Bændablaðið - 12.09.2019, Blaðsíða 6

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. september 20196
Við erum svo heppin flest að hafa gott
aðgengi að mat og geta valið fjölbreytta
fæðu – eða hvað? Eiga allir gott aðgengi að
mat og getum við í raun og veru valið hvað
við viljum borða? Þurfum við ekki að
vera duglegri að tala um mat og hvernig
við viljum sjá matvælaframleiðslu og
matvælaneyslu þróast á Íslandi?
Í kjölfarið á þessari umræðu gæti fylgt
aukin vitundarvakning hjá okkur öllum
sem leiðir af sér fjölbreyttari framleiðslu
matvæla í Íslandi með betri merkingum og
meira úrvali. Við hljótum öll að stefna í
átt að sjálfbærari matvælaframleiðslu og
ábyrgari neyslu en til þess verðum við að
taka afstöðu til hvernig matarlandslag við
ætlum okkur að búa við.
Aukinn innflutningur á mat til landsins
vekur marga til umhugsunar. Nýjar
fæðutegundir, sem ekki eru framleiddar
hérlendis, skjóta upp kollinum og baráttan
um hilluplássið í verslununum er býsna hörð.
Stundum er því fleygt að innkaupastjórar
stærstu matvælakeðjanna séu þeir sem
ráði mestu um það sem við borðum. Það
skiptir miklu máli hvar vörum er stillt fram í
verslunum og hversu mikið þær eru auglýstar.
Neytandinn tekur þó alltaf lokaákvörðun um
kaupin en valið takmarkast auðvitað við það
sem er í boði hverju sinni.
Opinberir aðilar geta slegið tóninn
Innkaupastefna hins opinbera, þeirra sem
fjármagnaðir eru með sköttum almennings,
getur skipt sköpum og haft áhrif á það sem
framleitt er af mat hér heima. Hér er m.a.
átt við skólastofnanir, spítala og aðra stóra
vinnustaði. Sveitarfélögin eru nú þegar
byrjuð að setja fram stefnu hvað varðar
matarinnkaup og mötuneyti og er það vel.
Matarstefna Reykjavíkurborgar var mjög í
umræðunni núna nýverið. Þar hlaut mesta
umfjöllun frétt um minnkun kjötneyslu í
mötuneytum grunnskóla Reykjavíkur þar
sem vægi grænmetisfæðis skyldi aukið.
Þar var margt sem vakti athygli, m.a.
það hvernig við tölum um mat og út frá
hvaða sjónarhornum við horfum á gæði
matvörunnar. Öll höfum við skoðanir á
mat, gæðum hans og gildi. Í umræðunni,
sem einkenndist helst af því hvers konar
mataræði væri hentugt til að sporna við
hamfarahlýnun, urðu börnin að einhverju
leyti út undan. Minna var rætt um hvað væri
á boðstólum í dag og hverjar þarfir barnanna
væru. Sumir foreldrar eru í mötuneytum í
sinni vinnu og því er kvöldverðurinn oft
léttur. Í því ljósi skiptir verulegu máli hvað
það er sem börnin fá að borða í skólanum.
Eins hefur efnahagur foreldra haft sitt að
segja um fæðuframboð á heimilum og þá
er gott að vita af kjarngóðum og hollum
skólamat.
Góður, hollur og næringarríkur
matur fyrir alla
Í umræðunni um skólamatinn á dögunum
var minnst á mikilvægi þess að vita
hvaðan maturinn kemur. Samt fór lítið
fyrir samanburði á kolefnispori innlendrar
búfjárframleiðslu og kolefnisspori innfluttrar
fæðu. Að mörgu leyti er matvælastefna
borgarinnar metnaðarfull en í henni er
m.a. fjallað um það að matur sé eldaður á
staðnum og úr heilnæmu hráefni sem kemur
sem stysta vegalengd frá framleiðslustað.
Þar er jafnframt talað um aðgengi að hollum
mat sem uppfyllir næringarviðmið og sé í
senn góður og heilnæmur. Þarna erum við
alveg að tala saman, þetta hljómar eins og
eitthvað sem við öll viljum. Að eiga aðgengi
að góðum, hollum og næringarríkum mat
fyrir alla.
