Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.03.2020, Síða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.3. 2020
Við erum góð í að búa til orð sem erubara til á íslensku, eiga sér ekki ræt-ur í öðrum tungumálum og eru
greinilega ekki dregin af neinu. Orð eins og
sími, tölva og þota eigum við skuldlaust, en
margar aðrar þjóðir nota einhverja útgáfu af
telephone, computer og jet. En ekki við. Við
redduðum þessu bara alveg sjálf. Íslenskan
er nefnilega merkilegt tungumál.
En það eru fleiri orð sem eru mögulega
einkennandi fyrir okkur Íslendinga. Einna
helst orðið séríslenskt. Það notum við gjarn-
an þegar við erum að lýsa einhverju sem
gæti hvergi gerst nema á Íslandi. Því miður
oftar í neikvæðri merkingu en jákvæðri. Oft-
ast þegar við upplifum okkur sem svo mikla
bjána, að engri annarri þjóð myndi nokkurn
tíma detta í hug að gera eitthvað svona
heimskulegt.
Á timarit.is finn ég fyrsta dæmið um notk-
un þessa orðs árið 1974. Í sjómannablaðinu
Víkingi. Þá er talað um dans Íslendinga á
Austurvelli á þjóðhátíðardaginn, þegar við
fögnuðum 1100 ára afmælinu, sem sér-
íslenska athöfn. Svo koma nokkur dæmi að-
eins seinna. Til dæmis brilljantínæðið sem
reið yfir Ísland 1979, að ráðherrar á Íslandi
fengju sérstaka bíla og að pönktískan hér
væri séríslensk. Samtals finn ég um tvö þús-
und tilvísanir þegar ég leita að þessu orði.
Að vísu flestar um að eitthvað sé bara alls
ekki séríslenskt.
Ég verð að viðurkenna að stundum finnst
mér fólk ganga of langt í að lýsa því yfir að
hitt og þetta sé nú algjörlega séríslenskt og
það er eins og það hafi aukist. Mögulega
vegna þess að við tjáum okkur meira eða
kannski af því að við virðumst vera pirraðri
nú en áður. Þetta orð er nefnilega oft verk-
færi hins pirraða manns. Og stundum þess
sem er rökþrota í erfiðu rifrildi á Facebook.
Þá getur verið gott að grípa til þess að segja
að þetta gæti hvergi gerst annars staðar en
á þessu auma skeri.
Bara í þessari viku hef ég rekist á, við
mjög óskipulagða leit, nokkur merkileg
dæmi um það sem fólk vill kalla séríslenskt.
Verkföllin, Söngvakeppnina, afgreiðslugjöld
Íslandspósts og viðbrögð stjórnvalda við kór-
ónuveirunni.
Að undanskilinni rukkunarþrá Íslands-
pósts, þá held ég að aðrar þjóðir glími við
mjög svipaða hluti og við. Þær þurfa að þola
verkföll, kynna í söngvakeppni sem reyna að
skemmta áhorfendum og skipulagða leit að
smituðu fólki með hættulega veiru.
Það þarf engan sér-
fræðing til að finna
það út að í nánast
hverri einustu söngva-
keppni sem er haldin
eru kynnar sem fá það
hlutverk að brúa bilið
milli atriða og
skemmta fólki. Og
mögulega gerist það
að ekki hafi allir sama
smekk. Verkföll höfum
við séð út um allan
heim og jafnvel lent í
þeim í útlöndum og kórónuveiran virðist ekki
þekkja nein landamæri.
En af hverju erum við þá alltaf að segja
þetta? Er það kannski vegna þess að við vit-
um ekki hvað er að gerast í útlöndum?
Finnst okkur bara allt merkilegra sem gerist
á Íslandi? Eða er þetta bara þægileg leið
sem við notum til að afgreiða hluti?
En við eigum hluti sem sannarlega fara að
minnsta kosti nálægt því að vera sér-
íslenskir. Bjórbannið, verðtrygginguna,
fyrstu konuna á forsetastóli, kæstan hákarl
og Gísla Einarsson.
