Bændablaðið - 12.09.2019, Qupperneq 32

Bændablaðið | Fimmtudagur 12. september 201932
SKÓGRÆKT&LANDGRÆÐSLA
Landsátak í söfnun birkifræs
Nú er að hefjast landsátak í söfnun
birkifræs. Það er Landgræðslan,
Olís og Hekluskógar sem standa
fyrir átakinu. Söfnunarpokar
eru fáanlegir á Olís-stöðvum
um allt land og stöðvarnar taka
við pokunum að söfnun lokinni.
Sjá slóð aftar í textanum - þar
sem hægt er að sjá nöfn þeirra
stöðva sem taka þátt í átakinu.
Á pokunum, sem eru úr pappír,
eru prentaðar upplýsingar um
það hvernig best sé að safna fræi.
Næsta vor verður fræinu dreift
víða um land.
Þeir sem ekki eiga þess kost að
safna fræinu í umrædda pappírs­
poka eru beðnir um að nota tau­
eða pappírspoka – og skila þeim
á Olísstöðvar eða til starfs stöðva
Landgræðslunnar ásamt upp lýs­
ingum um hvar fræinu var safnað.
Best er að koma pokunum sem fyrst
á söfnunarstaði. Nöfn þeirra sem
safna þurfa að fylgja fræpokunum.
Átakinu lýkur um miðjan október
og þá verður dregið úr nöfnum
þeirra sem söfnuðu fræi og vegleg
– umhverfisvæn – verðlaun veitt.
Búið er að gera heimasíðu vegna
átaksins og er slóðin á hana: www.
olis.is/birkifrae
Því miður er 2019 ekki gott fræár
fyrir birki en þó má víða finna tré
með gott fræ. Slakt fræár ætti að vera
enn meiri hvatning fyrir fólk til að
fara á stúfana og leita uppi falleg
tré með gott fræ. Með fræsöfnun
hjálpum við náttúrunni til að hjálpa
sér sjálfri.
Söfnun birkifræs er góð ástæða
til að komast út og njóta fallegra
haustdaga. Auk þess er fræsöfnun
prýðileg fjölskylduskemmtun og er
full ástæða til að hvetja vinnustaði til
að fara í fræsöfnunarferðir.
Nánari upplýsingar um átakið er
hægt að fá hjá Landgræðslunni í síma
488 3000 (Þórunn Pétursdóttir og/
eða Áskell Þórisson).
Birkiskógar eru okkar einu
náttúrulegu skógar. Við landnám
er talið að þá hafi verið að
finna á um 25–30% landsins
en nú þekja þeir aðeins um
1,5%. Landnýting mannsins,
s.s. skógarhögg, kolagerð og
búfjárbeit, olli hruni í þessum
vistkerfum. Með minnkandi
sauðfjár beit og hlýnandi loftslagi
hefur birki víða breiðst út.
Endurheimt birkiskóga er
mikilvægt verkefni og í aðgerða­
áætlun stjórnvalda í loftslags­
málum gegnir hún stóru hlutverki
en í því sambandi er sjálfgræðsla
birkis lykilþáttur.
Sem gott dæmi um sjálfsgræðslu
birkis má nefna Skeiðarársand sem
hefur tekið miklum breytingum
á síðustu árum og á nyrsta hluta
hans er nú að vaxa upp birki á
víðáttumiklu svæði þar sem áður
var auðn.
Starfsfólk Landgræðslunnar og
Háskóla Íslands hefur rannsakað
landnám birkis á svæðinu sl. tvo
áratugi og auka þær rannsóknir
enn frekar þekkingu okkar á því
hvernig birki nemur land á lítt
grónu landi. Fyrstu birkiplönturnar
námu land á sandinum í kringum
1990 og á ríflega aldarfjórðungi
er útbreiðsla þess orðin yfir þrjú
þúsund hektarar. Það er mikilvægt
að skilja þessi náttúrulegu ferli og
nýta þau til að efla sjálfgræðslu
birkis.
Með því að safna og dreifa
birkifræi getur almenningur lagt
sitt af mörkum til að klæða Ísland
birkiskógi á nýjan leik.
Sjálfgræðsla birkis á Skeiðarársandi
– Rösklega 30 ferkílómetra skógur á aldarfjórðungi
• Hægt er að safna birkifræi
frá lokum ágúst og fram í
byrjun október. Eða svo lengi
sem reklar eru á trjánum.
• Gott er að nota ílát eða poka
sem binda má framan á sig,
svo báðar hendur séu lausar
við fræsöfnunina.
• Safnarar þurfa að velja
falleg tré til að safna af.
Talið hefur verið að vaxtarlag
trjánna og hugsanlega vaxtarþróttur þeirra erfist og því er mælt með
því að fræi sé safnað af vöxtuglegum trjám frekar en jarðlægum runnum.
Fræplöntur af kröftugum trjám eru líklegri til að vaxa hraðar í æsku.