Merkingar á matvælum
eru stórt hagsmunamál
Samráðshópur um betri merkingar
matvæla er að störfum á vegum
atvinnuvegaráðuneytisins en hlutverk
hans er að finna leiðir til að bæta
merkingar á matvælum þannig að
hægt sé að sjá upplýsingar um uppruna
vöru, framleiðsluhætti, lyfjanotkun og
umhverfisáhrif svo dæmi séu tekin. Þetta
er mjög mikilvægt því að sjálfsögðu eigum
við öll rétt á því að geta séð á einfaldan og
öruggan hátt hvaðan varan sem við erum
að versla kemur og við hvaða aðstæður hún
er framleidd. Upplýsingar um lyfjanotkun
og umhverfisáhrif eru síðan eitthvað sem
neytandinn hefur val um hvort hafi áhrif á
það hvaða vöru hann velur. Sambærilegar
upplýsingar eiga að vera til staðar
þegar við borðum matvöru framreidda í
veitingahúsum eða mötuneytum. Við eigum
alls staðar rétt á því að vera upplýst og geta
tekið meðvitaðar ákvarðanir.
Við getum framleitt meiri mat
Við höfum tækifæri til að framleiða meiri
og fjölbreyttari matvöru á Íslandi en nú
er gert. Mikil þekking og reynsla er t.d.
fyrir hendi í ylrækt á Íslandi. Hreint vatn
og orkuauðlindir gera það að verkum að
þrátt fyrir langa og kalda vetur höfum við
möguleika á að rækta mun meira grænmeti
hér en nú er gert. Til þess að það sé gerlegt
þarf þó að gera umhverfið þannig að það
sé framkvæmanlegt.
Lífræn ræktun er til þess að gera lítil
og þar eru sannarlega sóknarfæri í öllum
greinum. Við eigum fjöldamörg tækifæri
til að efla og auka framleiðslu á heilnæmri,
hollri og góðri íslenskri matvöru. Ef allir
leggjast á eitt, framleiðendur, neytendur og
þeir sem marka matvælastefnu þjóðarinnar,
eru okkur allir vegir færir.
Bændablaðið kemur út 24 sinnum á ári. Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum
á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim í pósti
gegn greiðslu. Árgangurinn kostar þá kr. 10.900 með vsk. (innheimt í tvennu lagi).
Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar 5.450 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294–2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
SKOÐUN
Fyrsti maðurinn sem talinn er hafa búið
til plast var Alexander Parkes sem kynnti
þá uppfinningu sína á Alþjóðasýningunni
miklu í London árið 1862. Kallaði hann
efnið arkesin sem var í grunninn lífrænt
efni sem búið var til úr sellulósa. Það var
hægt að móta með hita, en hélt síðan
lögun sinni þegar það var kælt.
Með tilkomu þessa sellulósa upphófst
mikil bylting og í kringum hann spratt upp
alls konar iðnaður. Fram kom nítrósellulósi
sem hægt var að nota í örþunnar filmur fyrir
ljósmyndun í stað níðþungra glerplatna. Úr
þessu voru líka búnar til billjardkúlur og upp
úr árinu 1900 komu fram kvikmyndafilmur
úr kamfór og nítróselullósa og margt fleira.
Nítrósellulósinn hafði þó þann ókost að
vera afskaplega eldfimur. Ótölulegur fjöldi
kvikmyndahúsa brann til ösku og fjölmörg
slys urðu á billjardstofum þegar kúlurnar
sprungu.
Upp úr frumgerðinni á plasti spruttu líka
ótal uppfinningar og plastið varð æ betra
og fjölbreyttara og efnafræðilega flóknara
og fjær sínum lífræna uppruna.
Fyrsta eiginlega plastefnið sem sagt
er hafa leitt til þeirrar byltingar sem við
þekkjum í dag var uppfinning Leo Hnedrik
Baekeland sem kynnt var 1909 og kallaði
hann það einfaldlega Bakelite. Það var
það sem nefnt er Phenol-Formaldehyde
plast. Eftir þetta fór plastboltinn að rúlla
hraðar og hraðar og olli straumhvörfum í
heilbrigðisþjónustu, heimilishaldi og öllum
mögulegum iðnaði.
