Morgunblaðið - 14.04.2020, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. APRÍL 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Okkur þykirflestum aðveturinn
hafi verið bæði
þaulsetinn og þrá-
látur. En nú er
hann loks að láta
undan síga. Sama
gegnir um kórónuvírusinn sem
hefur setið um okkur öll síðustu
mánuði. Hann á það svo sem
bersýnilega til að fara mildum
höndum um þá sem hann leggst
á, jafnvel allan þorra þeirra, og
er í undantekningartilvikunum
algjörlega miskunnarlaus. En
þegar horft er með leikmanns-
augum á ókræsileg línuritin
sem sýna dauðsföll á Ítalíu,
Spáni og Bretlandi eru þau
óhugnanleg og eiginlega skelfi-
lega brött á leið sinni upp. En
nú eru þau tekin að falla og fall-
ið er bratt, og ekkert síður en
ógnarfartin sem var upp á við.
Haldi sú þróun virðist sem ógn-
arskeiðið muni standa til-
tölulega stutt, þótt flestum hafi
þótt þessar vikur vera lengi að
líða.
Heimurinn hefur ekki áður
farið í svo samhentar aðgerðir
gegn heimsfaraldri til að ná
lágmarksstjórn á honum og eru
þær þó algjörlega ósam-
ræmdar, en hafa fallið í svipað
far. Ítalir voru seinir til enda
urðu þeir fyrr fyrir en aðrir og
heilbrigðiskerfi þeirra varð
undir skriðunni. Það sama má
sennilega segja um Spán. Bret-
um tekst sennilega
að vernda sitt spít-
alakerfi að mestu
frá því að stíflast.
En þar er þó ekki
allt sem sýnist því
að öldrunarheimili
hafa verið skilin
eftir næsta varnarlaus, og bæði
íbúar þar og umönnunarfólk
staðið á heilbrigðislegum ber-
angri. Nú þegar kúrfa dánar-
tilkynninga sjúkrahúsa fellur
hratt verður vonandi bætt úr
þótt seint sé.
Megininntak varnaraðgerða
ríkja hefur beinst að því að
fletja út kúrfuna. Nú birtist
hún okkur sem tindur og gæti
því sýnst að áætlanir hafi
brugðist. En það er ekki svo.
Þær hafa augljóslega náð að
tryggja að kúrfan fór ekki í
hæstu hæðir og einnig að hún
varð ekki föst og flöt þar. Tálm-
anir á för hennar hafa lukkast í
meginatriðum. Vissulega eru
spurningar á sveimi um hversu
takist til þegar að „hjarð-
smitun“ hefur verið slegið á
frest, en það er sú smitun sem
gefur varanlegasta vörn. Takist
í framhaldinu að tryggja að hún
eigi sér nánast alfarið stað í
þeim hópum sem líklegastir eru
til að standa veikina best af sér
og oftast hjálparlaust, þá hefur
vel tekist til. Það er þó enn of
fljótt að fagna sigri.
En eins og skáldið sagði:
Maður á alltaf von.
Kúrfur sýnast vera
að ná hámarki og
ætla að hrapa fljótt.
Það er góðs viti en
ekki án spurninga}
Kúrfur ná hámarki
Samkomulagiðsem náðist um
helgina á milli
OPEC, samtaka ol-
íuframleiðsluríkj-
anna, Rússlands,
Bandaríkjanna og G20 ríkja-
hópsins sýnir glöggt þá alvar-
legu stöðu sem efnahagur
heimsins er kominn í. Ekki er
langt síðan Donald Trump, for-
seti Bandaríkjanna, beitti sér
fyrir lækkuðu olíuverði og hann
hefur lengi haft horn í síðu
OPEC fyrir að vinna gegn
hagsmunum almennings. Nú
fær hann hins vegar hrós fyrir
að hafa tekist að koma á sam-
komulagi um verulegan sam-
drátt olíuframleiðslunnar, um
10% af því sem framleiðslan
stóð í þegar kórónukreppan
skall á.
Viðbrögð olíumarkaða við
þessu sögulega samkomulagi
voru engu að síður óljós. Verð
olíu hefur hrunið um 60% á
árinu en þegar markaðir voru
opnaðir í gær sveiflaðist verðið
ýmist upp eða niður, sem end-
urspeglar eflaust ýmiskonar
vantrú á samkomulagið.
Framleiðendur vonuðust eft-
ir verðhækkun vegna tíðind-
anna en stað-
reyndin er sú að
eftirspurn eftir olíu
hefur hrunið svo
mjög að tíu prósent
samdráttur í fram-
leiðslu dygði alls ekki til að
mæta minni eftirspurn. Þess
vegna er ljóst að staða birgða-
tanka heimsins mun halda
áfram að hækka á næstunni og
útlit er fyrir að þeir fyllist á
næstu vikum. Þegar það gerist
er ekkert annað eftir en að
draga enn frekar úr framleiðsl-
unni. Þá hafa olíukaupendur
efasemdir um að allir þeir sem
sömdu um helgina haldi sig við
samkomulagið. Hingað til hefur
ýmsum þeirra reynst erfitt að
halda sig við samkomulag um
mun minni framleiðsluskerð-
ingu.
