Morgunblaðið - 15.01.2020, Side 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. JANÚAR 2020
Öryggið Áður en lagt er af stað í vetrarakstur er vissara að sópa eða skafa vel af bílrúðunum, eins og þessi vökuli ökumaður gerði í miðborg Reykjavíkur í vikunni.
Kristinn Magnússon
„Það er ótrúlegt að
okkur skuli ekki hafa
tekist að nýta betur
fordæmið við gerð
Hvalfjarðarganga til
uppbyggingar sam-
göngumannvirkja víða
um land. Þar verða
talsmenn einkafram-
taksins að axla ábyrgð.
Við eigum að þora að
tala fyrir því að einka-
framtakið komi að
uppbyggingu af þessum toga á
næstu árum. Við þurfum að tala um
einkaframkvæmdir og einkarekstur
af sannfæringu og af sjálfstrausti.
Lausnin er ekki fólgin í því að ríkið
sé alltumlykjandi á öllum sviðum
mannlegs lífs. Þarna hefur því mið-
ur orðið afturför frá því á árunum
fyrir hrun og nauðsynlegt að sækja
fram.“
Þannig kemst Halldór Benjamín
Þorbergsson, framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins, að orði í
áhugaverðu viðtali við tímaritið
Þjóðmál, sem kom út fyrir nokkrum
dögum. Hann bendir á að þrátt fyr-
ir að staða þjóðarbúsins sé almennt
góð hafi fjárfestingar verið undir
langtímameðaltali, sem leiði til inn-
viðaskuldar. Þess vegna sé nauð-
synlegt að fara í öfluga uppbygg-
ingu innviða á næstu árum. Í huga
Halldórs Benjamíns er það óvið-
unandi að dreifikerfi
rafmagns sé vanmátt-
ugt til að tryggja
landsmönnum „þau
grunngæði sem að-
gangur að rafmagni er
og fyrirtækin lendi í
framleiðslustoppi
vegna of hægfara upp-
byggingar dreifikerf-
isins undanfarin ár“.
Sama eigi við um veg-
ina, sem séu jafnt
grunnur að öflugri
ferðaþjónustu og for-
senda góðrar og líf-
vænlegrar byggðar um land allt.
Forsenda lífskjara
Ádrepa Halldórs Benjamíns er
réttmæt. Fjárfesting í innviðum er
forsenda þess að hægt sé að standa
undir kröfum um góð lífsskilyrði
hér á landi – lífskjör sem standast
samanburð við það besta sem þekk-
ist í heiminum. Í einfaldleika sínum
má halda því fram að tími fyrir arð-
bæra innviðafjárfestingu sé alltaf
réttur en þegar slaki myndast í
efnahagslífinu er mikilvægara en
ella að bretta upp ermar.
Fjárfesting í innviðum samfélags-
ins, jafnt hagrænum sem félags-
legum, er sameiginlegt verkefni
okkar allra. Þessa vegna eru rök til
þess að hið opinbera taki höndum
saman við einkaaðila um fjár-
mögnun innviða, ekki síst hag-
rænna innviða, og þar geta lífeyris-
sjóðirnir leikið lykil hlutverk.
Hagrænir innviðir eru m.a. sam-
göngumannvirki, orkuvinnsla og
-dreifing og fjarskipti. Dæmi um fé-
lagslega innviði eru skólar, sjúkra-
hús, hjúkrunarheimili, fangelsi,
menningar- og íþróttahús.
Í grein sem Sigurður Hannesson,
framkvæmdastjóri Samtaka iðn-
aðarins, skrifar í Þjóðmál kemur
fram að uppsöfnuð viðhaldsþörf
hins opinbera hafi verið metin 382
milljarðar króna í skýrslu samtak-
anna og Félags ráðgjafarverkfræð-
inga árið 2017. Sigurður segir einn-
ig:
„Enginn þáttur innviða var talinn
geta fullkomlega sinnt sínu hlut-
verki og heilt yfir var ástands-
einkunn innviða landsins 3 af 5, sem
þýðir að staða innviðanna er að
meðaltali viðunandi en ekki góð.