Það er samt ekki fyrr en á allra
síðustu árum sem heimsbyggðin hefur
verið að vakna af sínum sæludraumi um
plastið. Efnið sem skapað hefur mörgum
mikil þægindi og hefur leitt til mikillar
velmegunar víða um lönd er allt í einu orðið
að martröð sem felur í sér dauða í lífríkinu
hvert sem litið er. Enginn staður á jarðríki
er nú lengur óhultur fyrir mengun af plasti
og plastögnum. Fuglar, spendýr og fleiri
lífverur gætu sumar hverjar verið að horfa
fram á útrýmingu verði ekkert að gert. Þetta
er ekki einhver kaldhæðin heimsendaspá,
heldur fúlasta alvara.
Lífríki jarðar á það nú undir þeim sem
leiða þjóðir heims, að brugðist verði við
vandanum. Það þarf að setja stóraukinn
kraft í hreinsun heimshafanna sem litið
hefur verið á sem óseðjandi sorpkvarnir. Það
er t.d. hægt að umbreyta öllu plastruslinu í
orku. Við þurfum þó ekki að bíða eftir að
leiðtogum heimsins detti í hug að fara að
stefna heimsskútunni í rétta átt. Við getum
nefnilega hvert og eitt okkar lagt helling til
þessara mála.
Þegar kemur að íslenskum landbúnaði
eru áskoranirnar og tækifærin gríðarleg.
Hugsa þarf upp á nýtt alla þá plastnotkun
sem þar viðgengst. Úrvinnslufyrirtæki í
matvælavinnslu geta líka lagt þar þung lóð
á vogarskálarnar.
Strax þarf að hefjast handa við að setja
fjármuni í að virkja hugvit sem leysir af
notkun á plastumbúðum utan um jógúrt,
skyr, smjör í ýmsu formi, kjötvörur,
drykkjarföng, grænmeti og hvað eina sem
framleitt er í landbúnaði.
Í mjög mörgum tilfellum eru lausnirnar
þegar fyrir hendi, meðal annars með notkun
á pappa, pappír, hampi og fleiri lífrænum
efnum þar sem landbúnaðurinn getur auk
þess framleitt öll nauðsynlegt hráefni.
Gagnsætt lífrænt umbúðaefni úr þörungum
hefur þegar litið dagsins ljós sem meira að
segja er hægt að borða. Það er ekki spurning
um hvort lausnirnar kunni að vera aðeins
dýrari en plastið, við höfum einfaldlega
ekkert val lengur. Þeir sem verða fyrstir
til að stökkva á þennan vagn munu án efa
uppskera mikla velvild. Slík vegferð felur
líka í sér ávinning fyrir alla jarðarbúa.
/HKr.
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 − Rekstur og markaðsmál: Tjörvi Bjarnason tjorvi@bondi.is – Blaðamenn: Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurður Már Harðarson
smh@bondi.is – Vilmundur Hansen vilmundur@bondi.is – Auglýsingastjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir ghp@bondi.is – Sími: 563 0303 – Netfang auglýsinga: augl@bondi.is − Vefur blaðsins:
www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Ágústa Kristín Bjarnadóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621
ÍSLAND ER LAND ÞITT
Guðrún S. Tryggvadóttir
formaður Bændasamtaka Íslands
gst@bondi.is
Þjóðvegur 66. Horft af Kambi á Kollafjarðarheiði niður í Geitadal til vinstri og Laugabólsdal fyrir miðju og Laugabólsá sem stundum hefur líka
verið nefnd Múlaá. Hún fellur til sjávar í Ísafirði sem er innsti fjörðurinn í Ísafjarðardjúpi. Þessi leið þótti álitleg af Vegagerðinni sem vegtenging
úr Ísafjarðardjúpi yfir í Kollafjörð í Austur-Barðastrandasýslu og þaðan áfram inn á megin vegakerfi landsins. Pólitísk ákvörðun réð því hins
vegar að ráðist var í gerð vegar yfir Steingrímsfjarðarheiði með tengingu við Strandir og Hólmavík. Mynd / Hörður Kristjánsson
Ávinningur allra Tölum um mat