Og svo held ég að þetta merkilega orð,
séríslenskt hljóti að vera algjörlega sér-
íslenskt.
’Þetta orð er nefnilega oft verkfæri hins pirraðamanns. Og stundum þesssem er rökþrota í erfiðu rifr-
ildi á Facebook. Þá getur
verið gott að grípa til þess
að segja að þetta gæti hvergi
gerst annars staðar en á
þessu auma skeri.
Á meðan ég man
Logi Bergmann Eiðsson
logi@mbl.is
Séríslensk orð
Ekki er nema rúm vika frá því aðfyrsta kórónuveirusmitiðgreindist á Íslandi föstudaginn
28. febrúar. Viðbrögð almennings og
yfirvalda hafa einkennst af yfirvegun
og skynsemi. Engum blöðum er um
það að fletta að við eigum mikið verk
fyrir höndum til að lágmarka skað-
ann, sem er ekki allur kominn fram.
Viðbrögð almannavarna
og heilbrigðisyfirvalda
Í heila viku frá því að fyrsta smitið
greindist hér á landi barst ekkert
smit á milli manna hér innanlands.
Með öðrum orðum: Allir sem greind-
ust fyrstu vikuna höfðu fengið veiruna
erlendis. (Raunar allir á sömu tveim-
ur stöðunum.) Þetta
breyttist viku síðar,
sl. föstudag, sem lá
vissulega fyrir að
væri aðeins tíma-
spursmál. Það er til
marks um traust við-
brögð almannavarna
og heilbrigðisyfirvalda að það skyldi
takast að koma veg fyrir þetta eins
lengi og raun bar vitni. Það hlífði heil-
brigðisþjónustunni við miklu álagi.
Viðbrögð almennings
Það er hluti af sjálfsmynd Íslendinga
að við séum frekar agalaus þjóð og
berum ekki nema hóflega virðingu
fyrir boðum og bönnum. Við höfum
hins vegar sýnt á okkur allt aðra hlið
gagnvart þessari vá; líklega sömu hlið
og við sýnum gjarnan gagnvart nátt-
úruvá, en í þeim efnum erum við jú
eldri en tvævetur. Við höfum tekið
málið alvarlega. Almenningur hefur
meðtekið leiðbeiningar almannavarna
og heilbrigðissérfræðinga, farið eftir
þeim og í mörgum tilvikum gengið
lengra.
Segja má að í þessu máli hafi þjóðin
ekki fylgt sínu eigin frægasta mottói –
„þetta reddast“ – að minnsta kosti
ekki í neikvæðasta skilningi þess,
heldur haft vaðið fyrir neðan sig og
lagt töluvert á sig til að hefta út-
breiðslu vandans. Þetta hefur samt
gerst án óþarfa geðshræringar. Við
höfum almennt haldið ró okkar og
sýnt ábyrgð.
Viðbrögð stjórnmálanna
Mjög þýðingarmikið var að forystu-
fólk ríkisstjórnarinnar steig hratt inn
í og náði samkomulagi við aðila vinnu-
markaðarins um að eyða óvissu um
launagreiðslur til fólks í sóttkví. Sú
óvissa hefði hæglega getað spillt veru-
lega mikið fyrir viðleitni okkar til að
koma böndum á vandann.
Ótti er kjörlendi ákveðins hóps
stjórnmálamanna. Það er því þakkar-
vert að lítið hefur borið á því hér að
reynt hafi verið að þyrla upp ryki um
málið í pólitísku skyni. Úr röðum
stjórnarandstöðunnar hefur meira
borið á stuðningi við aðgerðir yfir-
valda og áherslu á að hlíta ráðum
þeirra sem best þekkja til.
