendur ættu því að minnsta kosti
að íhuga hver fyrir sig hvort fram-
leiðsluaðferðir kjúklinganna sem í
þessar vörur fara standist íslensk
lög og reglur um slíka framleiðslu.
Einnig reglur ESB um eigin fram-
leiðslu sem Íslendingar hafa verið
að innleiða á undanförnum árum.
Væntanlega er því full ástæða til
að hvetja fólk til að krefjast þess að
sömu kröfur séu gerðar um dýravel-
ferð og framleiðsluhætti á innfluttri
kjötvöru og gerðar eru gagnvart
íslenskri framleiðslu. Öðruvísi getur
samanburður á erlendri og innlendri
framleiðslu landbúnaðarafurða aldrei
verið sanngjarn.
Flottir kjötvöðvar búnir til úr
samlímdum afskurði
Reynt er að nýta allan kjúklinginn
eins vel og hægt er. Í afskurð er t.d.
hrært kjötlími, ýmist kallað „meat
glue“ – pink slime“ eða „trans-
glutamin” og hann síðan mótaður í
hentugar stærðir í sérstökum vélum.
Slíkar vélar hafa verið framleiddar
í einni af verkmiðjum Marels (áður
Stork) í Hollandi og eru mikið notað-
ar víða um Evrópu og reyndar allan
heim. Með þessu samlímda kjöti geta
veitingastaðir tryggt að „kjúklinga-
bringurnar“ séu allaf eins í laginu og
nákvæmlega jafn stórar. Þá er hrá-
efniskostnaðurinn líka í lágmarki og
mjög erfitt fyrir viðskipta-
vininn að greina hvort um
raunverulega bringu er að
ræða eða ekki. Vitað er að
slíkur kjúklingaafskurður
sem mótaður hafði verið
sem kjúklingabringur var
á boðstólum hérlendis um
tíma, en ekki er þó ljóst
hvort svo er enn.
Hvort samlímt kjöt er
verra en gegnheilt er erfitt
að fullyrða nokkuð um.
Matvæla- og lyfjastofn-
un Bandaríkjanna (FDA)
hefur skilgreint kjöt-
lím þannig að það sé
almennt talið öruggt,
eða „generally recogn-
ized as safe (GRAS)“.
Aftur á móti hefur
verið bent á að við steikingu
eða suðu sé ekki víst að hægt sé
að tryggja fulleldun á eðlilegum
eldunartíma ef kjötlím er í hráefn-
inu. Þar liggur hættan á að bakteríur
drepist ekki við eldun.
Evrópusambandið bannaði notk-
un á kjötlími árið 2010, en ekki endi-
lega á þeim forsendum að kjötlímið
sjálft gæti verið hættulegt. Var það
þá víða notað í ESB-ríkjunum og
m.a. framleitt innan þeirra ríkja, m.a.
í Frakklandi. Ýmislegt annað hefur
líka verið bannað í landbúnaði og
matvælaframleiðslu í ESB-ríkjunum
á undanförnum árum sem enn er þó
við lýði.
Hundraðföld áhætta?
Í grein á vefsíðu Mercola.com segir
að með notkun á kjötlími sé verið
að blekkja neytendur og selja þeim
samlímda vöru á fullu verði sem er
í raun úrkast. Þá séu hundrað sinn-
um meiri líkur á að fá í sig bakter-
íusmit og matareitrun við neyslu á
samlímdu kjöti en af gegnheilum
vöðva. Neysla á slíku kjöti sé í raun
eins og að spila í rússneskri rúllettu.
Við þetta bætist svo að vegna
ofnotkunar sýklalyfja hafa orðið til
ofurbakteríur sem aukin hætta er á
að geti verið í slíku kjöti. Erfitt getur
þá reynst að bjarga fólki sem
lendir inni á sjúkrahús-
um með slíkar sýk-
ingar.
„Kjötlím“
sem er ensím
sem kall-
að er „trans-
glutaminase“
eða „Thrombin“
og var upp haflega
unnið úr dýrablóði.
Það hefur mikið
verið notað við
framleiðslu á nauta-
kjötsafurðum m.a.
í Bandaríkjunum
og víða um heim.
Einnig við fram-
leiðslu á lambakjöts-
afurðum og fiskafurð-
um. Þetta er selt sem hvítt duft og
mjög erfitt getur verið að greina
hvort það hefur verið notað þegar
maður skoðar vel mótaðan kjötbita.
Í Bandaríjunum hafa gilt regl-
ur frá USDA frá 2001 sem skylda
framleiðendur til að taka það fram
á pakkningum hvort kjötið sé sam-
anlímt eða ekki. Neytendur eiga
þannig að geta séð það þegar versl-
að er á matvörumörkuðum. Erfitt
hefur þó reynst að fylgja því eftir
á veitingastöðum sem fullyrt hefur
verið að framreiði samlímt kjöt í
stórum stíl.
Í greininni í Mercola er síðan
vísað í fjölda rannsókna, m.a. á
vegum Alþjóða krabbameins-
rannsóknasjóðsins „World Cancer
Research Fund - WCRF“ sem gerði
7.000 klínískar prófanir á orsaka-
samhengi af neyslu á mikið unnum
mat og krabbameini. Þar koma
ýmsar mjög vinsælar vörutegundir
afar illa út svo ekki sé meira sagt.
ESB-ríkin flytja inn um eða yfir 900 þúsund tonn af kjúklingakjöti til fullvinnslu frá Asíu, Suður-Ameríku og Afríku:
Oft framleitt við aðstæður sem standast
hvorki aðbúnaðarreglur ESB né Íslands
−Sterkar líkur á að þetta kjöt sé víða að finna í pakkningum í íslenskum verslunum með evrópskum upprunamerkingum
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Fréttaskýring
Úr kjúklingabúi í Brasilíu.Úr kjúklingabúi í Taílandi.
Það má auðveldlega búa til fallega „heilsteypta“ vöru úr kjötafskurði.
Kjötlím sem framleitt er í Frakklandi.
Ef uppruninn er óljós, hvað vita menn þá um framleiðsluaðferðirnar?