Þægilegast er að safna fræinu þegar birki hefur fellt lauf enda má
þá strjúka það af greinunum með lítilli fyrirhöfn. Ef safna á fræi mjög
seint er hætt við að hauststormar hafi verið fyrri til og feykt fræinu af
trjánum. Best er að safna á þurrum sólríkum haustdögum þegar lauf er
að mestu fallið af trjánum, en fræin sitja eftir.
Margir skógar henta ágætlega fyrir fræsöfnun, sér í lagi ungskógar,
þar sem trén eru í hæfilegri hæð, 2–3, m og auðvelt er að komast um.
Heimagarðar og bæjargarðar henta einnig vel enda eru tré á slíkum
svæðum oft greinamikil og standa gisið. Fræsöfnun er ákaflega
skemmtileg viðbót við sunnudagsgöngu og góð ástæða til að njóta
haustlita í skjóli birkiskóga.
Fróðleikur um birkifræ
Hekluskógar eru gott dæmi um það hvernig náttúrunni er hjálpað
– til að hjálpa sér sjálfri. Hekluskógar ná yfir 92 þúsund hektara
og er talið stærsta endurheimtarverkefni í Evrópu.
Rúmlega 30 þúsund hektarar eru uppgrónir en eftir er að græða upp
rúmlega 60 þúsund hektara. Búið er að gróðursetja 3,5 millj. plantna.
Langflestar plönturnar eru birki. Árangur birkisáningarinnar er ótrúlega
góður og má segja að hann hafi farið fram úr öllum vonum.
Í Hekluskógum eru gróðursettar íslenskar tegundir, mest birki í
grúppur sem breiða úr sér í fyllingu tímans. Hekluskógar tóku sín fyrstu
skref árið 2007 og eru elstu trén farin að sá sér út og er farið að bera á
sáðplöntum á elstu svæðum.
Töluvert hefur verið tínt af fræi í gegnum tíðina fyrir Hekluskóga
og sáð á ýmsum stöðum á svæðinu. Þetta starf er farið að bera góðan
árangur.
Hekluskógar:
Stærsta endurheimtar­
verkefni Evrópu
Ein mikilvirkasta aðferðin sem
við höfum til kolefnisjöfnunar
verndar um leið íslenska náttúru
og því mikilvægt að við nýtum
okkur hana í sem flestum tilfellum.
Þeir sem vilja kolefnisjafna
með því að auka bindingu kolefnis
í jarðvegi og gróðri eiga að leggja
megináherslu á að fjárfesta í aukinni
útbreiðslu innlendra tegunda eins
og birkis og víðis.
Aukum útbreiðslu
birkiskóga og víðikjarrs
Það eru gríðarlegir möguleikar
til að auka útbreiðslu birkiskóga
og víðikjarrs hérlendis. Gögn
Landgræðslunnar sýna að neðan
600 metra hæðar yfir sjávarmáli
eru allt að 15 þúsund ferkílómetrar
af röskuðu landi og mikið af því
er enn að eyðast og tapa kolefni.
Innlendar tegundir eru
aðlagaðar aðstæðum á Íslandi
Stóraukin útbreiðsla innlendra
trjátegunda er mjög öflug leið til
að draga úr og aðlagast áhrifum
loftslagsbreytinga. Samhliða er
það náttúruverndar aðgerð sem
felur í sér fjölbreyttan umhverfis­
ávinning, er hlutfallslega ódýr,
auðveld í framkvæmd og allir geta
tekið þátt. Innlendar tegundir eins
og birki, gulvíðir og loðvíðir eru
aðlagaðar aðstæðum á Íslandi og
búa yfir miklum erfðabreytileika
sem nauðsynlegt er að vernda.
Fjölbreytileikinn er mikilvæg
trygging gagnvart áföllum eins
og náttúruvá af ýmsum toga.
Kolefnisjöfnun og náttúruvernd
Íslendingar eiga hiklaust að virkja
getu náttúrunnar til að græða sig
sjálfa. Það er nóg að sá birkifræi
eða gróðursetja í 5–10% af flatar­
máli þess landsvæðis sem á að
endurheimta og búa þannig til
fræuppsprettur innan þess. Náttúran
mun svo sjálf taka við og sjá til
þess að með tímanum mun birki
og víðir vaxa um allt svæðið. Þetta
tekur aðeins örfáa áratugi, eina sem
þarf að gera er að friða landið gegn
sauðfjárbeit. Kostnaður við þessa
aðgerð fer eftir ástandi landsins
sem á að endurheimta og er á bilinu
40.000–200.000 kr. á hektara.
1000 ferkílómetra aukning
fyrir árið 2030?
Við berum öll samfélagslega
ábyrgð á að draga úr og sporna
við áhrifum loftslagsbreytinga og
endurheimt birkiskóga og víði kjarrs
er áhrifaríkasta aðgerðin sem við
getum beitt hérlendis. Við eigum
að taka þetta verkefni saman í
fangið og setja okkur metnaðarfullt
markmið um að stórauka útbreiðslu
birkiskóga og víðikjarrs, helst um
1000 ferkílómetra fyrir árið 2030.
Það er vel hægt ef við leggjumst
öll á eitt.
Hjálpum náttúrunni að hjálpa sér sjálfri
Mynd / Ása Aradóttir.