Viðbrögð Jürgen Klopp
Jurgen Klopp, þjálfari Liverpool, á
sér marga aðdáendur og þeim fækk-
aði ekki með svari hans við spurningu
um kórónuveiruna á dögunum. Klopp
sagði: „Mér líkar ekki þegar skoðun
knattspyrnustjóra er talin skipta máli
um háalvarlegt mál eins og þetta. Ég
bara skil það ekki. Það skiptir engu
hvað frægu fólki finnst, fólki eins og
mér sem hefur enga þekkingu á mál-
inu. Spyrjið sérfræðingana sem
þekkja til, ekki knattspyrnustjóra. Til
hvers að spyrja mig? Ég er bara með
derhúfu og illa snyrt skegg. Mitt álit
skiptir engu. Þeir sem hafa vit á mál-
inu segja til um hvort óhætt sé að
spila fótbolta, ekki ég.“
Um svipað leyti lýsti valdamesti
stjórnmálamaður heims því yfir að
hann hefði „hugboð“ um að helstu
sérfræðingar væru að gera of mikið
úr hættunni.
Viðbrögð vegna
ferðaþjónustu
Strax næsta virka dag eftir að fyrsta
smitið greindist, þ.e. mánudaginn 2.
mars, funduðum við í Stjórnstöð
ferðamála um áhrif
málsins á íslenska
ferðaþjónustu, sem
var í viðkvæmri
stöðu fyrir og mögu-
leg viðbrögð. Fund-
inn sátu ráðherrar,
embættismenn og
forystufólk úr ferðaþjónustu og af
sveitarstjórnarstiginu.
Á fundinum var ákveðið að hefja
þegar í stað undirbúning að alþjóð-
legu markaðsátaki í þágu ferðaþjón-
ustunnar.
Það var samdóma álit að gagns-
laust væri að hleypa slíku átaki af
stokkunum við núverandi óvissu-
ástand. Hins vegar væri nauðsynlegt
að eiga það tilbúið í handraðanum svo
að við gætum sett það í loftið þegar
óvissunni létti og markaðurinn yrði
aftur móttækilegur.
Þetta fyrsta skref var því stigið
hratt. Til viðbótar hefur verið ákveðið
að ráðast í markaðsátak til að hvetja
Íslendinga til ferðalaga innanlands.
Fleiri mótvægisaðgerðir í þágu ferða-
þjónustunnar hafa verið reifaðar og
eru til umfjöllunar.
Einnig má minna á að fimm ára að-
gerðaáætlun í ferðaþjónustu á grund-
velli nýrrar sameiginlegrar stefnu
stjórnvalda og atvinnugreinarinnar
er nú þegar í vinnslu með víðtækri að-
komu hagsmunaaðila.
Innspýting í efnahagslífið
Fyrr sama dag og fyrsta smitið var
staðfest á Íslandi var haldinn blaða-
mannafundur sem féll í skuggann.
Þar voru kynntar tillögur átaks-
hóps ríkisstjórnarinnar um u.þ.b.
1.000 milljarða úrbætur á innviðum í
kjölfar fárviðris og snjóflóða. Fram-
kvæmdir varðandi rafmagn, hitaveit-
ur, fjarskipti, samgöngur, ofanflóða-
varnir og fráveitur munu samkvæmt
þeim nema um 90 milljörðum á ári
fram til 2030 (fyrir utan virkjana-
framkvæmdir). Sumt var þegar á
dagskrá, sumu er flýtt og sumt er
nýtt.
Endurskoðun innviðaframkvæmda
er auðvitað mikilvægt framlag gagn-
vart þeim efnahagslegu áskorunum
sem við stöndum frammi fyrir. Við
bætast sérstakar aðgerðir í þágu
ferðaþjónustunnar eins og fyrr segir.
Það er því ekki hægt að halda því
fram að staðið hafi á viðbrögðum, þó
að verkefninu sé ekki lokið.
Traust viðbrögð
við vágesti
’ Fleiri mótvægis-aðgerðir í þáguferðaþjónustunnarhafa verið reifaðar og
eru til umfjöllunar.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
Sími: 411 5000 • www.itr.is
Fyrir líkama og sál
Laugarnar í Reykjavík
Frá
morgnifyrir alla
fjölskylduna
í þínu
hverfi t i l kvölds