Á hinni hlið peningsins eru
neytendurnir. Þeir fagna al-
mennt lægra olíuverði á heims-
markaði, en þó með mjög
blendnum hug nú þegar ástæð-
an er djúpstæður vandi í efna-
hagskerfi heimsins. Það breytir
því þó ekki að þegar olíuverð
lækkar er eðlilegt að neytendur
njóti þess, hver sem ástæða
lækkunarinnar er.
Viðbrögð við sam-
komulagi helgar-
innar voru óljós}
Söguleg tíðindi af olíu
A
lþjóðlegur dagur lista er í dag.
Víða um veröld hefur menningin
gert það sem hún gerir best á
erfiðum tímum; veitt huggun, af-
þreyingu og innblástur. Íslend-
ingar eru listhneigðir og menningarneysla hér
á landi er meiri en víðast annars staðar. Í
ferðalögum okkar innanhúss höfum við nýtt
tímann til að lesa góðar bækur, horfa á kvik-
myndir og þáttaraðir og njóta tónlistar. Skoða
má heilu myndlistar- og hönnunarsýning-
arnar gegnum streymisveitur og fjölmiðla.
Ekkert af þessu er þó sjálfsagt. Menningar-
líf verður að rækta og viðhalda. Núverandi að-
stæður hafa til dæmis komið illa við tónlist-
armenn og sviðslistafólk sem hefur orðið fyrir
miklu tekjutapi vegna viðburða, sýninga og
tónleika sem fallið hafa niður. Í könnun sem
Bandalag íslenskra listamanna (BÍL) gerði meðal fé-
lagsmanna sinna sögðust um 70% sjálfstætt starfandi
listamanna hafa orðið atvinnu- og verkefnalausir vegna
COVID-19. BÍL spáir því að á þremur mánuðum muni
þetta eiga við um 90% þeirra.
Vegna mikilvægis menningar hefur ríkisstjórnin
ákveðið að veita strax viðspyrnu og verður yfir hálfum
milljarði í fyrsta aðgerðapakkanum varið til menningar,
lista og skapandi greina. Þessu fjármagni er ætlað að
brúa bilið fyrir listafólkið okkar þar til hjól samfélags og
atvinnulífs fara að snúast á nýjan leik. Með aðstoð mið-
stöðva lista og skapandi greina fer fjármagnið í gegnum
sjóði og fagstjórnir þeirra sem taka munu við
umsóknum og úthluta styrkjum strax í maí.
Þá fer hluti fjármagnsins til mikilvægra
verkefna sem snúast um menningarminjar
og að gera menningararf okkar aðgengilegri.
Afrakstur þessarar fjárfestingar er óum-
deildur. Menning og listir eru auðlind sem
skilar efnahagslegum gæðum til samfélags-
ins í formi atvinnu, framleiðslu á vöru og
þjónustu til neyslu innanlands og útflutnings.
Við þurfum ekki annað en að horfa til þeirra
landa sem fremst eru, þar sem rannsóknir
sýna að skapandi atvinnugreinar eru ekki
einungis hratt vaxandi burðargreinar, heldur
eru þær sveigjanlegri, vaxa hraðar en aðrar
atvinnugreinar, skapa aukið virði innan ann-
arra atvinnugreina og eru oft nátengdar því
sem helst virðist horfa til framtíðar. Þessi
lönd hafa með ýmsum hætti reynt að greiða leið frum-
kvöðla og fyrirtækja á sviði skapandi greina með hvetj-
andi aðgerðum.
Nú er rétti tíminn til að sækja fram. Menningin verður
efld og við reiðum okkur á skapandi greinar til fram-
tíðar. Ljóst er að þar er einn okkar mesti auður og viljum
við rækta hann áfram. Þrátt fyrir mikla ágjöf vegna far-
sóttarinnar, þá munum við komast í gegnum þetta eða
eins og fram kemur í texta Jóns R. Jónssonar: „Það
hvessir, það rignir en það styttir alltaf upp og lygnir.“
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Það styttir alltaf upp og lygnir
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Anthony Fauci, sem stýrt hef-ur sóttvarnarteymi Do-nalds Trump Bandaríkja-forseta vestanhafs, sagði í
samtali við hlaðvarp Wall Street Jo-
urnal stuttu fyrir páskahátíðina að
mannkynið myndi mögulega aldrei
aftur takast í hendur vegna
kórónuveirufaraldursins.
