Bændablaðið - 15.12.2016, Blaðsíða 56

56 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2016
Helstu nytjadýr heimsins
Hreindýr voru útbreidd um alla
Evrópu fyrir ísöld en hörfuðu
norður þegar ísaldarjökullinn
hopaði. Í dag finnast þau, aðal-
lega tamin, um allt norðurhvel
jarðar. Fyrstu hreindýrin voru
flutt til Íslands fyrir tæpum 250
árum samkvæmt konunglegri
tilskipun til að efla íslenskan
landbúnað.
Hreindýr finnast um allt norð-
urhvel jarðar. Á Íslandi, í Noregi,
norðurhluta Svíþjóðar og Finnlands,
á Svalbarða, í Rússlandi og Síberíu
allt til Kyrrahafs, í Norður-Ameríku,
á Grænlandi, í Kanada og Alaska.
Talið er að hreindýr í heimin-
um séu um sjö milljón en þeim fer
fækkandi. Um tvær milljónir finnast
í Norður-Ameríku og fimm milljón-
ir í Evrópu og Asíu.
Tamin hreindýr er að finna um
allt norðurhvel en villt í Norður-
Ameríku og á Grænlandi og eru það
einu núlifandi villtu hreindýrin auk
lítilla hjarða til fjalla í Skandinavíu
og í Síberíu. Hreindýrin á Íslandi
eru afkomendur taminna norskra
hreindýra en lifa sem villt í dag.
Hreindýr eru hjartardýr og vel
aðlöguð lífinu á norðurslóðum
í kulda og snjó að vetrarlagi og
ferðast villt dýr milli beitarsvæða
á vorin og haustin. Þau eru ferfætt
klaufdýr, jurtaætur og jórturdýr
sem bíta grös, blómplöntur, víði-
og birkilauf, fléttur, starir, lyng,
sveppi. Á veturna krafsa þau upp
snjóinn til að komast að fæðu, sem
aðallega eru fléttur og skófir.
Hreindýrahjarðir eru misstórar
eftir árstímum og fullorðnir tarfar
eru oft einir á ferð utan fengitímans.
Útbreiðsla og undirtegundir
Hreindýrum, Rangifer tarand-
ur, er skipt í tvo megin hópa,
skógarhreindýr og túndruhreindýr.
Skógarhreindýr lifa á syðri mörkum
útbreiðslu hreindýra og er búsvæði
þeirra í barrskógum og skóglendi.
Túndruhreindýrin halda sig norðar
á heimskautaeyjum og á freðmýrum
norðurhjarans.
Innan hvors hóps er að finna
nokkrar undirtegundir.
Skógarhreindýr (R. tarandus
caribou), fundust áður á túndrum
og skógarsvæðum í norðurhluta
Norður-Ameríku allt frá Alaska í
vestri til Nýfundnalands í austri og
allt suður til Nýja-Englands. Þau
eru horfin af stærstum hluta þessa
svæðis og eru alls staðar í útrým-
ingarhættu nema í norðurhluta
Quebec og Labrador í Kanada.
Heimskautahreindýr (R. tarandus
eogro enlandicus) var undirtegund á
Austur-Grænlandi fram að aldamót-
um 1900 sem nú er útdauð.
Finnsk skógarhreindýr (R.
tarandus fennicus), er að finna í
suðurhluta Finnlands og í Norður-
Rússlandi og í Síberíu.
Grant hreindýr (R. tarandus
granti) er að finna í Alaska og Yukon
og Norðvesturhéruðum Kanada.
Grænlandshreindýr eða túndru-
hreindýr (R. tarandus groen-
landicus), er að finna í Nunavut og
Norðvesturhéruðum Kanada og á
Vestur-Grænlandi.
Peary hreindýr (R. tarandus
pearyi), er að finna í eyjun-
um í norðurhluta Nunavut og
Norðvesturhéruðum Kanada.
Svalbarðahreindýr (R. tarandus
platyrhynchus), er að finna á
Svalbarðseyjum. Þessi hreindýr eru
minnst af öllum hreindýrategund-
um og sýna rannsóknir að þau fari
minnkandi.
Villihreindýr (R. tarandus
tarandus) er að finna í litlu hópum
í Skandinavíu, Norður-Síberíu og
Norður-Kanada.
Ásýnd og meðganga
Mikill munur er á stærð dýra eftir
undirtegundum og eru kýr yfirleitt
minni og léttari en tarfar. Þungi tarfa
í Skandinavíu er 160 til 185 kíló en
kúa 80 til 120 kíló. Tarfar í Norður-
Ameríku geta aftur á móti náð allt að
300 kílóum að þyngd. Lengd dýra er
frá einum og hálfum upp í rúmlega
tvo metra og hæð við herðakamb 80
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Sú hugmynd að jólasveinninn ferðist um á sleða sem dreginn er af hreindýrum kom fyrst fram á prenti í kvæði sem birt var í bandarísku tímariti árið 1823.
menn á hreindýraveiðum.