Einkunnin gefur til kynna að búast
megi við umtalsverðu viðhaldi til
þess að halda uppi starfsemi þess-
ara þátta innviða og að nauðsynlegt
sé að fjárfesta í þeim svo þeir geti
almennilega sinnt hlutverki sínu.“
Pólitísku rökin augljós
Ég hygg að fáir efist um að skyn-
samleg uppbygging innviða hafi já-
kvæð efnahagsleg áhrif. Hún styrk-
ir samkeppnisstöðu landsins,
treystir búsetu um allt land og eyk-
ur sameiginleg lífsgæði lands-
manna. Hagrænu rökin eru sem
sagt fyrir hendi. Pólitísku rökin eru
einnig augljós, ekki síst fyrir rík-
isstjórnarflokkanna.
Engin ríkisstjórn tapar á því að
leiða umfangsmikla fjárfestingu í
innviðum – jafnt hagrænum sem
félagslegum. Ríkisstjórnin hefur
tækifæri til að taka höndum saman
við einkaaðila – ekki síst lífeyris-
sjóði sem þurfa á fjárfestingar-
tækifærum að halda – við verk-
efnatengda fjármögnun hagrænna
og félagslegra innviða. Slík sam-
vinna er allra hagur og það væri
pólitískur afleikur að nýta ekki
tækifærin sem nú gefast.
Heildstæð umgjörð um samstarf
ríkisins og einkaaðila í uppbyggingu
innviða er hins vegar ekki til. Um-
gjörðina þarf að móta og sníða, en
um leið þarf að vinna ítarlega fjár-
festingaráætlun til næstu fimm, tíu
og fimmtán ára. Áætlunin á ekki
aðeins að innihalda fjárfestingar
ríkissjóðs heldur ekki einnig allra
ríkisfyrirtækja – ekki síst orkufyr-
irtækja og Isavia.
Samstarf einkaaðila og hins opin-
bera í uppbyggingu innviða er ekki
eina verkefnið sem stjórnvöld og
þingmenn þurfa að sinna. Helsta
hagsmunamál almennings er ekki
aðeins að ráðstöfun opinbers fjár sé
skilvirk heldur ekki síður að nýting
eigna ríkisins sé arðbær og að þær
nýtist við að sinna grunnskyldum
hins opinbera – heilbrigðisþjónustu,
almannatryggingum, samgöngum,
menntakerfi og löggæslu og al-
mannaöryggi.
Ríkið hefur bundið hundruð millj-
arða í ýmsum eignum, ekki síst í
fjármálakerfinu, sem hafa ekkert
með þessar grunnskyldur að gera.
Sú fjárbinding er ekki án fórn-
arkostnaðar og þann kostnað þarf
almenningur að greiða beint eða
óbeint.
Það er sérkennilegt (svo ekki sé
tekið sterkar til orða) að leggjast
gegn því að umbreyta fé sem er
fast í bönkum, flugstöð, fjölda fast-
eigna, ríkisfyrirtækjum í
samkeppnisrekstri og jörðum yfir í
eignir sem við teljum mikilvægari
fyrir samfélagið.
Samhliða því að tryggja samstarf
hins opinbera og einkaaðila við fjár-
mögnun og uppbyggingu innviða er
nauðsynlegt að leysa úr fjötrum
fjármuni sem eru bundnir í öðru en
samfélagslegum innviðum sem eru
mikilvægir til að tryggja góð lífs-
kjör um allt land. Þannig getum við
sameiginlega lyft grettistaki og sótt
fram.
Eftir Óla Björn
Kárason »Ríkisstjórnin hefur
tækifæri til að taka
höndum saman við
einkaaðila um fjármögn-
un innviða. Það væri
pólitískur afleikur að
nýta ekki það tækifæri.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Sameiginlegt grettistak