Ummælin vöktu mikla athygli og
þegar gengið var á Fauci nánar sagð-
ist hann nú hafa verið að tala af „nokk-
urri“ alvöru þar sem ljóst væri að far-
aldurinn myndi hafa umtalsverð og
varanleg áhrif á samfélag okkar. Á
sama tíma viðurkenndi Fauci að hann
ætti þó ekki endilega von á því að
handabandið myndi leggjast af, jafnvel
þó að svo yrði „í fullkomnum heimi“.
Heilsuðust á níundu öld f.Kr.
Efasemdir Faucis eru skiljanlegar í
ljósi þess að mannkynið virðist hafa
tekist í hendur í fjölmargar aldir. Ein
elsta heimildin um slíkt athæfi er að
finna á lágmynd frá níundu öld f.Kr,
en þar má sjá Shalenezzar III., kon-
ung Assyríu, grípa í útrétta hönd
ónefnds konungs Babýlóníu og munu
þeir félagar þannig hafa staðfest
bandalag konungsríkja sinna.
Forn-Grikkir voru einnig mjög
hrifnir af þeim sið að takast í hendur
og má finna nokkrar vísanir í Hóm-
erskviðum um að vinir heilsist á þenn-
an óheilnæma hátt. Handabandið sést
einnig oft í forngrískri list, og má þar
nefna aðra lágmynd, þar sem gyðj-
urnar Hera og Aþena heilsast en sú
lágmynd er hin elsta sem vitað er um
nú sem sýnir tvær konur taka í hönd-
ina á hvor annarri.
Þá átti handabandið sér vissan sess
í grafsiðum Forn-Grikkja en í högg-
myndum þeirra mátti sjá hinn látna
heilsa ættmennum sínum með sinni
hinstu kveðju.
Opin hönd og vopnlaus
Þar sem handabandið virðist hafa
fylgt manninum frá forsögulegum
tíma hafa spunnist margar tilgátur um
hvers vegna mannkyn sá ástæðu til
þess að taka í útréttan lófa sem
kveðju. Ekki eru allir sammála um
þær, en ein lífseigasta tilgátan er sú að
opin hönd sé jafnframt vopnlaus, og
þannig hafi menn getað sýnt fram á
trúnaðartraust sín á milli.
Þessi tilgáta útskýrir jafnframt
hvers vegna jafnan er heilsast með
hægri hendi því áætlað er að 90%
mannkyns sé rétthentur og beiti því
jafnan hægri hendinni til þess að
munda vopn sín.
Hin vopnlausa hönd hefur þó ekki
ein og sér dugað til þess að sannfæra
alla um friðsamlegan ásetning þess
sem hana réttir út því að í Rómaveldi
til forna tíðkaðist að grípa með hinni
hendinni um framhandlegginn og
kanna þannig hvort einhverjir rýt-
ingar leyndust þar innanklæða. Um
leið var höndunum í handabandinu
sveiflað hratt upp og niður til þess að
hrista út úr ermunum önnur leynd
vopn sem hægt væri að nýta til að
koma höggi á andstæðinginn.
Handaband merki jafningjans
En þó að handabandið væri þannig
almenn og jafnvel vinsæl leið til að inn-
sigla bandalög og sýna fram á vopn-
leysi mun sá siður að nota það sem al-
menna kveðju manna á meðal vera
fremur nýtilkominn, eða „einungis“
frá um 17. öld.
Hefur það meðal annars verið rakið
til kvekara á Englandi en kvekarar
litu svo á að handabandið væri kveðja
sem sýndi það að báðir aðilar væru
jafningjar en áður hafði sá sem lægra
var settur þurft að hneigja sig fyrir
hinum.
Það er því spurning ef handabandið
líður undir lok hvað geti tekið við sem
almenn kveðja á milli manna sem upp-
fylli öll þau skilyrði sem handabandið
hefur gert í allar þessar aldir?
Mun handabandið
leggjast alveg af?
Handaband Hér sést fyrsta skrásetta handaband sögunnar, þar sem
Shalmanessar III. Assyríukonungur innsiglaði bandalag við Babýlóníu.
Ýmsar tillögur hafa verið settar
fram um mögulega „arftaka“
handabandsins, sem ekki krefjast
eins mikillar snertingar á tímum
kórónuveirunnar. Þannig hefur
verið lagt til að fólk slái saman
fótum eða olnbogum í staðinn en
einnig hefur verið stungið upp á
kveðjum sem þarfnast engrar
snertingar við, eins og hin hefð-
bundna kveðja hindúa, namaste,
þar sem viðkomandi setur lófa
sína saman og hneigir höfuðið lít-
illega.
Þá hefur einnig verið lagt til að
fólk heilsist að hætti „Vúlkana“ úr
Star Trek-sjónvarpsþáttunum, en
leikarinn Leonard Nimoy, sem
fann upp á henni, byggði kveðjuna
á blessunartilburðum rabbína.
Namaste
eða Vúlkan?
HVAÐ KEMUR Í STAÐINN?
Ljósmynd/Paramount
Ný heilsa Leonard Nimoy heilsar
að hætti „Vúlkana“ í Star Trek.